Висайя
Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
| Висайя | |
| bisaya, kabisay-an | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
29 млн. (2000) | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
|
бисай тілі, тагаль тілі, ағылшын тілі | |
| Діні | |
Висайя (висайяндар, өз атауы – bisaya, kabisay-an) — Филиппин аралдарының халқы. Филиппины архипелагының орталы бөлігіндегі аралдарды мекендейді. Негізінен Висай аралдарында (Батыс, Орталық және Шығыс Висайя аймақтарында) тұрады. Жалпы саны 29 млн.(2000) адам шамасын құрайды.[1]
Тілі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Олар бисая тілінде және бірнеше тілдерде сөйлейді, Орталық Филиппиндік тілдер тармағының бөлігі ретінде висая тілдері (Бисая) тобына біріктірілген, Австронезия тілдері отбасының малайо-полинезия тобының Индонезиялық кіші тобының солтүстік қосалқы тобына жатады. Сондай-ақ тағал және ағылшын тілдері де кеңінен таралған. Жазуы латын әліпбиіне негізделген.[2]
Діні
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Висайялықтардың көпшілігі католиктер. Синкретизмде кең тараған, сүнниттік мұсылмандар мен анимистік нанымдардың өкілдері де кездеседі.[3]
Тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Висайя халқының атауын Шривиджайя мемлекетінің есімімен байланыстырады. Бұл мемлекет өмір сүрген кезде Индонезия тайпаларының біршама бөлігі Климантон аралынан ауып келіп, алғаш рет Висайя халқын қалыптастыра бастады. Испандық дәуірге дейінгі кезеңде висайялықтар (әсіресе себуандықтар) Үндістан мен Қытайды Таяу Шығыспен байланыстыратын жібек жолы теңіз саудасының белсенді қатысушылары болды. Теңізде жүзу, қарақшылық, кеме жасау, темір ұстасы, қару-жарақ, тоқу, зергерлік бұйымдар жасау дамыды. Бутуан, Лимасава, Себу, Мактан Висайя княздіктері Филиппин, Индонезия және Малайзия мемлекеттерімен әулеттік байланыста болды және сауда-саттық жүргізді. Малай-санскрит титулдарын (раджа, батара, саррипада) алған билеушілер әлеуметтік жіктерді құрады: олардың құлдардан шыққан балалары - еркін, бірақ құқықтары шектеулі (тимава); құлдар таптары (орипин) болды. Жоғарғы жіктің өкілдері әскери ерлік белгісі ретінде татуировкалармен (жыландар, кесірткелер бейнелері, геометриялық ою-өрнектер), алдыңғы қатарлы жауынгерлердің басынан аяғына дейін татуировкасы болды (осылайша Висайялардың испанша атаулары - боялған сөзінен шыққан).[4][5]
Кәсібі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Негізгі кәсібі — егіншілік (суармалы және құрғақ күріш, ақ жүгері). Банан пальмалары, цитрус жемістері, манго, кофе ағаштары, какао, көкөніс және техникалық дақылдар (абака, қант қамысы, капок, қант пальмасы, резеңке) өсіріледі. Мал шаруашылығының (буйвол, өгіз, шошқа, ешкі, қой) үлкен маңызы бар. Тауықтар мен үйректер өсіріледі. Балық аулау дамыған (тунец, сардина, анчоус). Дәстүрлі қолөнері: ағаш өңдеу, металл өңдеу, керамика, тоқу, зергерлік бұйымдар жасау, қайық жасау.
Қазіргі уақытта көптеген салалы өндіріс орындары бар. Жетекші саласы азық-түлік саласы: май, балық, қант, жеміс-көкөніс т.б. Сонымен қатар ағаш өңдеу, тау-кен өндірісінде (мыс, марганец, темір кендері) жұмыс жасайды.[6]
Өмір салты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дәстүрлі баспаналары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Тұрғын үйлері – қадалы, төртбұрышты, бір, екі бөлмелі, верандалы, шатыры аласа. Дәстүрлі құрылыс материалдары - бамбук, ағаш, пальма жапырақтары. Заманауи құрылыс материалдары мен жиһаздар да кең таралған.[7]
Дәстүрлі киімдері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дәстүрлі киімдері (шалбар мен көйлек — ерлерде және қысқа блузкасы бар саронг — әйелдерде) еуропалық типтегі киімдермен алмастырылды, тек түрлі формадағы өрілген бас киімдер ғана ғана сақталған.[8]
Дәстүрлі тағамдары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дәстүрлі тағамдары – көкөністер (күріш, көкөністер, жемістер), балық, ет салыстырмалы түрде сирек тұтынылады. Кокос шырынынан (туба) жасалған сергітетін сусын жиі кездеседі.[9]
Фольклоры
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Висайялар бай мифологияға ие, фольклоры: музыкалық, би, эпикалық ("Лагда", "Харайя" поэмалары), сәндік-қолданбалы өнер сақталған. Мерекелерге, карнавалдық шерулер мен католиктік әулиелерге, Жаңа жылға арналған театрландырылған қойылымдар т.б. танымал.[10]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Висайя Висайя. Тексерілді, 25 шілде 2024.
- ↑ Висайя. Тексерілді, 25 шілде 2024.
- ↑ Висайя. Тексерілді, 25 шілде 2024.
- ↑ Қазақ Совет энциклопедиясы Висайя — Алматы, 1973 Т. 3. — Б. 42. — 624 б. — 40 000 таралым.
- ↑ Висайя. Тексерілді, 25 шілде 2024.
- ↑ Әлем халықтарының энциклопедиясы. Висайя. Тексерілді, 25 шілде 2024.
- ↑ Висайя. Тексерілді, 25 шілде 2024.
- ↑ Аймақ: Висая аралдары, Филиппин. Тексерілді, 25 шілде 2024.
- ↑ Висайя. Тексерілді, 25 шілде 2024.
- ↑ Висайя. Тексерілді, 25 шілде 2024.
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
