Wilejka (miasto)
 Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Zarządzający |
Wiktar Kot | ||||
| Populacja (2018) • liczba ludności |
| ||||
| Nr kierunkowy |
+375 1771 | ||||
| Kod pocztowy |
222410 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
5 | ||||
Położenie na mapie obwodu mińskiego  | |||||
Położenie na mapie Białorusi  | |||||
 54°29′N 26°55′E/54,483333 26,916667
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Wilejka[2][3] (biał. Вілейка) – miasto na Białorusi, w obwodzie mińskim, siedziba rejonu wilejskiego, do 1945[4] w Polsce, w województwie wileńskim, siedziba powiatu wilejskiego.
Wilejka leży nad Wilią, na historycznej Wileńszczyźnie.
Siedziba prawosławnego dekanatu wilejskiego i trzech parafii wchodzących w jego skład[5], a także rzymskokatolickiego dekanatu wilejskiego i należącej do niego parafii pw. Podwyższenia Krzyża Świętego.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]- 1861 – 2931[6]
- 1880 – 3450[6]
- 1897 – 3560[6]
- 1921 – 3417[7]
- 1931 – 5533[8]
- 1939 – 7500[6]
- 1959 – 8200[6]
- 1965 – 10800[6]
- 1970 – 12200[6]
- 1989 – 25000[6]
- 1993 – 29100[6]
- 2006 – 29100
- 2007 – 28800
- 2009 – 28362
- 2010 – 26836[9]
- 2011 – 26736
- 2012 – 26797
- 2013 – 26707
- 2016 – 26831
- 2017 – 26751[10]
- 2018 – 26760[1]
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z 1599. Wilejka otrzymała prawa miejskie w 1795. Po III rozbiorze Polski znalazła się w zaborze rosyjskim. 13 października 1920 zajęta przez 2 DP Legionów. W okresie międzywojennym ponownie znajdowała się w granicach Polski. W Wilejce siedzibę swą miał powiat oraz wiejska gmina Wilejka. Do 17 września 1939 mieściło się w mieście dowództwo pułku KOP „Wilejka”, batalion KOP „Wilejka” i placówka wywiadowcza KOP nr 4.
- Wilejka za czasów II Rzeczypospolitej:
-
Panorama miasta -
Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza -
Urząd Skarbowy -
-
Powódź w 1930
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Od września 1939 roku do czerwca 1941 roku miasto znajdowało się pod sowiecką okupacją. W miejscowym więzieniu NKWD przeprowadzało liczne egzekucje[11]. Po rozpoczęciu niemieckiej inwazji ZSRR większość więźniów pognano pieszo do Borysowa, mordując po drodze od 500 do 800 osób[12]. W latach 1941–1944 Wilejka znajdowała się pod niemiecką okupacją.
Podczas okupacji hitlerowskiej, w lecie 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 1500 osób. W czerwcu 1944 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów zamordowali[13].
W latach 1945–1991 należała do Białoruskiej SRR.
Znajduje się tu Centrum Łączności Marynarki Wojennej, podległe dowództwu Floty Bałtyckiej Federacji Rosyjskiej (54°27′50″N 26°46′40″E/54,463889 26,777778)
Przemysł spożywczy, metalowy, mineralny, meblarski; węzeł drogowy.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego (1906-13)
- Cerkiew św. Marii Egipcjanki (1865)
- Cmentarz katolicki
- Kwatera polskich żołnierzy poległych w wojnie polsko-bolszewickiej, 234 mogiły; kwatera 20 funkcjonariuszy Policji Państwowej. Pomnik odsłonięty 23 czerwca 1930 roku przez prezydenta Ignacego Mościckiego[14][15]
- Cmentarz żydowski
Nieistniejące
[edytuj | edytuj kod]- Synagoga Wielka (1884)
- Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego/Cerkiew św. Jerzego (1862)[16]
Media
[edytuj | edytuj kod]- Tygodnik Rehijanalnaja Hazieta (ukazuje się w Mołodecznie) ze stroną internetową www.rh.by
Parafia rzymskokatolicka
[edytuj | edytuj kod]
Parafia jest siedzibą dekanatu wilejskiego archidiecezji mińsko-mohylewskiej. Pierwsza drewniana kaplica w Wilejce spłonęła w 1810 r. W 1862 r. rozpoczęto budowę kościoła, który po powstaniu styczniowym przekształcono w cerkiew. Obecny kościół wybudowano w latach 1906–1913. Po II wojnie światowej świątynię zamknięto i przekształcono w magazyn. W 1990 r. została zwrócona wiernym[17].
