Bitwa pod Świniuchami

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	8 sierpnia 1920
Miejsce	pod Świniuchami
Terytorium	II Rzeczpospolita
Przyczyna	Bitwa Lwowska
Wynik	wygrana Polaków
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Stefan Dąb-Biernacki Stanisław Kozicki Bolesław Popowicz
Siły
1 DP Legionów 1 pp Legionów 6 pp Legionów 72 Brygada Strzelców
brak współrzędnych

Bitwa pod Świniuchami – walki polskich 1 pułku piechoty Legionów ppłk. Stanisława Kozickiego i 6 pułku piechoty Legionów ppłk. Bolesława Popowicza z sowiecką 72 Brygadą Strzelców toczone w okresie ofensywy Frontu Południowo-Zachodniego w czasie wojny polsko-bolszewickiej.

W końcu lipca Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego planowało uderzenie na prawe skrzydło nacierających wojsk Michaiła Tuchaczewskiego. Do przeprowadzenia operacji zamierzano użyć także jednostek ściągniętych z Frontu Południowo-Wschodniego generała Edwarda Rydza-Śmigłego^[2]. Warunkiem sukcesu było wcześniejsze pobicie 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego w obszarze Brodów i Beresteczka^[3].

 Osobny artykuł: bitwa pod Brodami i Beresteczkiem.

Po pięciu dniach bitwy, szala zwycięstwa zaczęła przechylać się na stronę polską. Jednak sytuacja na Froncie Północnym, a szczególnie upadek Brześcia, zmusiła Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego do przerwania bitwy^[4].

W tym czasie dowódca sowieckiego Frontu Południowo-Zachodniego Aleksander Jegorow nakazał 1 Armii Konnej Budionnego zdobyć Lwów. Jej dywizje wdarły się w słabo obsadzoną lukę między polskimi 2 i 6 Armią, a 7 sierpnia pod Szczurowicami sforsowały Styr. 6 i 14 Dywizja Kawalerii z 45 Dywizją Strzelców miały działać zaczepnie w kierunku na Radziechów–Chołojów–Dobrotwór–Kamionkę Strumiłową, zaś 4 i 11 Dywizja Kawalerii na Busk^[5]. Północne skrzydło 1 Armii Konnej osłaniała walcząca pod Łuckiem 24 Dywizja Strzelców, a południowe 45 Dywizja Strzelców^[6].

Działania opóźniające na tym kierunku prowadziła Grupa Operacyjna Jazdy generała Jana Sawickiego^[7], a 3 Armia gen. Zygmunta Zielińskiego pozostawała jeszcze nad Styrem do 5 sierpnia, a następnie rozpoczęła odwrót.

Po zakończeniu odwrotu 1 Dywizji Piechoty Legionów gen. Stefana Dęba-Biernackiego znad Styru, jej 1 pułk piechoty Legionów mjr. Stanisława Kozickiego obsadził stanowiska pod Horochowem. Na południe od niego stanął 6 pułk piechoty Legionów ppłk. Bolesława Popowicza^[8]. Do południa 7 lipca oba pułki z powodzeniem odpierały słabe ataki przeciwnika.

W tym czasie na północnym skrzydle ugrupowania obronnego 1 Dywizji Piechoty Legionów sowiecka 72 Brygada Strzelców pobiła 3 i 7 pułk ułanów, opanowała Świniuchy, Koniuchy i Kołpytów i rozpoczęła manewr obejścia lewego skrzydła dywizji płk. Stefana Dęba-Biernackego^[9]. Celem zażegnania niebezpieczeństwa, dowódca polskiej dywizji pozostawił na dotychczasowych stanowiskach tylko po jednym batalionie, ściągnął swoje pułki z centrum i z prawego skrzydła, formując z nich dwie grupy uderzeniowe^[8]. Grupa południowa ppłk. Popowicza w składzie I i II batalion 6 pp Leg., III/5 pp Leg., 8/1 pap Leg. otrzymała zadanie nacierać na Świniuchy przez Chołoniów–Bożów–Tereszkowiec–Pustomyty–Korytnicę, a północna grupa mjr. Kozickiego w składzie I i II batalion l pp Leg., 9/1 pułku artylerii polowej Legionów miała uderzyć z Horochowa na Kołpytów, a po opanowaniu tego ostatniego wesprzeć grupę ppłk. Popowicza w natarciu na Świniuchy. Osobną grupę stanowił przydzielony do 1 DP Leg. 3 pułk ułanów. Miał on za zadanie nacierać z Kut na Koniuchy^[10].

