ভানুমতী
ভালুমতীৰ কলাকৃতি
তথ্য
পৰিয়াল	চিত্ৰাঙ্গদা (পিতা), ধনুমতী (যমজ ভগ্নী)[1][2]
দাম্পত্যসঙ্গী	দুৰ্যোধন
সন্তান	লক্ষ্মণ কুমাৰ (পুত্ৰ) লক্ষ্মণা (কণ্যা)[3][2]

ভানুমতী মহাকাব্য মহাভাৰতৰ^[4][5] বিৰোধী বাহিনীৰ মুখ্য নেতা দুৰ্যোধনৰ পত্নী আছিল। মূল মহাকাব্যখনত ভানুমতীৰ উল্লেখ নাই যদিও পৰৱৰ্তী সংস্কৰণসমূহত দুৰ্যোধনৰ পত্নী হিচাপে ভানুমতীৰ নাম উল্লেখ কৰা হৈছে। তেওঁৰ এগৰাকী যমজ ভগ্নী আছিল, ধনুমতী। তেওঁৰ বন্ধু আছিল সুদেশনাৱতী।^[6] ভানুমতীৰ লক্ষ্মণ কুমাৰ নামৰ এজন পুত্ৰ আৰু লক্ষ্মণা নামৰ এজনী কন্যা আছিল। মহাভাৰতত উল্লেখ কৰা মতে দুৰ্যোধনে ভানুমতীক যথেষ্ট ভাল পাইছিল।^[7][8][2]

মহাভাৰতত, দুৰ্যোধনৰ পত্নীৰ কথা তিনিবাৰ উল্লেখ কৰা হৈছে।^[1] শান্তি পৰ্বত দুৰ্যোধনে ৰজা চিত্ৰাঙ্গদাৰ জীয়েকক তেওঁৰ পৰম মিত্ৰ কৰ্ণৰ সহায়ত তেওঁৰ স্বয়ম্বৰৰ পৰা অপহৰণ কৰিছিল। পিছত, স্ত্ৰী পৰ্বত ভানুমতীৰ শাহু গান্ধাৰীয়ে তেওঁৰ বিষয়ে বৰ্ণনা কৰিছে।

মহাভাৰতত ভানুমতীৰ কথা কেতিয়াও পোনপটীয়াকৈ উল্লেখ কৰা হোৱা নাই। শল্য পৰ্বত, দুৰ্যোধনে তেওঁৰ পুত্ৰ লক্ষ্মণ কুমাৰৰ মাতৃৰ ভাগ্যৰ বাবে দুখ প্ৰকাশ কৰিছে। স্ত্ৰী পৰ্বত, গান্ধাৰীয়ে (দুৰ্যোধনৰ মাতৃ) তেওঁৰ বোৱাৰীৰ কথা উল্লেখ কৰিছে। শান্তি পৰ্বত, ঋষি নাৰদে দুৰ্যোধন আৰু কৰ্ণৰ বন্ধুত্বৰ বিষয়ে এটা কাহিনী বৰ্ণনা কৰিছে। ইয়াত, কৰ্ণই তেওঁৰ বন্ধুক কলিঙ্গ ৰজা চিত্ৰাংগদাৰ জীয়েকক তেওঁৰ স্বয়ম্বৰৰ পৰা অপহৰণ কৰাত সহায় কৰাৰ কথা কৈছে। যিহেতু মহাকাব্যখনত দুৰ্যোধনৰ পত্নীৰ কোনো নাম উল্লেখ কৰা নাই, তেওঁৰ নাম লোককাহিনীৰ দ্বাৰা প্ৰদান কৰা হৈছে।^[6]

মহাভাৰতৰ শান্তি পৰ্বত দুৰ্যোধনৰ বিবাহ বিষয়ে পোৱা যায়। মহাভাৰতত মহৰ্ষি নাৰদে কলিঙ্গৰাজ চিত্ৰাঙ্গদাৰ জীয়েকৰ স্বয়ম্বৰৰ কাহিনী বৰ্ণনা কৰিছে। কাহিনীটোত কিন্তু ক’তো ৰাজকুমাৰীৰ নাম উল্লেখ কৰা হোৱা নাই মাত্ৰ তেওঁক সুন্দৰী বুলি কোৱা হৈছে।^[7]

