Маратхи
Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
| Маратхи | |
| маратха | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
71,7 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
|
Маратхи тілі | |
| Діні | |
Маратхи (маратха) — Үндістанның Махараштра штатының негізгі халқы. Маратхидің біразы көрші штаттарда да тұрады.[1][2][3] Жалпы саны 71,7 миллион (2001, халық санағы).[4]
Тілі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Маратхи тілінде сөйлейді.[5] Диалектілер аздап ерекшеленеді, конкани диалектісі көбірек ерекшеленеді, кейде ол дербес тіл ретінде қарастырылады. Жазуы деванагари алфавитіне негізделген.
Діні
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Маратхидің көпшілігі индуизм, басқалары джайнизм, ислам, христиан дінін ұстанады.[6]
Тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Маратхилар Үндістан тарихында маңызды рөл атқарды. Олар Үндістанға өз заманының ең ұлы жауынгері - Шиваджиді (1627-1680) берді, ол сонымен бірге өз халқын Моғол билігінен босатуды армандаған ірі мемлекет қайраткері болды. Алайда тәуелсіздік үшін нағыз күрес 1705 жылы басталды және XVIII-ғасырда маратхилар Махараштрада басым саяси және әскери күш болып қала берді. Ұлы Моғолстан ықпалының айқын әлсіреуі 1705 жылы маратхилердің Нарбад өзендерін басып өтіп, солтүстікке қарай ұмтылуынан басталды. Олар моғолдардың ұлылығын бірте-бірте жоққа шығарды, бірақ аз уақыттан кейін Пенджаб сикхтердің билігіне өтті. 1761 жылы Дели маңындағы әйгілі Панипат шайқасында елге басып кірген ауғандықтар маратхиларға соққы берді. Ағылшындармен алғашқы қақтығыс 1774 жылы болды, содан кейін тағы үш қанды соғыс болды. 1818 жылы Маратхи княздіктерінің қуатты конфедерациясы ақыры бұзылып, Оңтүстік Азияда британдық биліктің орнауына жол ашты. Үндістан тәуелсіздік алғаннан кейін (1947) 1960 жылы Махараштра ұлттық штаты құрылды.[7][8][9]
Кәсібі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Негізгі кәсібі – егіншілік (тары, жүгері, бидай, бұршақ дақылдары, суармалы күріш, қант қамысы, жержаңғақ, күнжіт, зығыр, мақта, темекі), бау-бақша (негізінен Бомбей аймағында).
Жағалауда кокос пальмасы, банан, сүтті мал өсіріледі. Қолөнерден - тоқу, ағаштан, тастан, піл сүйегінен және мүйізден ою, өрнектері бар мыс бұйымдарын жасау. Маратхилер арасында жаңа ауқатты шаруалардың, сондай-ақ жерсіз жұмысшылардың үлесі артып келеді. Маратхилердің үштен бір бөлігі қалаларда тұрады, негізінен ірі және кіші өнеркәсіпте, мемлекеттік және жеке кәсіпорындарда, саудада жұмыс істейді және армия бөлімшелерінде қызмет етеді.[10]
Өмір салты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Маратхилердің бес ең жоғары рулары - Джадхав, Мор, Мохите, Ширке және Павар. Маратхилер арасында немере туыстарының некесі қолданылады, көп әйелдік белгілі. Отбасылар негізінен патрилокальды. Мүлік ерлер арасында, брахмандық маратхилер арасында - ұлдар мен үйленбеген қыздар арасында бөлінеді.
Ауқаттылардың дәстүрлі ауылдық үйлері күйдірілген кірпіштен қаланған, әктелген, төбесі жабынқышпен жабылған, көбінесе екі қабатты, қоршауы бар, аз қамтылғандар бір-екі бөлмелі, саман және тастан салынған. Дәстүрлі қалалық тұрғын үйлері - бұл жартылай цилиндрлік жабынқыштан жасалған төбесі бар кірпіш үйлер.
Дәстүрлі ерлер киімі - тік жеңді көйлек, күрте, дхоти немесе тар шалбар, түрлі сәлделер. Әйелдер киімі — көбінесе шаровар түрінде болады (жоғары касталардың әйелдерінде ұзындығы 10 м-ге дейін, төменгі касталарда - қысқа және тар сарилер), солтүстіктегілдерде - кең белдемше мен кофта (көкірекше).[11]
Тағамдарының негізі - бидай, тары нандары - джовар, бажра. Күріш, жасымық, май, көкөністер, дәмдеуіштер пайдаланады. Алкогольді ішімдіктерді пайдалану сирек кездеседі, бірақ бұл туралы арнайы касталық тыйымдар жоқ.
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Маратхи (народ) https://megabook.ru/article/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%85%D0%B8%20(%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4)
- ↑ Большая советская энциклопедия https://gufo.me/dict/bse/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%85%D0%B8
- ↑ Современная энциклопедия МАРАТХИ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/6609-%D0%9C%D0%90%D0%A0%D0%90%D0%A2%D0%A5%D0%98
- ↑ Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/2184832 Мұрағатталған 29 қыркүйектің 2022 жылы.
- ↑ Большая Советская энциклопедия Маратхи https://my-dict.ru/dic/bolshaya-sovetskaya-enciklopediya/55140-marathi/
- ↑ Значение МАРАТХИ (НАРОД В ИНДИИ) в Большой советской энциклопедии, БСЭ https://slovar.cc/enc/bse/2015463.html
- ↑ Энциклопедия Кольера https://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_colier/3319/%D0%9C%D0%90%D0%A0%D0%90%D0%A2%D0%A5%D0%98
- ↑ МАРАТХИ https://www.krugosvet.ru/enc/istoriya/MARATHI.html
- ↑ Большая советская энциклопедия - маратхи http://www.xn--80aacc4bir7b.xn--p1ai/%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%B8/%D0%B1%D1%81%D1%8D/%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%85%D0%B8
- ↑ МАРАТХИ http://www.endia.ru/marathi.php
- ↑ народы мира / Маратхи http://www.etnolog.ru/people.php?id=MART
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
