Bitwa pod Knihyniczami

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	5 września 1920
Miejsce	pod Knihyniczami
Terytorium	II Rzeczpospolita
Przyczyna	polska ofensywa jesienna
Wynik	nierozstrzygnięta
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Franciszek Podhorski Leon Udymowski
Siły
5 pułk ułanów 8 Dywizja Kawalerii
brak współrzędnych

Bitwa pod Knihyniczami – walki polskiego 5 pułku ułanów z oddziałami sowieckiej 8 Dywizji Kawalerii Czerwonych Kozaków w czasie ofensywy jesiennej wojsk polskich w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

Realizując w drugiej połowie sierpnia 1920 operację warszawską, wojska polskie powstrzymały armie Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego^[1]. 1 Armia gen. Franciszka Latinika zatrzymała sowieckie natarcie na przedmościu warszawskim^[2][3], 5 Armia gen. Władysława Sikorskiego podjęła działania ofensywne nad Wkrą^[4], a ostateczny cios sowieckim armiom zadał marszałek Józef Piłsudski, wyprowadzając uderzenie znad Wieprza^[5]. Zmieniło to radykalnie losy wojny. Od tego momentu Wojsko Polskie było w permanentnej ofensywie^[6].

Po wielkiej bitwie nad Wisłą północny odcinek frontu polsko-sowieckiego zatrzymał się na zachód od linii Niemen – Szczara. Na froncie panował względny spokój, a obie strony reorganizowały swoje oddziały. Wojska Frontu Zachodniego odtworzyły ciągłą linię frontu już 27 sierpnia. Obsadziły one rubież Dąbrówka – Odelsk – Krynki – Grodno – Grodek Kamieniec Litewski^[7]. Stąd Tuchaczewski zamierzał w przeprowadzić koncentryczne natarcie na Białystok i Brześć, by dalej ruszyć na Lublin. Uderzenie pomocnicze na południu miała wykonać między innymi 1 Armia Konna Siemiona Budionnego^[8].

Reorganizując siły, Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego zlikwidowało dowództwa frontów i rozformowało 1. i 5. Armię. Na froncie przeciwsowieckim rozwinięte zostały 2., 3., 4. i 6. Armie^[9].

Gdy na północy rozgrywała się wielka bitwa nad Wisłą, na południu 3. i 6 Armia prowadziły w dalszym ciągu ciężkie walki w obronie Lwowa, nad Bugiem i Gniłą Lipą^[10]. Po zwycięskich walkach z 1 Armią Konną pod Zamościem i Komarowem polskie Naczelne Dowództwo zaczęło na południowym odcinku frontu przygotowania do oswobodzenia Galicji Wschodniej i Wołynia. Przed przystąpieniem do działań zaczepnych postanowiono podjąć siłami 3 Armii jeszcze jedną próbę rozbicia sowieckiej 1 Armii Konnej. 5 września koncentryczne natarcie na Hrubieszów rozpoczęły główne siły 3 Armii: od południowego zachodu uderzyła 13 Dywizja Piechoty i 1 Dywizja Jazdy, od zachodu 2 Dywizja Piechoty Legionów, a od północy 9 Dywizja Piechoty^[11].

Pd 4 do 8 września 1 Brygada Jazdy opóźniała marsz sowieckiej 8 Dywizji Kawalerii Czerwonych Kozaków ze składu 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego na Chodorów^[12].

5 września pod Knihyniczami ubezpieczenia 8 Dywizji Kawalerii weszło w kontakt ogniowy z 1 szwadronem 5 pułku ułanów por. Franciszka Podhorskiego^[12]. Polscy ułani odparli atak i sami przeszli do natarcia zmuszając Kozaków do odwrotu. Przeciwdziałanie Sowietów było jednak na tyle skuteczne, że otoczyli oni atakujący polski szwadron, a w wyniku szarży polegli wszyscy oficerowie szwadronu. Jednak ułani pod dowództwem podoficerów z plutonowymi Jakubowskim i Wasiutyńskim na czele przebili się przez pierścień kozacki, zabierając ze sobą poległych i rannych^[13]. Wycofując się 1/5 p.uł. połączył się z kontratakującym 3/5 p.uł. wzmocnionym 3 baterią 1 dywizjonu artylerii konnej i zmontowane w ten sposób zgrupowanie zatrzymało pościg nieprzyjaciela^[12]. Wieczorem, na rozkaz dowódcy brygady, pułk przeszedł do Chodorowa za rzekę Ług^[13].

Komunikat prasowy Sztabu Generalnego z 6 września 1920 donosił^[14]:

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Jan Fuglewicz: Zarys historji wojennej 49-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Tadeusz Nowiński: Zarys historji wojennej 5-go pułku ułanów zasławskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.* Janusz Odziemkowski: Bitwa warszawska 1920 roku. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne, 1990.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: „Rok 1920”. „Pochód za Wisłę”. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
• Stefan Pomarański: Pierwsza wojna polska (1918–1920). Zbiór wojennych komunikatów prasowych Sztabu Generalnego, uzupełniony komunikatami Naczelnej Komendy we Lwowie i Dowództwa Głównego Wojska Polskiego w Poznaniu. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1920.
• Władysław Sikorski: Nad Wisłą i Wkrą. Studium do polsko-rosyjskiej wojny 1920 roku. Lwów – Warszawa: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Reprint: Wydawnictwo 2 Kolory. Sp. z oo, 2015. ISBN 978-83-64649-16-5.
• Lech Wyszczelski: Operacja Niemeńska 1920 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-43-6.
• Lech Wyszczelski: Warszawa 1920. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1995. ISBN 83-11-08399-1.
• Lucjan Żeligowski: Wojna w roku 1920 – wspomnienia i rozważania. Warszawa: Instytut Badania Najnowszej Historji Polski, 1930.