Skalmierzyce

wieś
Diecezjalne Sanktuarium Najświętszej Maryi Panny Skalmierzyckiej
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	ostrowski
Gmina	Nowe Skalmierzyce
Liczba ludności (2021)	2212[2]
Strefa numeracyjna	62
Kod pocztowy	63-460[3]
Tablice rejestracyjne	POS
SIMC	0204748
Położenie na mapie gminy Nowe Skalmierzyce Skalmierzyce
Położenie na mapie Polski Skalmierzyce
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Skalmierzyce
Położenie na mapie powiatu ostrowskiego Skalmierzyce
51°42′09″N 17°58′39″E/51,702500 17,977500[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach

Skalmierzyce (pot. Stare Skalmierzyce, niem. (Alt) Skalmierschütz) – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie ostrowskim, w gminie Nowe Skalmierzyce, nad strugą Ciemna, na Wysoczyźnie Kaliskiej, w Kaliskiem, w aglomeracji kalisko-ostrowskiej, graniczy z miastem Nowe Skalmierzyce, ok. 13 km na wschód od Ostrowa Wielkopolskiego.

Siedziba władz Gminy i Miasta Nowe Skalmierzyce. Od 1 stycznia 2010 do 31 grudnia 2022 jedyna wieś w Polsce, na terenie której mieściła się siedziba gminy miejsko-wiejskiej, na obszarze której znajdowało się miasto (Nowe Skalmierzyce).

Skalmierzyce usytuowane są w centralnej części gminy Nowe Skalmierzyce. Przez wieś przebiega DK25 na odcinku Kalisz – Ostrów Wielkopolski oraz linia kolejowa nr 14. Około 1,5 km od stacji Nowe Skalmierzyce, ok. 3 km od przystanku kolejowego Ociąż.

Granica administracyjna wsi Skalmierzyce z miastem Nowe Skalmierzyce przebiega wzdłuż ulicy Boczkowskiej i Podkockiej.

Pod koniec XVI w. leżały w powiecie kaliskim województwa kaliskiego^[4]. Miejscowość przynależała administracyjnie przed rokiem 1887 do powiatu odolanowskiego. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Skalmierzyce, od 1973 gminy Nowe Skalmierzyce. W latach 1975–1998 do województwa kaliskiego, a w latach 1887–1975 i od 1999 do powiatu ostrowskiego.

Znane od 1343 jako wieś kościelna kapituły gnieźnieńskiej, wymieniane jako Scarbimirzyce, Skarmyerzyce, Skarbimierzyce i in^[5][6]. W przywileju z 1357 król Kazimierz III Wielki potwierdził własność kapituły proboszczów katedralnych^[5].

Pod koniec XVI w. liczyły około 10 gospodarstw, w tym rzemieślnika oraz karczmę^[6]. W 1618 były w posiadaniu Stanisława Łubieńskiego, późniejszego biskupa płockiego^[5].

W latach 1510–1723 dochodziło kilkakrotnie do sporów o rozgraniczanie wsi Skalmierzyce z osadą Oswaldowo pod Ociążem^[5].

W XIX w. na terenie wsi założono osadę z komorą celną przy granicy Królestwa Polskiego, która w 1908 została wyodrębniona przez ówczesne władze pruskie jako nowa miejscowość – Skalmierzyce Nowe^[7]. Komora celna w Skalmierzycach odgrywała istotną rolę w handlu na terenie powiatu odolanowskiego^[8]. Pod koniec wieku miejscowość zajmowała obszar 718 ha i liczyła 955 mieszkańców^[5].

Na początku XX w. w Skalmierzycach funkcjonował targ, dla kupców i nabywców z okolicznych wsi^[8].

Początki kultu maryjnego w Skalmierzycach sięgają XV w^[9]. Pierwszy drewniany kościół parafii pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej istniał już przed 1343^[9]. Około 1600 Piotr Tylicki wybudował, w miejsce starego, nowy drewniany kościół, konsekrowany w 1643 przez biskupa sufragana Jana Madalińskiego^[5].

W 1791 kościół drewniany zastąpiono murowanym oraz dobudowano kaplicę pw. św. Józefa^[5].

W kościele w Skalmierzycach zachowały się trzy prace dłuta ludowego rzeźbiarza Józefa Wawrzyńczaka: rzeźba św. Katarzyny (1886), rzeźba św. Antoniego oraz antypendium ołtarza Ostatnia Wieczerza, według malowidła Leonarda da Vinci^[8][10].

Przy kościele w 1909 powstał budynek Domu Katolickiego, przed którym rośnie dąb posadzony w pierwszą rocznicę odzyskania niepodległości (11 listopada 1919)^[11].

Murowana kaplica Matki Boskiej powstała w 1621 w stylu późnorenesansowym – zbudowana na rzucie kwadratu, nakryta kopułą z dekoracją stiukową^[8]. Wewnątrz kaplicy umieszczono pochodzący z ok. XV/XVI w. obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus (Matka Boska Skalmierzycka), otoczony licznymi darami wotywnymi pielgrzymów za udzielone cuda i łaski^[8][9].

Jednym z najcenniejszych darów jest srebrny ryngraf z 1634, podarowany przez króla Władysława IV Wazę w podziękowaniu za zwycięstwo nad Turkami osmańskimi^[9].

4 września 1966 prymas Polski Stefan Wyszyński, dokonał koronacji obrazu^[8].

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa wielkopolskiego^[12]:

• kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej z 1791–1792, przebudowany w 1873 i na początku XX w.
  • kaplica Matki Boskiej Skalmierzyckiej z 1621 roku, późnorenesansowa
  • kaplica św. Józefa z 1791 roku, nakryta sklepieniem krzyżowym
  • cmentarz kościelny
  • fragment murowanego ogrodzenia z kapliczką, bramą główną z końca XVIII w.

Pozostałe:

• park przykościelny^[13]

• Szkoła Podstawowa im. Adama Mickiewicza

• Gunther von Hagens – niemiecki lekarz, wynalazca plastynacji
• Piotr Łyszczak – działacz społeczny, powstaniec śląski, poseł na Sejm II RP
• Zygmunt Pawlaczyk – pilot wojskowy i cywilny
• Saturnina Wadecka – pisarka, autorka utworów dla dzieci i młodzieży

• Śliwniki
• Ociąż

• Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona