Główny Urząd Statystyczny

Logo Głównego Urzędu Statystycznego
Gmach Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie (1964)
Państwo	Polska
Data utworzenia	13 lipca 1918
Prezes	Dominik Rozkrut
Wiceprezes	vacat
Budżet	418,98 mln zł (2017)[1]
Zatrudnienie	804,66 etatów (2017)[2]
Adres
al. Niepodległości 208 00-925 Warszawa
Położenie na mapie Warszawy Główny Urząd Statystyczny
Położenie na mapie Polski Główny Urząd Statystyczny
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Główny Urząd Statystyczny
52°12′58″N 21°00′23″E/52,216111 21,006389
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Główny Urząd Statystyczny (GUS) – urząd centralny administracji rządowej zajmujący się zbieraniem i udostępnianiem^[3] informacji statystycznych na temat większości dziedzin życia publicznego i niektórych stron życia prywatnego. Do przekazywania danych obligują odpowiednie przepisy prawa (ustawa o statystyce publicznej oraz ogłaszany corocznie Program Badań Statystycznych). Dane mogą być udostępniane tylko w formie zagregowanej (opracowanej), która uniemożliwia identyfikację pojedynczych respondentów (tajemnica statystyczna).

Na czele Urzędu stoi Prezes GUS, który podlega bezpośrednio Prezesowi Rady Ministrów. Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru (art. 24 ust. 1 ustawy o statystyce publicznej). Prezesowi GUS podlega również 16 dyrektorów urzędów statystycznych (znajdujących się w miastach wojewódzkich) oraz jednostki obsługi statystyki publicznej utworzone na podstawie art. 27 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej.

Prezes GUS prowadzi kilka centralnych rejestrów m.in. Krajowy Rejestr Urzędowy Podmiotów Gospodarki Narodowej (REGON)^[4] oraz Krajowy Rejestr Urzędowy Podziału Terytorialnego Kraju (TERYT)^[5]. Ogłasza wyłącznie komunikaty i informacje dotyczące najważniejszych wskaźników charakteryzujących sytuację społeczno-gospodarczą kraju – GUS nie prowadzi badań opinii publicznej.

Siedziba GUS znajduje się przy al. Niepodległości 208 w Warszawie.

Główny Urząd Statystyczny utworzony został przez Radę Regencyjną Królestwa Polskiego w 1918^[6], z inicjatywy Ludwika Krzywickiego. Od 1919 jego działalność regulowała ustawa z dnia 21 października 1919 r. o organizacji statystyki administracyjnej^[7]. Jest to najstarsza polska instytucja, która nigdy nie zmieniła nazwy.

Pierwsza siedziba GUS mieściła w latach 1918–1919 przy ul. Jasnej 10, skąd w styczniu 1920 została przeniesiona do kamienicy Kryńskiego w Al. Jerozolimskich 32^[8].

Działalność GUS została zawieszona w czasie II wojny światowej. Urząd został włączony w struktury Wydziału Rolnictwa i Wyżywienia administracji Generalnego Gubernatorstwa, a jego wyposażenie, bibliotekę i archiwum wywieziono z Warszawy do Krakowa (stolicy GG)^[8].

GUS wznowił pracę w 1945 przy ul. Marszałkowskiej 95 skąd przeniósł się na ulicę Narbutta 33^[8]. W 1949 GUS otrzymał statut^[9].

W latach 1948–1951 u zbiegu ulicy Wawelskiej i alei Niepodległości w Warszawie wzniesiono nowy gmach GUS w kształcie trójskrzydłowego wiatraka zaprojektowany przez Romualda Gutta przy współpracy m.in. Zbigniewa Wasiutyńskiego^[10].

Spisy miały miejsce m.in. w latach 1921, 1931, 1946, 1950, 1960, 1970, 1978, 1988 i 1996 (spis rolny). W okresie 21 maja – 8 czerwca 2002 Główny Urząd Statystyczny przeprowadził równocześnie dwa spisy: Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002 oraz Powszechny Spis Rolny 2002. W wyniku spisów w 2002 zweryfikowano w dół liczbę mieszkańców Polski. Kolejny Powszechny Spis Rolny został przeprowadzony w okresie 1 września – 31 października 2010. Natomiast w dniach 1 kwietnia – 30 czerwca 2011 miał miejsce Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań.

W 2011, po kontroli przeprowadzonej w GUS przez KPRM, do CBA skierowany został wniosek o zbadanie nieprawidłowości w gospodarowaniu środkami publicznymi w trakcie spisu rolnego w 2010, którymi miało być dodatkowe opłacanie prac przy spisie^[11]. Według rzecznika GUS zakwestionowane działania były zgodne z prawem m.in. dlatego, że prowadzenie działań spisowych jest zadaniem dodatkowym w stosunku do pozostałych działań GUS^[12].

19 listopada 2013 r. funkcjonariusze Centralnego Biura Antykorupcyjnego zatrzymali 18 osób podejrzewanych o korupcję, w tym wiceprezesa GUS, w związku z prowadzonym przez stołeczną prokuraturę apelacyjną śledztwem dotyczącym zamówień na zakup sprzętu i usług teleinformatycznych przez Centrum Projektów Informatycznych b. MSWiA oraz KGP^[13].

GUS jest krytykowany za opóźnienia w publikacji raportów, ograniczanie dostępu do danych źródłowych oraz wątpliwą przydatność części z publikowanych raportów^[14].

W 2017 r. GUS wybrał w konkursie nowe logo^[15].

• Józef Buzek (od 8 listopada 1918 do 24 października 1929)
• Edward Szturm de Sztrem (od 24 października 1929 do 1939)
• Urząd zlikwidowany przez Niemców, 1939–1945
• Stefan Szulc (od 12 marca 1945 do 22 sierpnia 1949)
• Zygmunt Padowicz (od 22 sierpnia 1949 do 31 marca 1965)
• Wincenty Kawalec (od 1 kwietnia 1965 do 29 marca 1972)
• Stanisław Kuziński (od 18 kwietnia 1972 do 24 sierpnia 1980)
• Wiesław Sadowski (od 24 sierpnia 1980 do 4 stycznia 1989)
• Franciszek Kubiczek (od 5 stycznia 1989 do 15 stycznia 1991)
• Bohdan Wyżnikiewicz (od 15 stycznia 1991 do 7 lutego 1992)
• Józef Oleński (od 8 lutego 1992 do 31 października 1995)
• Roman Sawiński (od 31 października 1995 do 4 stycznia 1996 , p.o.)
• Tadeusz Toczyński (od 5 stycznia 1996 do 27 kwietnia 2006)
• Janusz Witkowski (od 4 maja 2006 do 26 października 2006, p.o.)
• Józef Oleński (od 26 października 2006 do 14 lutego 2011^[16])
• Janusz Witkowski (od 15 lutego 2011 do 9 sierpnia 2011, p.o.)
• Janusz Witkowski (od 10 sierpnia 2011 do 31 marca 2016^[17][18][19])
• Halina Dmochowska (od 1 kwietnia do 7 czerwca 2016, p.o.^[20])
• Dominik Rozkrut (od 8 czerwca 2016^[21])

• Dominik Rozkrut – prezes od 8 czerwca 2016
• Anna Borowska – Dyrektor Generalny

Wydatki i dochody Głównego Urzędu Statystycznego oraz jego jednostek podległych są realizowane w części 58 budżetu państwa^[22].

W 2017 wydatki GUS i jednostek podległych wyniosły 418,98 mln zł, a dochody 3,03 mln zł^[1]. Przeciętne zatrudnienie w całym resorcie statystyki w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło 5726 osób (w tym 804,66 etatów w samym GUS), a średnie miesięczne wynagrodzenie brutto 4417,60 zł^[2].

W ustawie budżetowej na 2018 wydatki resortu zaplanowano w wysokości 427,47 mln zł, a dochody 2,52 mln zł^[23].

• Bank Danych Lokalnych
• Biuletyn Statystyczny
• Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej
• Europejski Urząd Statystyczny
• Odznaka honorowa „Za zasługi dla statystyki RP”

• Strona internetowa
• Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (tekst jednolity) w serwisie ISAP
• Historia Polski w liczbach. Statystyka Polski, dawniej i dzisiaj, t. 4, Centralna Biblioteka Statystyczna, 2017 [dostęp 2023-03-26] .