पोखरा
महानगरपालिका
आदर्श वाक्य(हरू):  सफा पोखरा; हरियो पोखरा
पोखरा नेपालको नक्शामा पोखराको स्थान गण्डकी प्रदेशको नक्सा देखाउनुहोस् पोखरा पोखरा (नेपाल) नेपालको नक्सा देखाउनुहोस्
निर्देशाङ्क: २८°१२′३०″उ॰ ८३°५९′२०″पू॰ / २८.२०८३३°N ८३.९८८८९°E / 28.20833; 83.98889निर्देशाङ्कहरू: २८°१२′३०″उ॰ ८३°५९′२०″पू॰ / २८.२०८३३°N ८३.९८८८९°E / 28.20833; 83.98889
देश	नेपाल
प्रदेश	गण्डकी प्रदेश
जिल्ला	कास्की जिल्ला
साक्षरता दर	८३% उच्च
स्थापना	२७ फागुन २०७३
सरकार
• मेयर	धनराज आचार्य
• उप मेयर	मञ्जुदेवी गुरुङ
क्षेत्रफल
• जम्मा	४६४.२४ किमी२ (१७९.२४ वर्ग माइल)
• पानी	४.४ किमी२ (१.७ वर्ग माइल)
जनसङ्ख्या  (राष्ट्रिय जनगणना २०६८)
• जम्मा	४१४,१४१
• घनत्व	८९०/किमी२ (२३००/वर्ग माइल)
• जातीयता	खस (ब्राह्मण क्षेत्री ठकुरी र दलित) गुरुङ मगर नेवार थकाली
• धर्मावलम्बी	हिन्दु धर्म बुद्ध धर्म
समय क्षेत्र	युटिसी+५:४५ (नेपालको प्रमाणिक समय)
पोस्टल कोड	३३७००, ३३७०२, ३३७०४, ३३७०६, ३३७०८, ३३७१३
क्षेत्रीय सङ्केत	+९७७-६१
केन्द्र	साविक पोखराको कार्यालय
वेबसाइट	पोखरा महानगरपालिका

पोखरा नेपालको गण्डकी प्रदेश स्थित कास्की जिल्लामा रहेको महानगरपालिका हो। वि.सं. २०५२ माघ १८ गते उपमहानगरपालिका घोषित पोखरालाई सङ्घीय मामिला तथा स्थानीय विकास मन्त्रालयले वि.सं. २०७३ फागुन २७ गते महानगरपालिका घोषणा गरेको हो।^{[१][२][३]} यस महानगरपालिकाको क्षेत्रफल ४६४.२४ वर्ग कि. मी. रहेको छ भने कुल जनसङ्ख्या ४,१४,१४१ रहेको छ।^[४] महानगरपालिकाको केन्द्र साबिक पोखरा उपमहानगरपालिका कार्यालय नै रहेको छ।^[५][६] पोखरा लेखनाथ महानगरपालिका, पोखरा उपमहानगरपालिका, लेखनाथ नगरपालिका, मौजा, चापाकोट, भदौरे तमागीको (३,९) वडाहरू, कास्कीकोट, माझठानाको (१,४,९) वडाहरू कालिकाको (१,५) वडाहरू र पुरन्चौर गाउँ विकास समिति मिलि कुल ३३ वटा वडामा विभाजित छ।^[७] पोखरा लेखनाथ महानगरपालिकाको पूर्वी सिमानामा मादी गाउँपालिका र रूपा गाउँपालिका, पश्चिममा अन्नपूर्ण गाउँपालिका, पर्वत र स्याङ्जा जिल्ला रहेको छ उत्तरी सिमानामा माछापुच्छ्रे गाउँपालिका र मादी गाउँपालिका तथा दक्षिणमा स्याङ्जा र तनहुँ जिल्ला रहेको छ।^{[८][९][१०]}

