ไข่หงส์ เดิมชื่อขนมไข่เหี้ย เป็นของหวาน ที่ทำจากแป้งข้าวเหนียวผสมมันเทศ สอดไส้ด้วย ถั่วเขียวผัดเค็มและมีน้ำตาลเคลือบด้านนอก

ขนมนี้มีตำนานเล่าต่อๆ กันว่าเป็นขนมที่เจ้าจอมแว่น (หรือสมัญญาที่พระเจ้าลูกยาเธอและพระเจ้าลูกเธอ เรียกว่า คุณเสือ) พระสนมเอกในรัชกาลที่ 1 คิดทำขึ้นถวายพระองค์ เพราะครั้งหนึ่งทรงพระประสงค์จะเสวยไข่เหี้ย แต่ระยะนั้นไข่เหี้ยหายาก เจ้าจอมแว่นจึงประดิษฐ์ขนมไข่เหี้ยขึ้นถวายแทน ในสมัยก่อนขนมนี้ยังใช้ในพิธีขันหมากหรือติดกัณฑ์เทศน์ด้วย ปัจจุบันคนส่วนใหญ่เห็นว่าชื่อขนมไม่ไพเราะจึงเปลี่ยนเป็นขนมไข่หงส์ ทำให้ลักษณะของขนมเปลี่ยนไปด้วย จากที่เคยฟองใหญ่ คล้ายไข่เป็ด เนื้อแป้งหนา กลายเป็นฟองกลมๆเล็กๆ แป้งบางลง

ขนมที่คล้ายขนมไข่เหี้ยคือขนมฟองแลน รูปร่างคล้ายไข่ ใช้แป้งข้าวเหนียวผสมกับแป้งข้าวเจ้า นวดผสมกับฟักทอง แล้วนำไปหุ้มไส้ที่ทำจากถั่วเขียวนึ่งผัดกับหอม พริกไทยและเกลือ เสร็จแล้วนำไปทอด เคลือบด้วยน้ำตาลมะพร้าวเคี่ยวกับกะทิ อีกชนิดหนึ่งคือขนมไข่นกกระสา ไส้เหมือนขนมไข่เหี้ย แต่หุ้มด้วยสาคูแล้วนำไปนึ่ง

1. แป้งข้าวเหนียว
2. มันเทศ

1. ถั่วเขียวโขลก
2. กระเทียม
3. พริกไทย
4. รากผักชี
5. เกลือป่น

ส่วนประกอบหลักของแป้งขนมแต่เดิมจะใช้แป้งข้าวเหนียวผสมมันเทศต้มนวดเข้าด้วยกันแล้วใส่หัวกะทิเล็กน้อย พอนวดจนนุ่มก็นำมาหุ้มไส้ขนมที่ปั้นเป็นลูกเล็กๆรอไว้ ไส้ของขนมไข่เหี้ยประกอบด้วยกระเทียม พริกไทย รากผักชีโขลกรวมกันเอาไปผัดกับถั่วเขียวนึ่งและเกลือป่น จากนั้นนำไปทอดให้เหลือง เคลือบด้วยน้ำตาลที่เคี่ยวในกระทะทอง คาดว่าขนมชนิดนี้ได้รับอิทธิพลจากขนมเทียนของชาวจีน ซึ่งไส้เป็นถั่วเขียวนึ่งผัดกับพริกไทย เกลือ น้ำตาลและหอม

• วรดุลย์ ตุลารักษ์. วัฒนธรรมอาหารการกิน:ขนมไข่เหี้ย. ครัว. 4 (37) : 88-89, กรกฎาคม 2539
• "ขนมไข่หงส์". thai-thaifood.com.