พระอชิตเถระ
ข้อมูลทั่วไป
ชื่อเดิม	อชิตมาณพ
สถานที่เกิด	เมืองสาวัตถี
วิธีบวช	เอหิภิกขุอุปสัมปทา
สถานที่บรรลุธรรม	ปาสาณเจดีย์
ฐานะเดิม
ชาวเมือง	สาวัตถี
วรรณะเดิม	พราหมณ์
การศึกษา	จบไตรเพท
หมายเหตุ
อดีต 1 ใน 16 ศิษย์ของพราหมณ์พาวรี
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมพระพุทธศาสนา

พระอชิตเถระ เป็นศิษย์ของพราหมณ์พาวรีที่ถูกส่งมาทูลถามปัญหาทั้ง 16 ต่อพระพุทธเจ้า ณ ปาสาณเจดีย์ โดยอชิตมาณพเป็นหัวหน้าคณะศิษย์ทั้ง 16 ของพราหมณ์พาวรี ต่อมาทั้งหมดได้บรรลุธรรมและอุปสมบทเป็นพระภิกษุในพระพุทธศาสนา เป็นผู้มีส่วนสำคัญในการช่วยพระพุทธเจ้าเผยแพร่พระพุทธศาสนา โดยนับเนื่องในพระอสีติมหาสาวก 80 องค์สำคัญของพระพุทธศาสนา

ต่อมาพราหมณ์พาวรี ได้ทราบข่าวว่า เจ้าชายสิทธัตถะ ผู้เป็นราชโอรสของพระเจ้าศากยะผนวช ปฏิญาณพระองค์ว่าเป็นผู้ตรัสรู้เองโดยชอบ แสดงธรรมสั่งสอนประชาชน มีคนเชื่อและเลื่อมใสยอมเป็นสาวกปฏิบัติตามคำสั่งสอนเป็นจำนวนมาก พราหมณ์พาวรีมีความประสงค์จะทราบข้อเท็จจริง จึงเรียกมาณพผู้เป็นศิษย์ 16 คน มีอชิตมาณพเป็นหัวหน้า ผูกปัญหาให้คนละหมวด ให้ไปลองกราบทูลถามดู อชิตมาณพพร้อมด้วยมาณพอีก 15 คนลาพราหมณ์พาวรีผู้เป็นอาจารย์ แล้วพากันไปเฝ้าสมเด็จพระบรมศาสดาที่ปาสาณเจดีย์ แคว้นมคธ กราบทูลขอโอกาสถามปัญหาคนละหมวด เมื่อพระบรมศาสดาทรงประทานอนุญาตแล้ว อชิตมาณพผู้เป็นหัวหน้าจึงกราบทูลปัญหา

• อชิตมาณพ : โลกคือหมู่สัตว์อันอะไรปิดบังไว้ จึงหลงดุจอยู่ในความมืด เพราะอะไรเป็นเหตุจึงไม่มีปัญญาเห็นปรากฏ พระองค์ว่าอะไรเป็นเครื่องฉาบไล้สัตว์โลกให้ติดอยู่ และอะไรเป็นภัยใหญ่ของสัตว์โลกนั้น

พระโคตมพุทธเจ้า : โลกคือหมู่สัตว์อันอวิชชา คือความไม่รู้แจ้งปิดบังไว้ จึงหลงดุจอยู่ในที่มืด เพราะความอยากมีประการต่าง ๆ และความประมาทเลินเล่อ จึงไม่มีปัญญาเห็นปรากฏ เรากล่าวว่า ความอยากเป็นเครื่องฉาบไล้สัตว์โลกให้ติดอยู่ และเรากล่าวว่าทุกข์เป็นภัยใหญ่ของสัตว์โลกนั้น

• อชิตมาณพ : ขอพระองค์จงตรัสบอกว่า อะไรเป็นเครื่องห้าม เครื่องปิดกั้นความอยาก ซึ่งเป็นดุจกระแสน้ำหลั่งไหลไปในอารมณ์ทั้งปวง ความอยากนั้นจะละได้เพราะธรรมอะไร?