দুৰ্যোধনক কলিঙ্গৰ ৰজা চিত্ৰাঙ্গদাৰ জীয়ৰীৰ স্বয়ম্বৰলৈ আমন্ত্ৰণ জনোৱা হৈছিল। দুৰ্যোধন তেওঁৰ পৰম মিত্ৰ কৰ্ণক লগত লৈ ৰাজাপুৰা চহৰলৈ গৈছিল। উক্ত অনুষ্ঠানটোত শিশুপাল, জৰাসন্ধ, ভীষ্মক, বক্ৰ, কপটাৰমন, নীল, ৰুক্মি, শৃঙ্গ, অশোক, শতধনৱান আদি বহুতো কিংবদন্তি শাসকে অংশগ্ৰহণ কৰিছিল। অনুষ্ঠানটো আৰম্ভ হোৱাৰ পিছত, ৰাজকুমাৰীয়ে হাতত বৰমালা লৈ স্বয়ম্বৰ সভাত প্ৰৱেশ কৰিছিল। তেওঁৰ চাৰিওকাষে তেওঁৰ দাসী আৰু দেহৰক্ষীসকল আছিল। যেতিয়া স্বয়ম্বৰ সভাত অংশগ্ৰহণ কৰা ৰজাসকলৰ নাম আৰু তেওঁলোকৰ বংশৰ বিষয়ে অৱগত কৰা হৈছিল, তেওঁ দুৰ্যোধনৰ ওচৰৰ পৰা আঁতৰি গৈছিল। ইতিমধ্যে দুৰ্যোধন ৰাজকুমাৰীৰ ৰূপত মুগ্ধ হৈ পৰিছিল সেয়ে তেওঁৰ প্ৰত্যাখ্যান স্বীকাৰ কৰিবলৈ অমান্তি হৈছিল আৰু অন্য ৰজাসকলক প্ৰত্যাহ্বান জনাই জোৰ কৰি ভানুমতীক ৰথত তুলি লৈ গৈছিল। কৰ্ণই তেওঁৰ বন্ধুক সুৰক্ষা দিবলৈ বাকী ৰজাসকলৰ সৈতে যুদ্ধত লিপ্ত হৈছিল। কৰ্ণই অতি সহজে তেওঁলোকক অনুসৰণ কৰা ৰজাসকলক পৰাস্ত কৰিছিল আৰু আন ৰাজকীয় প্ৰাৰ্থীসকলে কৰ্ণৰ যুদ্ধ কৰাৰ দক্ষতা দেখি তেওঁলোকক অনুসৰণ কৰা বাদ দি উভতি গৈছিল। হস্তিনাপুৰত উপস্থিত হোৱাৰ পিছত, দুৰ্যোধনে তেওঁৰ ককাদেউতাক ভীষ্মই তেওঁৰ ভাতৃ বিচিত্ৰবৰ্মাৰ বাবে কাশীৰ তিনিগৰাকী ৰাজকুমাৰীক অপহৰণ কৰাৰ উদাহৰণ দি তেওঁৰ এই কাৰ্য্য ন্যায়সঙ্গত বুলি প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল। অৱশেষত, ৰাজকুমাৰীয়েও দুৰ্যোধনৰ পত্নী হবলৈ সন্মতি প্ৰদান কৰিছিল।^[9]

দুৰ্যোধনৰ মৃত্যুৰ পিছত গান্ধৰীৰ উল্লেখৰ সৈতে ভানুমতীৰ কাহিনীৰ সমাপ্তি ঘটিছিল। ইয়াৰ পিছত তেওঁ অন্য কোনো পুৰুষক বিয়া কৰোৱাৰ কোনো কথা মহাভাৰতৰ ক’তো একো উল্লেখ কৰা হোৱা নাই।

ভানুমতী মূল মহাভাৰতৰ এটা সৰু চৰিত্ৰ যদিও, তেওঁৰ বিষয়ে বহুতো স্থানীয় কাহিনী আৰু লোককথা পোৱা যায়।

ভানুমতী সম্পৰ্কে মহাভাৰতত উল্লেখ নথকা^[10] এটা জনপ্ৰিয় তামিল লোককথা পোৱা যায়। এদিন দুৰ্যোধন কোনো কৰ্মত ব্যস্ত থকাৰ বাবে কৰ্ণক ভানুমতীৰ যত্ন ল'বলৈ আৰু সন্ধিয়াৰ বাবে মনোৰঞ্জন দিবলৈ অনুৰোধ কৰিছিল। সময় অতিবাহিত কৰিবলৈ, কৰ্ণ আৰু ভানুমতীয়ে পাশা খেল খেলিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল। খেলখন অতি আকৰ্ষণীয় হৈ পৰিছিল। লাহে লাহে কৰ্ণ খেলত জয়ী হবলৈ ধৰিছিল। ইফালে, দুৰ্যোধন সোনকালে উভতি আহি কোঠাত প্ৰৱেশ কৰিছিল। স্বামীক ভিতৰলৈ অহা দেখি ভানুমতীয়ে সন্মান প্ৰদৰ্শন কৰি লগে লগে থিয় হৈছিল। কৰ্ণ দুৱাৰৰ ফালে পিঠি দি বহিছিল বাবে দুৰ্যোধন সোমাই অহা কথা নাজানিছিল আৰু ভানুমতী খেলত পৰাজয় হোৱা বাবে খেল এৰিব বিছাৰিছে বুলি ভাবিছিল।