पोखरा महानगरपालिका पोखरा उपत्यकामा अवस्थित नेपालको अत्यन्तै रमणीय स्थानको रूपमा परिचित छ। पोखरा सहर नेपालको ठूलो सहर हो।^[११] त्यसैले पोखरालाई नेपालको एक महत्त्वपूर्ण पर्यटकीय स्थलको रूपमा पनि लिने गरिन्छ। यहाँका महत्पूर्ण स्थानहरूमा फेवा ताल, महेन्द्र गुफा, पातले छाँगो, सराङकोट आदि पर्दछन्। यो सहर कास्की जिल्लाको जिल्ला सदरमुकामका साथै गण्डकी प्रदेशको पनि सदरमुकाम हो। पोखरा सहर नेपालको प्रमुख सहरमध्ये एक हो। पोखरा नेपालको प्रमुख पर्यटकीय गन्तव्य स्थलमध्ये पर्दछ। देश अनि विदेशबाट हजारौँ पर्यटक पोखरा भ्रमण गर्न आउने गर्दछन्।

नेपाली शब्द "पोखरी"बाट पोखरा भन्ने शब्दको निर्माण भएको हो। पोखरा भन्नाले ताल वा पोखरी निकटको वस्ती भन्ने बुझिन्छ।

पोखरा महानगरपालिका पोखरा उपत्यकाको उत्तर पूर्वी कुनोमा अवस्थित छ। धौलागिरि, अन्नपूर्ण र मनास्लु शृङ्खला, ८००० मिटर भन्दा अग्ला हिमालहरू पनि यहाँबाट देख्न सकिन्छ। फेवातालले पोखराको सौन्दर्य अझै बढाएको छ। पोखरा नेपालकै सबैभन्दा धेरै पानी पर्ने ठाउँ हो। यहाँका पाताले छाँगो, महेन्द्र गुफा र गुप्तेश्वर गुफा पनि पर्यटकीय स्थल हुन्। माछापुच्छ्रे हिमालको मनोरम दृष्य पनि पोखराबाट देखिन्छ। सराङ्कोट पनि पर्यटकीय गन्तव्य रूपमा रहेको छ जहाँबाट सूर्योदय तथा सूर्यास्तको मनोरम दृश्य अवलोकन गर्न सकिन्छ साथै फेवाताल, सेतो गुम्बा, अन्नपूर्ण हिमशृङ्खलाको मनोरम दृश्यपनि यहाँबाट गर्न सकिन्छ।

वर्तमान नेपाल एकीकरण हुनु अगाडि पोखरा कास्की राज्यअन्तर्गत थियो। कुलमण्डल खाण हुँदै कुलमण्डल बिरबिक्रम भएका कास्की राज्यका राजाहरुले नै पाेखरालाई शहरीकरण तिर डाेर्याएका थिए । ऐतिहासिक कास्कीकोट उपत्यकाको उत्तरी छेउमा रहेको छ। पृथ्वी नारायण शाहका माहिला छोरा नायव बहादुर शाहको समयमा कास्कीकाे पोखरा उपत्यका समेत वर्तमान नेपालमा मिलाईएको हो।

वि.सं २०४६ सालदेखि दशकदेखि पोखरामा तीव्र सहरीकरणको भएको छ। फलस्वरूप, सेवा क्षेत्रका उद्योगहरूले परम्परागत कृषिलाई उछिन्ने स्थानीय अर्थतन्त्रमा योगदान पुऱ्याएको छ। सहरीकरणको प्रभाव उच्च अचल सम्पत्तिको मूल्यमा देखिन्छ, जुन देशकै सबैभन्दा उच्च मध्ये एक हो।^[१२] पोखराको अर्थतन्त्रका लागि प्रमुख योगदानकर्ताहरू पर्यटन लगायत निर्माण र सेवा क्षेत्र हुन्; कृषि तथा विदेशी तथा घरेलु विप्रेषण पनि अर्थतन्त्रमा प्रभाव पार्ने प्रमुख तत्वहरू हुन्। पर्यटन, सेवा क्षेत्र र उत्पादनले अर्थतन्त्रमा करिब ५८% योगदान, विप्रेषण करिब २०% र कृषिमा झण्डै १६% योगदान गरेको छ।^[१३]

