Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Golina

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Dwór z 1 poł. XIX w. wraz z otaczającym parkiem
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	koniński
Gmina	Golina
Prawa miejskie	1330–1870, 1921
Burmistrz	Mirosław Durczyński
Powierzchnia	3,52 km²
Populacja (28.11.2022) • liczba ludności • gęstość	5682[1] 1281,8 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 63
Kod pocztowy	62-590
Tablice rejestracyjne	PKN
Położenie na mapie gminy Golina Golina
Położenie na mapie Polski Golina
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Golina
Położenie na mapie powiatu konińskiego Golina
52°14′34″N 18°05′34″E/52,242778 18,092778
TERC (TERYT)	3010014
SIMC	0949017
Urząd miejski ul. Nowa 1 62-590 Golina
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Golina – miasto w Polsce położone w województwie wielkopolskim, w powiecie konińskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Golina. Golina leży na skraju Pojezierza Kujawskiego i Doliny Konińskiej, na zachód od Konina.

Według danych z 27 listopada 2022 miasto liczyło 5682 mieszkańców^[2].

Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1330 roku położone było w XVI wieku w województwie kaliskim^[3].

Golina leży we wschodniej części województwa wielkopolskiego w powiecie konińskim, na skraju Pojezierza Kujawskiego i Doliny Konińskiej. W mieście krzyżują się trasy:

• Droga krajowa nr 92: Rzepin – Pniewy – Poznań – Września – Konin – Kutno – Warszawa
• Droga wojewódzka nr 467: Golina – Ciążeń

W niedalekiej odległości od miasta (500 m od tablicy granicznej) w miejscowości Spławie znajduje się przystanek kolejowy. Do miasta można dojechać również autobusami PKS-u.

Miejscowość w zlatynizowanej formie Galli notuje Gall Anonim w swojej Kronice polskiej spisanej w latach 1112–1116^[4]. Miejscowość pod obecnie używaną nazwą Golina wymieniona jest w łacińskim dokumencie wydanym w Poznaniu w 1280 roku sygnowanym przez króla polskiego Przemysła II^[5].

W 1330 roku Jan - dziedzic Goliny otrzymał przywilej z rąk króla polskiego Władysława Łokietka na założenie tu miasta. Dzięki niemu miejscowość otrzymała prawa miejskie. W 1338 roku była ona wspominana jako miasto, znana była wtedy pod nazwą Golyna. Prawa miejskie Goliny zostały potwierdzone w 1362 roku przez króla Kazimierza III Wielkiego. Od początku było to miasto prywatne – siedziba rodu Golińskich. W czasie wojny trzynastoletniej w 1458 roku Golina wystawiła 3 pieszych na odsiecz oblężonej polskiej załogi Zamku w Malborku^[6]. W 1579 roku było w mieście około 20 rzemieślników, w tym 6 gorzelników oraz 3 rybaków^[7]. W roku 1611 pożar strawił całe miasto. Do II rozbioru Polski miasto leżało w województwie kaliskim w Rzeczypospolitej Obojga Narodów^[8].

Po II rozbiorze Polski w 1793 roku Golina dostała się pod zabór pruski i panowanie Prus. Po zwycięskim dla Polaków drugim powstaniu wielkopolskim, jakie miało miejsce w 1806 roku, miasto w latach 1807–1815 znalazło się w granicach Księstwa Warszawskiego. Od 1815 roku decyzją kongresu wiedeńskiego dokonano podziału księstwa i Wielkopolska ponownie weszła w skład Królestwa Prus, a Golina znalazła się w Królestwie Polskim w zaborze rosyjskim. Okres rozwoju miasta przerwało odebranie praw miejskich w 1870 roku. Na ponad 50 lat Golina wróciła do statusu wsi.

W XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego miejscowość wymieniona została jako wieś leżąca w powiecie konińskim w gminie oraz parafii Golina. W 1827 roku w miejscowości mieszkało 1032 mieszkańców, a w 1861 roku w 120 domach zamieszkiwało 1337 mieszkańców w tym 656 wyznawców judaizmu. W początku XIX wieku rozwijała się również gospodarka. Znajdował się w niej lokalny browar, wielka gorzelnia, młyn, olejarnia napędzana siłą koni oraz garbarnia^[8].

W 1881 roku znajdował się w niej parafialny drewniany kościół, szkoła elementarna założona w 1825 roku, urząd gminy, 153 domy; w tym 31 murowanych, zamieszkiwanych przez 1638 mieszkańców^[8].