พระโคตมพุทธเจ้า : เรากล่าวว่า สติเป็นเครื่องห้าม เป็นเครื่องป้องกัน ความอยากนั้นจะละได้เพราะปัญญา

• อชิตมาณพ : ปัญญา สติ กับนามรูปนั้นจะดับไป ณ ที่ไหน ข้าพระองค์กราบทูลถามแล้ว ขอพระองค์ตรัสบอกข้อความนี้แก่ข้าพระองค์

พระโคตมพุทธเจ้า : เราจะแก้ปัญหาที่ท่านถามถึงที่ดับของนามรูปทั้งหมดไม่มีเหลือแก่เธอ เพราะวิญญาณดับไปก่อน นามรูปจึงดับได้ ณ ที่นั้นเอง

• อชิตมาณพ : ชนผู้ได้เห็นธรรมแล้ว (บรรลุมรรคผล) และชนผู้ที่ยังต้องศึกษาอยู่ สองพวกนี้มีอยู่ในโลกเป็นอันมาก ข้าพระองค์ขอกราบทูลถามถึงความประพฤติของชนพวกนั้น พระองค์มีปัญญาแก่กล้า ขอพระองค์ตรัสบอกแก่ข้าพระองค์

พระโคตมพุทธเจ้า : ภิกษุผู้ได้เห็นธรรมแล้ว และชนผู้ต้องศึกษาอยู่ต้องเป็นคนไม่กำหนัดในกามทั้งหลาย มีใจไม่ขุ่นมัว ฉลาดในธรรมทั้งปวง มีสติอยู่ทุกอิริยาบถ

ในคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนาไม่ระบุว่าท่านละสังขารที่ใด แต่ท่านคงดำรงขันธ์อยู่พอสมควรแก่กาลจึงอันตรธานไป

1. สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส. (2525). ธรรมวิภาคปริเฉทที่ 2. พิมพ์ครั้งที่ 23. กรุงเทพฯ: คณะกรรมการแผนกตำรา มหามกุฏราชวิทยาลัย.

• พระอสีติมหาสาวก
• พาวรีพราหมณ์
• 18อรหันตร์

1. เว็บไซต์ 84000
2. เว็บไชต ธรรมะ เกตเวย์ เก็บถาวร 2009-04-15 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน

ด ค ก เอตทัคบุคคล (ในศาสนาของพระโคตมพุทธเจ้า)
ภิกษุ	พระอัญญาโกณฑัญญะ พระอุรุเวลกัสสปะ พระสารีบุตร พระมหาโมคคัลลานะ พระปุณณมันตานีบุตร พระกาฬุทายี พระนันทะ พระราหุล พระอุบาลี พระภัททิยกาฬิโคธาบุตร พระอนุรุทธะ พระอานนท์ พระโมฆราช พระปิณโฑลภารทวาชะ พระมหากัจจายนะ พระสีวลี พระโสณกุฏิกัณณะ พระมหากัสสปะ พระราธเถระ พระลกุณฏกภัททิยเถระ พระทัพพมัลลบุตร พระพากุละ พระวักกลิ พระมหากัปปินะ พระอุปเสนะ พระขทิรวนิยเรวตะ พระสุภูติ พระพาหิยะ พระวังคีสะ พระโสณโกฬิวิสะ พระโสภิตะ พระนันทกะ พระกังขาเรวตะ พระมหาปันถกะ พระจูฬปันถกะ พระกุณฑธานะ พระรัฐปาละ พระกุมารกัสสปะ พระมหาโกฏฐิตะ พระสาคตะ พระปิลินทวัจฉะ
ภิกษุณี	พระมหาปชาบดีโคตมีเถรี พระเขมาเถรี พระอุบลวรรณาเถรี พระปฏาจาราเถรี พระนันทาเถรี พระธรรมทินนาเถรี พระโสณาเถรี พระสกุลาเถรี พระภัททากุณฑลเกสาเถรี พระภัททกาปิลานีเถรี พระภัททากัจจานาเถรี พระกีสาโคตมีเถรี พระสิงคาลมาตาเถรี
อุบาสก	ตปุสสะ ภัลลิกะ อนาถบิณฑิกเศรษฐี จิตตคฤหบดี หัตถกคฤหบดี พระเจ้ามหานามะ อุคคคฤหบดี อุคคตคฤหบดี สูรอัมพัฏฐอุบาสก ชีวกโกมารภัจจ์ นกุลบิดาคฤหบดี
อุบาสิกา	นางสุชาดา นางวิสาขา นางขุชชุตตรา นางสามาวดี นางอุตตรานันทมารดา พระนางสุปปวาสา นางสุปปิยา นางกาติยานี นางกาฬีกุรรฆริกา นางนกุลมารดาคหปตานี
ดูเพิ่ม	พระอสีติมหาสาวก เอตทัคคะ