Bitwa pod Słobodą

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	8–9 sierpnia 1919
Miejsce	pod Słobodą
Terytorium	Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich
Wynik	zwycięstwo Polaków
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Władysław Anders
Siły
1 pułk Ułanów Wielkopolskich oddziały Armii Czerwonej
brak współrzędnych

Bitwa pod Słobodą – walki polskiego 1 pułku Ułanów Wielkopolskich z oddziałami sowieckimi toczone w pierwszym roku wojny polsko-bolszewickiej.

W pierwszych miesiącach 1919 roku na wschodnich krańcach odradzającej się Rzeczypospolitej stacjonowały jeszcze wojska niemieckie Ober-Ostu. Ich ewakuacja powodowała, że opuszczane przez nie tereny od wschodu zajmowała Armia Czerwona. Jednocześnie od zachodu podchodziły oddziały Wojska Polskiego^[2]. W lutym 1919 jednostki polskie weszły w kontakt bojowy z oddziałami Armii Czerwonej. Rozpoczęła się nigdy niewypowiedziana wojna polsko-bolszewicka^[3].

Wskutek zarządzenia pogotowia bojowego przeciwko Niemcom, w maju i czerwcu front przeciwsowiecki pozostawał w defensywie. W drugiej połowie lipca Naczelne Dowództwie WP zakończyło prace nad planem szeroko zakrojonej operacji zaczepnej, której celem było opanowanie Mińska, Borysowa, Bobrujska i oparcie frontu o linię rzek Dźwiny i Berezyny^[4][5].

W rozkazie operacyjnym Frontu Litewsko-Białoruskiego z 3 sierpnia 1919 przewidziano, że natarcie na Mińsk ubezpieczą na lewym skrzydle oddziały 1 Dywizji Piechoty Legionów w rejonie Mołodeczna, Wilejki, a na prawym skrzydle oddziały Grupy Operacyjnej gen. Lasockiego. 2 Dywizja Piechoty Legionów miała wykonać natarcie na miasto z północnego zachodu, a następnie miała ubezpieczyć Mińsk z kierunku Borysowa. Z kolei Grupa Wielkopolska gen. Konarzewskiego miała nacierać od południowego zachodu, a jednocześnie 1 pułk Ułanów Wielkopolskich miał wyjść na tyły Mińska i przeciąć drogę oraz linię kolejową Mińsk-Borysów^[6].

Jednostka	Dowódca	Podporządkowanie
Wojsko Polskie
⇒ Grupa Wielkopolska	gen. Daniel Konarzewski	Front Litewsko-Białoruski
⇒ 1 pułk Ułanów Wielkopolskich	ppłk Władysław Anders	grupa ppłk. Andersa
→ 1 szwadron	por. Konrad Łoziński
→ 2 szwadron	rtm. Jarema Zapolski
→ 4 szwadron	por. Bartłomiej Zakrzewski
→ szwadron techniczny	por. Antoni Tuncelman
→ szwadron ckm	rtm. Leon Schmidt
→ grupa minerów	ppor. Czesław Buszkiewicz
→ dwa plutony 4 szwadronu	por. Janusz Czarnecki
⇒ 2 bateria konna	por. Alfred Milewski
Armia Czerwona
oddziały ACz		16 Armia

W sierpniu 1919, w ramach polskiej ofensywy na Mińsk, 1 pułk Ułanów Wielkopolskich ppłk. Władysława Andersa otrzymał rozkaz wykonania zagonu na północ od Mińska z zadaniem przecięcia traktu i linii kolejowej łączących Mińsk z Borysowem^[8]. Miał też zwalczać sowieckie odwody zmierzające z Borysowa w kierunku Mińska^[9][10].

Rano 7 sierpnia 1 pułk Ułanów Wielkopolskich bez 3 szwadronu^[a] z 2 baterią artylerii konnej por. Milewskiego przeszedł za frontem oddziałów 2 Dywizji Piechoty Legionów na jej lewe skrzydło, po kilku godzinach marszu dotarł pod Małe Gajany opanował je. Zdobycie Małych Gajan wybiło lukę w sowieckiej obronie i umożliwiło kontynuowanie zagonu przez szwadrony 1 pułku Ułanów Wielkopolskich^[6][11].

 Osobny artykuł: bitwa pod Małymi Gajanami.

