Авалхи тĕрĕк çырулăхĕн палăкĕсем
Авалхи тĕрĕк çырулăхĕн палăкĕсем — рунăлла меслетпе ăсталанă VII-IX ĕмĕрсенчи тĕрĕк çырулăхĕн палăкĕсем. Вĕсене ăславра урăхла Орхон-Енисей палăкĕсем теççĕ, мĕншĕн тесе йышăн ытларах пайне шăпах çав тăрăхра тупса палартнă.
Чăн малтан тупса палăртаканĕ (1889) — Никола́й Миха́йлович Я́дринцев (1842-1894).
Палăксене вуламалли меслете шыраса тупаканĕ (1893-1896) — Вильге́льм Лю́двиг Пе́тер То́мсен (1842-1927).
Пуринчен малтан В.Томсен меслечĕпе вуласа пĕлнĕ (1899) çын — Васи́лий Васи́льевич Ра́длов (1837-1918).
Орхон, Енисей, Селенга, Лена, Онгин тăрăхĕсемсĕр пуçне, кун пек палăксене çавăн пекех Талас, Сырдарья, Ертис, Иле шывĕсем çинче те тупса палăртнă.
Паллă артефактсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Вуламалли
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Орхонские надписи. Кюльтегин. Бильге-каган. Тоньюкук, Семипалатинск, 2001.
- Радлов В. В., Атлас древности Монголии. Труды Орхонской экспедиции, I—IV. СПБ., 1892, 1893, 1896, 1899;
- Малов С. Е., Памятник древнетюркской письменности Монголии и Киргизии, М.—Л., 1959;
- Кляшторный С. Г., Древнетюркские рунические памятники как источник по истории Средней Азии, М., 1964;
- Айдаров Ғ., Курышжанов Ә., Томанов М., Көне түркі жазба ескерткіштерінің тілі, А.,
- Аманжолов А. С., Tүpкі философиясы және жазу тарихы, А., 1990;
- Аманжолов А. С., История и теория древнетюркского письма, А., 2003.
- Древнетюркские письменные памятники // Казахстан. Национальная энциклопедия. — Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. — Т. II. — ISBN 9965-9746-3-2.
Асăрхавсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]Каçăсем
[тӳрлет | кодне тӳрлет]- Протопăлхарсен алфавичĕ, çырулăх палăкĕсем, Петр Добрев (акăлчанла)
- http://www.protobulgarians.com/Russian%20translations/Zhivko%20Voynikov%20-%20Alano-drevnebolgarskoe%20pismo/Zhivko%20Voynikov%20-%20Alano-drevnebolgarskoe%20pismo.htm Ж.Войников, "Алано-Древнебулгарское письмо"
Тĕнчери çырулăхсем |
|
|---|---|
Кун-çулĕ • Глиф • Графема • Дешифровка • Палеографи • Çыру системипе чĕлхесен ят-йышĕ • Тăвакансем | |
| Консонант çырăвĕ | |
| Абугидăсем / Инди çырăвĕ | Бали • Батак • Бирма • Брахми • Бухид • Варанг-кшити • Тухăç нагари • Грантха • Гуджарати • Гупта • Гурмукхи • Деванагари • Кадамба • Кайтхи • Калинга • Каннада • Кхмер • Ланна • Лаос • Лепча • Лимбу • Лонтара • Малаялам • Манипури • Митхилакшар • Моди • Мон • Монгол • Нагари • Непал • Ория • Паллава • Ранджана • Реджанг • Саураштра • Сиддхаматрика • Сингал • Соёмбо • Судан • Тагал • Тагбанва • Такри • Тамил • Телугу • Тай • Тибет • Тохар • Хануноо • Хун • Шарада • Ява |
| Абугидăсем / Урăххисем | Бойд хăвăрт çырăвĕ • Канад сыпăклă • Кхароштхи • Мероит • Питман хăвăрт çырăвĕ • Поллард çырăвĕ • Соранг Сомпенг • Тана • Томас хăвăрт çырăвĕ • Эфиоп |
| Йĕрлĕ алфавитсем | Авеста • Агва • Эрмен • Басса • Бютхакукия • Вагиндра • Венгр рунисем • Глаголица • Гот • Грегг хăвăрт çырăвĕ • Грек-ибери • Грек • Грузин • Гьирокастро • Дезерет • Авалхи пермь • Авалхи тĕрĕк • Кириллица • Копт • Латиница • Мандей • Малоази • Тĕнчери фонетика • Маньчжур • Нко • Обэри-Окаимэ • Огами • Ол-чики • Рунăсем • Çурçĕр этрус • Сомали • Ватă монгол • Авалхи ливи (Тифинаг) • Эльбасан • Этрус • Хангыль |
| Йĕрлĕ мар алфавитсем | Брайль шрифчĕ • Морзе азбуки • Мун шрифчĕ • Оптик телеграфĕ • Семафор азбуки • Тĕнчери сигналсен пухăмĕ • Тĕрме азбуки |
| Идео- тата Пиктограммăсем | Ацтек • Донгба • Месоамерикан • Микмак • Миштек • Нсибиди • Токапу |
| Логограф çырăвĕ | Китай:
Йăларан •
Çăмăллатни •
Тьы-ном •
Кандзи •
Ханчча |