पोखरा महानगरपालिकाको जनसङ्ख्या ४,१४,१४१ छ।^[१४] ५ दशमलव ४६ प्रतिशत जनसङ्ख्या वृद्धि रहेको यहाँको वृद्धिदर अधिराज्यमै सर्वाधिकमध्ये पर्छ। सन् २०११ को तथ्याङ्कअनुसार यहाँ बाहुन २२ दशमलव ८३ प्रतिशत, गुरुङ २१ दशमलव ६२ प्रतिशत, मगर ८ दशमलव २० प्रतिशत, क्षेत्री १५ दशमलव ३५, दलित ८ दशमलव ७१ प्रतिशत रहेको छ। यहाँ नेवार, मुसलमान, तामाङ, थकाली आदि जनजाति बस्छन्।^[१५] परम्परागत पेसा व्यवसायका अलावा बाहिर काम गरेर आएका मानिस र लाहुरेको बसोबास बढी भएको पोखरालाई नेपालकै महङ्गो सहर पनि भनिन्छ।^[१६]

पोखरा तथा लेखनाथको मुख्य व्यवसाय पर्यटन हो। पोखरा महानगरपालिकामा विन्ध्यवासिनी मन्दिर, धर्मशाला, बुद्धविहार, मैत्री चैत्य तथा राधाकृष्ण मन्दिर, भद्रकाली मन्दिर, शोभा भगवती मन्दिर, सिद्धेश्वर महादेव, पुष्करेश्वर शिव मन्दिर, राम मन्दिर, केदारेश्वर मन्दिर, शिवहरि मन्दिर तथा नमोबौद्ध गुम्बा आदि ऐतिहासिक तथा धार्मिक पर्यटकीय स्थलहरू रहेका छन् भने सेती नदीको गल्छी, चमेरे गुफा, पाताले छाँगो, महेन्द्र गुफा, गुप्तेश्वर गुफा आदि यहाँका प्राकृतिक पर्यटकीय स्थलहरू हुन्।^[१७] यहाँका रमणीय तालहरू र सेतीगण्डकी हिमाली छायाँ तथा झरनाहरू प्रमुख पर्यटकीय आकर्षण हुन्। फेवातालमा पर्ने माछापुच्छ्रे हिमालको छाँया तथा बेगनासमा गरिने डुङ्गा सयर बिर्सिनसक्नुका छन्। साथै अन्नपूर्ण पदमार्ग पनि यहीबाट शुरू हुन्छ।^[१८]

साथ-साथै पोखरा उपत्यका पश्चिम नेपालको प्रमुख शिक्षा तथा स्वास्थ्य केन्द्र पनि हो। नेपालकै प्रख्यात पृथ्वी नारायण क्याम्पस, जनप्रिय क्याम्पस, पोखरा विश्वविद्यालय, पोखरा चिसाखोला वेद विद्याश्रम तथा अन्य क्यापस तथा विद्यालय रहेको पोखरामा पोखरा क्षेत्रीय अस्पताल, मणिपाल शिक्षण अस्पताल सहित थुप्रै स्वास्थ्यसंस्था रहेका छन्।^[१९]

पोखरा उपत्यका पूर्वमा पृथ्वी राजमार्गका माध्यमले मध्य पहाडी क्षेत्र, काठमाडौँ उपत्यका मध्य दक्षीणको चितवन जिल्ला तथा पूर्व-पश्चिम राजमार्ग नेपालको तराइसँग जोडिएको छ भने सिद्धार्थ राजमार्गले पोखरालाई पश्चिम तराई, र केही पहाडी जिल्लासँग तथा धौलागिरी राजमार्गले पश्चिम-उत्तरी पहाडी र हिमाली क्षेत्रसँग जोडेका छन्।

पोखरा उपत्यका जलस्रोतमा धनी छ। यसका मुख्य ताल तथा नदीहरू यस प्रकार छन्:^{[२०][२१]}

• फेवा ताल, बेगनास ताल, रुपा ताल, दिपाङ ताल, खास्टे ताल, मैदी ताल, न्युरेनी ताल, गुदे ताल, कमल पोखरी ताल, कश्यप ताल (ठुली पोखरी)

• सेती नदी (सेती खोला), काहु खोला, विजयपुर खोला, फुर्से खोला, काली खोला, यामदी खोला, मार्दी खोला, हर्पन खोला, हदी खोला आदी