Miejscowość odzyskała prawa miejskie w 1921 roku.

Podczas II wojny światowej nastąpiła eksterminacja ludności żydowskiej (część z nich została zamordowana w Lesie Krążel^[9]). Ponadto okupanci niemieccy założyli na terenie miasta obóz pracy przymusowej dla Żydów, pracujących przy budowie zakładu przemysłowego na żydowskim cmentarzu^[10]. W okresie okupacji Niemcy zmienili nazwę miasta na niem. Gohlen am Warthe. 21 stycznia 1945 roku do miasta wkroczyły oddziały Armii Czerwonej.

Poległym i zamordowanym przez Niemców Polakom poświęcono tablicę, znajdującą się w ścianie gmachu przy ulicy Nowej. Na lokalnym cmentarzu spoczywa nieznany polski żołnierz, zabity w czasie bombardowania lotnictwa niemieckiego w pierwszych dniach września 1939 roku^[7].

Po wojnie nastąpił rozwój miasta, powstały nowe osiedla mieszkaniowe, budynki użyteczności publicznej, wybudowano nowy kościół. Swoją działalność rozpoczęły: zakład obuwniczy, będący oddziałem Poznańskich Zakładów Obuwia "Domena", zakład utylizacyjny Rejonowego Przedsiębiorstwa Przetwórczego Przemysłu Paszowego "Bacutil", mieszalnia pasz, Spółdzielnia Kółek Rolniczych i Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. konińskiego^[7].

Początków golińskiej społeczności żydowskiej, można doszukiwać się już w XVII w., z całą pewnością natomiast można stwierdzić obecność wyznawców religii mojżeszowej w XVIII-wiecznej Golinie.

Według spisu ludności z 1808 r. liczba mieszkańców Goliny, będących wyznawcami Judaizmu wynosiła 227 osób^[11].

Żydzi byli aktywnymi członkami lokalnej społeczności poprzez udział w życiu gospodarczym miasteczka, zajmując się głównie handlem i rzemiosłem. Prowadzili też miejski młyn i garbarnię. W latach 20. XIX wieku utworzono niezależną gminę żydowską. W latach 70. XIX wieku funkcję rabina pełnił Abraham Prost.

We wrześniu 1939 r. Niemcy po zajęciu miasta, rozpoczęli represję lokalnej ludności w tym żydowskiej. Golińscy żydzi od dnia 17 do 18 lipca 1940 r. zostali deportowani do Zagórowa i Rzgowa oraz do wiejskiego getta w Grodźcu.

9 marca 1941 r. Żydzi zgromadzeni w Groźdzcu zostali przetransportowani przez Niemców do Izbicy Lubelskiej, Józefowa Lubelskiego i Krasnegostawu w Generalnym Gubernatorstwie. Pozostawieni w Zagórowie i Rzgowie zginęli podczas masakry w lasach niedaleko Kazimierza Biskupiego w październiku 1941 roku.

Zagłady nie przeżył żaden członek społeczności żydowskiej Goliny.

Pomnik upamiętniający miejsce położenia żydowskiego cmentarza na terenie Goliny, znajduje się przy ul. 1 Maja 52.

• Piramida wieku mieszkańców Goliny w 2014 roku^[1].

Najcenniejszym zabytkiem miasta jest drewniany kościół św. Jakuba Apostoła pochodzący z 1765 roku. Wokół niego zlokalizowane są dwie kaplice. Jedna pochodząca z 1696 roku jest kaplicą murowaną. Natomiast drewniana kapliczka pochodzi z XIX wieku. W mieście zlokalizowanych jest kilka budynków pochodzących z końca XIX i początku XX wieku. Oprócz tego w granicach miasta rozłożony jest park krajobrazowy z drugiej połowy XIX w., na którego skraju znajduje się klasycystyczny dwór szlachecki z pierwszej połowy XIX wieku. W parku znajdują się liczne drzewa-pomniki. Z innych atrakcji wyróżnić możemy kościół pw. Matki Bożej Szkaplerznej.

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Matki Bożej Szkaplerznej
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Golina (Sala Królestwa ul. Okólna 30)^[12].

W miejscowości działa klub sportowy LZS Polonia Golina, którego sekcja piłkarska występuje w lidze okręgowej grupy konińskiej. Największymi sukcesami klubu są występy na boiskach IV ligi.

• Golina (przystanek kolejowy)
• Cmentarz żydowski w Golinie

• Golina, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 657 .
• Golina, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 513 .
• Gmina Golina