| Сыпăклă çыру | Афака • Ваи • Геба • Авалхи перс • И • Катакана • Кикакуи • Кипр • Кпелле • Б йĕрĕллĕ çыру • Манъёгана • Нюй-шу • Хирагана • Чероки • Югтун |
| Куçăмлă сыпăк-алфавитлисем | Палеоиспан • Чжуинсем |
| Тĕвĕллĕ системăсем | Кипу • Китайри тĕвĕллĕ çыру |
| Шифр уçманнисем | Пайпăл • Авалхи ханаан • Иссык • Кипр-миной • Крит иероглифĕсем • А йĕрлĕ çыру • Миштек • Инд айлăмĕн • Цзяху • Ронго-ронго • Войнич алçырăвĕ • Символы культуры полей погребальных урн • Протосинай • Диспилио тапăлĕ • Тэртэр çырнисем • Фест дискĕ |
| Шутласа кăларнисемпе туйăнаканнисем (?) | Славянсен Христосчен çырулăхĕн тупсăмĕ • Кирт • Сарати • Тенгвар |
| Çавăн пекех пăхăр | Мнемоника • Стенографи • Носители: Хут • Тăм тапăлĕ • Папирус • Пергамент (Палимпсест) |
Тĕрĕк чĕлхисем, чĕлхевĕсем, диалекчĕсем, калаçăвĕсем |
|
|---|---|
| пратĕрĕк † | |
| Пăлхар ушкăнĕ | |
| Авалхи тĕрĕк |
авалхи кăркăс (енисей-кăркăс) † | орхон-енисей (ватă тĕрĕк) | уйгур рунă (орхон-уйгур) † |
| Туçи алтай (вар-хĕвелтухăç) ушкăнĕ1 |
кăркăс-кăпчак3: кăркăс (çурçĕр кăркăс, ферган-кăпчак (†), кăнтăр кăркăс), кăнтăр алтай (диал.: хăй алтай (ойрот), теленгит, телеут) | çурçĕр алтай1: шор челхин кондом диалекчĕ2, чулăм челхин анат чулăм диалекчĕ2, çурçĕр алтай (диал.: кумандă, челкан) | тапалар3 |
| Карлук ушкăнĕ |
карлук-уйгур: авалхи уйгур †, карахан (карахан-уйгур) †, халаджа (аргу)1 | карлук-хорезм: литература çыруллă ватă чĕлхесем — хорезм-тĕрĕк †, чагатай, тĕрĕк чĕлхи †, хальхи — айна ‡, или-тĕрĕк, лобнор ‡1, узбек, уйгур (çĕнĕ уйгур), хотан2, хотон (†) ‡1, кăнтăр кăркăс — карлук диалекчĕсем2 |
| Кăпчак ушкăнĕ |
авалхи кăпчак † | нухай-кăпчак: алабуга-нухай2, аçтăрхан-нухай2, казах, каракалпак, нухай, крым тутар чĕлхин çеçенхир диалекчĕ, узбек-нухай (узбек чĕлхин кăпчак диалекчĕсем) ‡2, ферган-кăпчак — нухай-кăпчак диалекчĕсем2, кăнтăр кăркăс — нухай-кăпчак диалекчĕсем2, юртă-нухай2 | атăл-кăпчак: пушкăрт, çĕпĕр-тутар, тутар (диал.: мишер) | половец-кăпчак: авалхи половец †, караим крым тутар1 (караим, крым диалекчĕ2, крым тутар (литература), крымчак2, крым тутар чĕлхин вăтам диалекчĕ, урум (азовçум) — кăпчак пуплевĕсем2), кумăк-карачай-балкар1 (эрмен-кăпчак †, карачай-балкар, кумăк), мамлюк-кăпчак † |
| Огуз ушкăнĕ |
авалхи огуз † | печенег †1 | салар | çурçĕр узбек (икан-карабулак) | хăй огуз: азербайджан (диалектсем) | айналлу2 | афшар2 | балкан-гагауз | гагауз | кашкай2 | осман † | салчук2 | сири-туркмен2 | сонкор-тĕрĕк | турккă (диал.: кипр) | туркмен (диал.: трухмен) | урум (азовçум) — огуз пуплевĕсем | хорасан-тĕрĕк (диал.: боджнурди) | хорезм (ӳспек чĕлхин огуз диалекчĕсем)2 | цалк2 | крым тутар чĕлхин кăнтăр çыранĕн диалекчĕ |
| Саян (тобас) ушкăнĕ | |
| Хакас (кăркăс) ушкăнĕ |
сарăк-югур (хара-йогур) | фуюй-кăркăс | хакас-алтай: шор чĕлхин мрас диалекчĕ2, чулăм чĕлхин вăтам калаçăвĕ2, хакас |
| Якут ушкăнĕ |
ака теекен | о-теекен, çав шутра долган2, якут литератури |
| Çырулăх |
орхон-ениçей рунисем | пăлхар рунисем | яналиф |
| Асăрхавсем: 1 чĕлхе е чĕлхе ушкăнĕн классификацийĕ тавлашуллă, чĕлхе ушкăнĕ гипотезăллă (Терĕк чĕлхисен классификацийĕ пăхăр); 2 «чĕлхе» термина уса курни йăнăш («чĕлхе е диалект» проблема пăхăр); 3 кăпчак, пулас; † çухалнă, уйрăлнă е улшăннă чĕлхесем; (†) çухалнă чĕлхесем, пулас; ‡ хутăш чĕлхесем | |
Тĕрĕк çырулăхĕсем |
|
|---|---|
| Тахçанхи çырулăхсем |
эрмен-кăпчак • пăлхар рунисем • авалхи тĕрĕк руни • Книга гаданий • Кодекс-Куманикус • осман • староуйгурская |
| Хальхи тĕрĕк çырулăхĕсем | |
| Проектри тата пулăшу çырулăхсем |
казновица • çĕнĕ тĕрĕк алфавичĕ • пĕрлехи тĕрĕк алфавичĕ • салар • сарыг-югур • фуюй-кăркăс |
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