Jako pierwsza do działań przystąpiła grupa ppłk. Popowicza. Marsz rozpoczęła jeszcze przed północą, a już o 1:20 opanowała Bożów, wypierając z niego zaskoczony pododdział 216 pułku strzelców. Kontynuując natarcie zdobyła Oszczów, gdzie III/6 pp Leg. zdobył okopane na stanowiskach ogniowych działa^[11]. Grupa mjr. Kozickiego rozpoczęła masz około 1:00 i o świcie podeszła do bronionego przez 215 pułk strzelców Kołpytowa. Równocześnie pozostający na swoich stanowiskach pod Raczynem III/1 pp Leg. wysłał w kierunku Kołpytowa silne patrole, pozorujące natarcie na tę miejscowość. Gdy Sowieci skupili swoją uwagę na działaniu III batalionu, do natarcia ruszyły 2 i 4 kompania, pod wspólnym dowództwem kpt. Józefa Marskiego-Marjańskiego. 2 kompania zaatakowała strzelającą baterię artylerii i zdobyła jedno działo. Lokalny sowiecki kontratak umożliwił jednak wycofanie się pozostałych działonów^[11][12]. Wówczas do walki weszły kolejne cztery kompanie, a pluton 9/1 pap Leg. por. Edmunda Zimmera wyjechał na otwarte stanowiska i ogniem na wprost zaczął likwidować gniazda sowieckiej broni maszynowej. 215 ps wycofał się w nieładzie drogą na Świniuchy, a mjr Kozicki ze swoją grupą rozpoczął pościg. Na lewo od drogi maszerował I batalion, a na prawo 6 i 7 kompania II batalionu. W odwodzie pozostawały kompanie 5. i 8^[11].

W takim ugrupowaniu grupa podeszła pod bronione przez sowieckie 214 i 215 pułk strzelców Świniuchy. Gros sił broniących wioski zgrupowana była na jej południowym skraju, a sowieccy artylerzyści rozpoczęli ostrzeliwanie Kołpytowa. Zupełnie nie rozpoznali kierunku poruszania się podchodzącej lasami z kierunku wschodniego grupy ppłk. Popowicza. Ta jeszcze przed 10:00 zajęła Korytnicę i zanim przeciwnik zdołał zmienić front, wpadła w szyku bojowym do Świniuch. Kompanie III batalionu zdobyły jedną z sowieckich baterii artylerii, a po półgodzinnej walce sowieckie pułki strzelców rozpoczęły bezładny odwrót^[13]. Resztki 72 Brygady Strzelców rozproszyły się, odsłaniając prawe skrzydło 12 Armii, atakującej w tym czasie oddziały polskiej 3 Armii, broniącej linii Bugu. Dowódca 1 Dywizji Piechoty Legionów nakazał swoim pułkom kontynuowanie natarcia w kierunku północnym. Rozkaz Naczelnego Wodza przerwał jednak działania i nakazał odwrót dywizji na Bug. Wiązało się to z przegrupowaniem wojsk polskich do bitwy nad Wisłą^[11].

Pod Świniuchami Polacy rozbili sowiecką 72 Brygadę Strzelców. Straty polskie to około czterdziestu poległych i rannych. Straty sowieckie to duża liczba poległych i rannych, 270 jeńców, osiem dział, dziesięć ckm-ów^[11].
Komunikat prasowy Sztabu Generalnego z 10 sierpnia 1920 donosił^[14]:

Dla upamiętnienia zwycięstwa, na sztandarze 6 pułku piechoty Legionów widnieje napis: Świniuchy – 8.VIII.1920^[13].

• Włodzimierz Nowak: Samhorodek – Komarów 1920. Walki jazdy polskiej z konnicą Budionnego, maj – wrzesień 1920. Warszawa: Bellona SA, 2010. ISBN 978-83-11-11897-3.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Stefan Pomarański: Zarys historji wojennej 1-go pułku piechoty Legionów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1931, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Stefan Pomarański: Pierwsza wojna polska (1918–1920). Zbiór wojennych komunikatów prasowych Sztabu Generalnego, uzupełniony komunikatami Naczelnej Komendy we Lwowie i Dowództwa Głównego Wojska Polskiego w Poznaniu. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1920.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Edward Skarbek: Zarys historji wojennej 6-go pułku piechoty Legionów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2: Poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
• Lech Wyszczelski: Kijów 1920. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2008. ISBN 978-83-11-11431-9.
• Lech Wyszczelski: Wojna o polskie kresy 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2011. ISBN 978-83-11-12866-8.