বন্ধু আগমনৰ কথা অনুভৱ কৰাৰ আগতে কৰ্ণই ভানুমতীৰ শালখন ধৰি টানি দিছিল। ফলত ভানুমতীৰ মুক্তাৰ অলংকাৰবোৰ মজিয়াত সিঁচৰতি হৈ পৰিছিল। শালৰ সৈতে তাইৰ ওৰণিও পিছলি পৰিছিল আৰু গাৰ পোছাক অসংযত হৈ পৰিছিল। কৰ্ণৰ এনে কাৰ্যত ভানুমতি হতভম্ব হৈ পৰিছিল আৰু স্বামীয়ে কেনে প্ৰতিক্ৰিয়া দেখুৱাব সেই চিন্তাত জঠৰ হৈ পৰিছিল।

ভানুমতীৰ ভয়াৰ্ত দৃষ্টি অনুসৰণ কৰি কৰ্ণই ঘূৰি চাই দুৰ্যোধনক তেওঁলোক দুয়োকে সাৱধানে লক্ষ্য কৰি থকা দেখিছিল। বন্ধুৰ পৰা তেওঁ সন্মুখীন হ'ব লগা ক্ৰোধ আৰু অনিবাৰ্য শাস্তিৰ কথা ভাবি তেওঁ লাজ, অপমান আৰু অপৰাধবোধ কৰি থিয় দিছিল। তেওঁ নিশ্চিত আছিল যে দুৰ্যোধনে লগে লগে তেওঁলোকৰ ওপৰত অনৈতিকতাৰ অভিযোগ তুলিব। অৱশ্যে, তেওঁলোক দুয়োকে আচৰিত কৰি দুৰ্যোধনে কৰ্ণলৈ চাই তেওঁৰ পত্নীক সম্বোধন কৰি কৈছিল, "মই কেৱল মণিবোৰ বুটলিম নে সেইবোৰ গুঁঠিও দিব লাগিব?"

ভানুমতী আৰু কৰ্ণ হতবাক হৈ ইজনে সিজনলৈ নিঃশব্দে চাই ৰৈছিল, তেওঁলোক দুয়োজনে দুৰ্যোধনক ভুল বুজাৰ বাবে মনে মনে লজ্জিত হৈছিল। দুৰ্যোধনৰ তেওঁৰ ৰাণীৰ প্ৰতি তেওঁৰ যিমান বিশ্বাস আৰু প্ৰেম আছিল, আৰু তাতকৈও অধিক বিশ্বাস আছিল তেওঁৰ বন্ধু কৰ্ণৰ ওপৰত। এক মুহূৰ্তৰ বাবেও তেওঁ সন্দেহ কৰা নাছিল যে তেওঁ ভাতৃ জ্ঞান কৰা মিত্ৰ কৰ্ণই কেতিয়াবা তেওঁক বিশ্বাসঘাতকতা কৰিব। তেওঁ কেৱল নিঃশব্দে মুক্তাবোৰ বুটলি দিছিল। এই কাহিনীটো ব্যাসৰ মহাভাৰতত নাই, কিন্তু কৰ্ণ আৰু দুৰ্যোধনৰ প্ৰকৃত বন্ধুত্বৰ দৃষ্টান্ত দিবৰ বাবে প্ৰায়ে উল্লেখ কৰা হয়।^[11][10]

অন্য এটা কাহিনীত বৰ্ণনা কৰা হৈছে যে ভানুমতীৰ সুপ্ৰিয়া নামৰ এগৰাকী অতি ঘনিষ্ঠ দাসী আছিল। কাহিনী মতে, যেতিয়া দুৰ্যোধন আৰু কৰ্ণই ভানুমতীক অপহৰণ কৰিছিল, সুপ্ৰিয়াইও তেওঁলোকক অনুসৰণ কৰিছিল। পিছত, যেতিয়া ভানুমতীয়ে দুৰ্যোধনক স্বামী বৰণ কৰিছিল, সুপ্ৰিয়াই কৰ্ণক তেওঁৰ স্বামী হিচাপে বাছনি কৰিছিল আৰু কৰ্ণৰ সৈতে বিবাশ পাশত আবদ্ধ হৈছিল।^[12]