Ludzie związani z miastem
[edytuj | edytuj kod]- Natalla Arsieńniewa – białoruska poetka, dramaturg i tłumaczka, emigracyjna działaczka kulturalno-oświatowa,
- Józef Gawrylik – białoruski działacz polityczny lewicy, poseł na Sejm II RP,
- Maria Górska-Zajączkowska – polska biolog, związana z Ogrodem Botanicznym w Poznaniu,
- Uładzimir Hłod – białoruski dziennikarz, członek opozycyjnej Zjednoczonej Partii Obywatelskiej,
- Iwan Litwinowicz – białoruski gimnastyk, mistrz olimpijski w skokach na trampolinie,
- Rascisłau Łapicki – białoruski działacz antysowiecki, twórca podziemnego ugrupowania na Ziemi Miadziolskiej i Smorgońskiej,
- Zygmunt Młot-Przepałkowski – polski urzędnik administracji państwowej, rotmistrz kawalerii Wojska Polskiego,
- Ewa Maria Ostrowska – polska pisarka i dziennikarka,
- Władysław Strzemiński oraz Katarzyna Kobro – polscy artyści konstruktywistyczni, mieszkali w Wilejce 1923–1924 oraz 1939–1940[18].
- Aleksander Własow – białoruski działacz narodowy, polityk, senator II RP.
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Muzeum lokalne -
-
Cerkiew pw. św. Patriarchy Moskiewskiego Tichona -
Cerkiew pw. Opieki Matki Bożej -
Cmentarz żydowski w Wilejce -
Kamień Lubecki
.jpg)
.jpg)
_02.jpg)
.jpg)
Miasta partnerskie
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского т... [online], www.belstat.gov.by [dostęp 2019-03-07] [zarchiwizowane z adresu 2018-04-05].
- ↑ Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. T. 1: Województwo wileńskie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1938, s. 57.
- ↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
- ↑ Храмы Вилейского благочиния. molod-eparchy.by. [dostęp 2021-03-14]. (ros.).
- ↑ a b c d e f g h i Вілейка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі, т.2, S. 267. ISBN 5-85700-142-0.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. 7, część 2, 1924, s. 78.
- ↑ Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. 1, Warszawa 1938, s. 25.
- ↑ Перепись населения – 2009. Минская область. belstat.gov.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-30)]. Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (Narodowe centrum statystyczne Bialorusi).
- ↑ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского т... [online], www.belstat.gov.by [dostęp 2019-03-07].
- ↑ Zbrodnicza ewakuacja więzień i aresztów NKWD na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej w czerwcu – lipcu 1941 roku. Materiały z sesji naukowej w 55. rocznicę ewakuacji więźniów NKWD w głąb ZSRR, Łódź 10 czerwca 1996 r. Warszawa: GKBZPNP-IPN, 1997, s. 95. ISBN 83-903356-6-2.
- ↑ Zbrodnicza ewakuacja więzień i aresztów NKWD... op.cit., s. 96–98.
- ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1301.
- ↑ Polacy z Mińska odnawiają kwaterę polskich żołnierzy, poległych w 1920 roku | [online], Kresy24.pl – Wschodnia Gazeta Codzienna [dostęp 2016-04-19] (pol.).
- ↑ [OSR] Cmentarze i pomniki walk o utrwalenie granic (1918-21r.): Wilejka (Вялейка) [online], www.rowery.olsztyn.pl [dostęp 2016-04-24].
- ↑ K. Shastouski, Wilejka | zabytki | zdjęcia [online], www.radzima.org [dostęp 2016-04-19].
- ↑ Вілейка – парафія Узвышэння Святога Крыжа [online], catholic.by [dostęp 2020-04-21] (biał.).
- ↑ Karnicka Z., „Kalendarium życia i twórczości”, [w:] „Władysław Strzemiński 1893-1952. W setną rocznicę urodzin.”, Łódź 1994, s 65-84.
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