Po opanowaniu miejscowości 1 i 4 szwadron zanocowały w Małych Gajanach, a pozostała część pułku w folwarku Magazyn^[12]. 8 marca pułk wznowił działania, a w szpicy maszerował 2 szwadron. W okolicy Łemkowa i Bujków szpica natknęła się na dobrze przygotowane sowieckie pozycje obronne. Szwadron spieszył się i zaatakował, ale sowiecka obrona okazała się zbyt twarda i polskie natarcie nie miało powodzenia. Wtedy dowódca pułku wsparał 2 szwadron szwadronem technicznym i pododdziałem karabinów maszynowych. Jednocześnie bateria artylerii wyjechała na otwartą pozycję i celnym ogniem raziła pozycje wroga. Nieprzyjaciel nie wytrzymał drugiego ataku i wycofał się^[12]. Pułk nie podjął pościgu za nieprzyjacielem, a realizował konsekwentnie postawione zadanie. Jako straż przednia do działania ruszył tym razem 4 szwadron z osią marszu na Krapużyn, Titwinówkę i Ostrożyce. Pododdziały pułku maszerowały przez Mańczuki, Władzinowo, Karpilówkę, Przylepy, Baturynikę i po kilku godzinach dotarły do Słobody, położonej w odległości trzech kilometrów od toru i traktu Mińsk – Borysów. Szwadrony stanęły na odpoczynek, a grupa minerów ppor. Czesława Buszkiewicza, osłaniana przez dwa plutony 4 szwadronu pod jednolitym dowództwem por. Janusza Czarneckiego, udała się na tor kolejowy zamierzając go wysadzić^[13][14][12]. W tym momencie od strony Mińska nadjechał „prowizoryczny pociąg pancerny”^[14]. Ostrzelano go z najbliższej odległości i załoga pociągu poniosła duże straty od ognia karabinowego i granatów. Po przejechaniu kilku kilometrów Sowieci porzucili pociąg i ratowali się ucieczką^[15]. Zaalarmowane odgłosami walki szwadrony pułku podeszły w pobliże torów, a ppłk Anders wysłał patrole w stronę Mińska oraz Borysowa. Wieczorem zauważono zbliżającą się od strony Mińska kolumnę sowieckiej piechoty z artylerią. Polacy zorganizowali zasadzkę. 1 i 4 szwadron oraz szwadron ckm zajęły stanowiska wzdłuż toru na skraju lasu. Kolumna sowiecka maszerowała bez ubezpieczeń, nie spodziewając się Polaków na tak głębokich tyłach frontu. Zaskoczona uległa panice, a czerwonoarmiści o zmroku utracili zdolność rozróżniania kto swój a kto obcy i rozpoczęli „walkę” między sobą. W ciągu kilkunastu minut kolumna rozproszyła się i nie stanowiła już większej wartości bojowej^[13][16]. Podobny sposób prowadzenia walki wielkopolscy ułani zastosowali w działaniach nocnych, rozpraszając kilka mniejszych oddziałów wycofujących się z Mińska^[17].

Rano 9 sierpnia pozycje pułku zaatakowała silna kolumna sowieckiej piechoty. Dzięki wykorzystaniu zdobycznych armat, obsługiwanych przez kanonierów artylerii konnej, atak przeważającego liczebnie nieprzyjaciela odparto, a Sowieci wycofali się w kierunku Ilhumenia. Po południu pułk, już bez styczności z przeciwnikiem, pomaszerował do Mińska^[13][18].

Zagon 1 pułku Ułanów Wielkopolskich zakończył się spektakularnym sukcesem taktycznym^[19]. Spowodował wiele zamieszania wśród wycofujących się z rejonu Mińska oddziałów Armii Czerwonej. Polacy zdobyli cztery działa, jedenaście jaszczy artyleryjskich, improwizowany pociąg pancerny, duże ilości amunicji, uzbrojenia i różnego sprzętu wojskowego. Do niewoli wzięto około stu jeńców^[6].

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Jan Janusz Czarnecki: Zarys historii wojennej 15-go pułku ułanów poznańskich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• 14 Dywizja Piechoty - 1-sza Dywizja Strzelców Wielkopolskich - w wojnie i pokoju. Poznań: 1937.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Juliusz S. Tym: Działania na Froncie Litewsko-Białoruskim (czerwiec 1919 – kwiecień 1920). Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Oddział w Szczecinie, 2020.
• Lech Wyszczelski: Wojna o polskie kresy 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2011. ISBN 978-83-11-12866-8.