ইণ্ডোনেচিয়াত প্ৰচলিত এটা লোককাহিনী অনুসৰি, ভানুমতী হৈছে নকুল আৰু সহদেৱৰ খুৰাক শল্যৰ জীয়ৰী। সেই দিশৰ পৰা তেওঁলোক ভানুমতীৰ সম্পৰ্কীয় ভাই-ভনী। কাহিনী অনুসৰি, ভানুমতীয়ে অৰ্জুনক বিয়া কৰাব বিচাৰিছিল কিন্তু তেওঁ দেউতাকৰ ইচ্ছা অনুসৰি দুৰ্যোধনক বিয়া কৰাইছিল। যিহেতু দুৰ্যোধন শল্যৰ জোঁৱাই আছিল, সেয়ে তেওঁ কুৰুক্ষেত্ৰ যুদ্ধত পাণ্ডৱক সহায় কৰাৰ পৰিৱৰ্তে কৌৰৱ পক্ষক সমৰ্থন কৰিছিল।^[13]

• সূৰ্যপুত্ৰ কৰ্ণ নামৰ দূৰদৰ্শন শৃংখলাত শুভী আহুজাৰ দ্বাৰা চিত্ৰায়িত কৰা হৈছে
• ২০১৮ চনৰ কৰ্ণ সংগিনী নামৰ দূৰদৰ্শন শৃংখলাত ৰৱনীত কৌৰে চিত্ৰায়িত কৰিছে

প্ৰ • আ • স মহাভাৰত পৰ্ব আদি পৰ্ব সভা পৰ্ব বন পৰ্ব বিৰাট পৰ্ব উদ্যোগ পৰ্ব ভীষ্ম পৰ্ব দ্ৰোণ পৰ্ব কৰ্ণ পৰ্ব শৈল পৰ্ব সৌপ্তিক পৰ্ব স্ত্ৰী পৰ্ব শান্তি পৰ্ব অনুশাসন পৰ্ব আশ্বমেধিক পৰ্ব আশ্ৰমবাসিক পৰ্ব মৌষল পৰ্ব মহাপ্ৰস্থানিক পৰ্ব স্বৰ্গাৰোহণ পৰ্ব হৰিবংশ কুৰু বংশ শান্তনু গংগা ভীষ্ম সত্যৱতী চিত্ৰাঙ্গদ বিচিত্ৰবীৰ্য অম্বিকা অম্বালিকা বিদুৰ ধৃতৰাষ্ট্ৰ গান্ধাৰী পাণ্ডু কুন্তী মাদ্ৰী পাণ্ডৱ যুধিষ্ঠিৰ ভীম অৰ্জুন নকুল সহদেৱ দ্ৰৌপদী হিড়িম্বী উলূপী চিত্ৰাংগদা সুভদ্ৰা কৌৰৱ দুৰ্যোধন দুঃশাসন বিকৰ্ণ যুযুৎসু দুঃশলা ভানুমতী উপপাণ্ডৱ ঘটোৎকচ অহিলাৱতী অভিমন্যু উত্তৰা ইৰাবান বব্ৰুবাহন লক্ষ্মণ কুমাৰ বাৰবাৰিকা পৰীক্ষিত মাদ্ৰৱতী জন্মেজয় অন্যান্য চৰিত্ৰ অম্বা অশ্বত্থামা ইলা উত্তৰ কুমাৰ উৰ্বশী একলব্য কৰ্ণ কলি কিন্দম কীচক কৃতবৰ্মা কৃপ কৃষ্ণ চন্দ্ৰ চিত্ৰসেন জয়দ্ৰথ জৰাসন্ধ তাপতী তাৰা দময়ন্তী দুৰ্বাসা দুষ্যন্ত দেৱযানী দ্ৰোণ দ্ৰৌপদ ধৃষ্টদ্যুম্ন নল নহুষ পৰাশৰ পুৰু পুৰুৰৱা প্ৰদ্যুম্ন বলোৰাম বাহ্লীক বিৰাট বুধ বৃষসেন বৃহন্নলা ব্যাস ভগদত্ত ভৰত ভীষ্মক ভূমন্যু মায়াসুৰ মাৰ্কণ্ডেয় যযাতি শকুনি শকুন্তলা শৰ্মিষ্ঠা শল্য শিখণ্ডী শিশুপাল সঞ্জয় সম্বৰণ সাত্যকি সাবিত্ৰী আৰু সত্যবান সুদেষ্ণা হিড়িম্ব বিবিধ অৱতাৰ হস্তিনাপুৰ ইন্দ্ৰপ্ৰস্থ ৰাজ্যসমূহ কুৰুক্ষেত্ৰ যুদ্ধ শ্ৰীমদ্ভগৱতগীতা চক্ৰবেহু বৈদিক-পৌৰাণিক কালক্ৰম শ্ৰেণী