वि.सं २०४६ को दशकसम्म नेपालमा सञ्चार माध्यम र सञ्चार निकै सीमित थियो।^[२२] तथापि, त्यसपछिका दशकमा छापा, रेडियो र टेलिभिजनमा निजी सञ्चार माध्यमहरूको वृद्धि भएको थियो। पोखरा उपत्यकामा निजी स्वामित्वमा रहेका १९ वटा स्थानीय एफएम स्टेसन छन्। काठमाडौँ थप ४ वटा एफएम स्टेसनहरूका पोखरामा आफ्नो क्षेत्रीय प्रसारण स्टेसनहरू रहेका छन्।^[२३] यहाँ ६ वटा सामुदायिक रेडियो स्टेसन र पाँचवटा टेलिभिजन स्टेसन छन्।

नेपाली भाषाका लगभग १४ वटा राष्ट्रिय दैनिक पत्रिकाहरू यस सहरबाट प्रकाशित हुन्छन्।अन्य विभिन्न साप्ताहिक तथा मासिक समाचार पत्रिकाहरू पनि प्रकाशित छन्।^{[२४][२५][२६]} काठमाडौँमा प्रकाशित सबै प्रमुख राष्ट्रिय पत्रपत्रिकाले पोखरामा वितरण गरेका छन्। पोखराबाट पनि थुप्रै अनलाइन समाचार वेबसाइटहरू पनि सञ्चालित छन्। लोकप्रिय प्रविधिमा आधारित वेब-पत्रिका टेनसंसार पनि पोखरामा सुरु भएको थियो।^{[२७][२८]}

पोखरामा नेपाल टेलिकम, स्मार्ट टेलिकम र एनसेलको ४जी नेटवर्क सञ्चालित छन्।^[२९] नेपाल टेलिकमले वाई–म्याक्स प्रविधिको प्रयोग गरी वाई–फाई हटस्पट यहाँ २०७० सालबाट सुरु गरेको थियो।^[३०] प्रयोगकर्तामा आधारित इन्टरनेट विभिन्न निजी इन्टरनेट सेवा प्रदायकहरूद्वारा प्रदान गरिन्छ।

नगरपालिकाको पहिलो प्रमुख शिवबहादुर थापा (२०१६-२०१८) तथा उपप्रमुखहरू भक्तबहादुर भट्टराई, टीकाराम बराल र प्रेमराज पराजुली हुनुहुन्थ्यो। देशमा बहुदलीय प्रणाली पुनःस्थापनापछि भोला थापा (२०४९-२०५३) प्रमुख, नरेशशङ्कर पालिखे उपप्रमुख, कृष्णबहादुर थापा (२०५४-२०५९) प्रमुख तथा क्या. मानबहादुर गुरुङ उपप्रमुख भए। त्यसपछि हर्कबहादुर गुरुङ प्रमुख तथा गणेशबहादुर भट्टराई उपप्रमुखमा मनोनित भए।^[३१]

• 
  पोखरा सहर
• 
  पोखराको फाँट मैदानमा रहेका घोडाहरू
• 
  फेवा ताल
• 
  फेवा ताल र पोखरा सहर

• महानगरपालिका वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०२०-११-२६ मिति

विकिमिडिया कमन्समा पोखरा सम्बन्धी अन्य सामग्रीहरू रहेका छन्।

हे वा स कास्की जिल्लाका नगरपालिका तथा गाउँपालिकाहरू
जिल्ला समन्वय समितिको कार्यालय: पोखरा
गाउँपालिका सङ्ख्या: ४	अन्नपूर्ण गाउँपालिका  • माछापुच्छ्रे गाउँपालिका  • मादी गाउँपालिका  • रूपा गाउँपालिका
महानगरपालिका सङ्ख्या: १	पोखरा
स्थानीय तहहरू

हे वा स नेपालका सङ्घीय तथा प्रादेशिक राजधानीहरू
सङ्घीय राजधानी	काठमाडौँ
प्रादेशिक राजधानी	विराटनगर  • जनकपुरधाम  • हेटौँडा  • पोखरा  • देउखुरी  • वीरेन्द्रनगर  • गोदावरी
नेपालका प्रदेशहरू

हे वा स नेपालका ठुला सहर वा नगरहरू राष्ट्रिय जनगणना, २०७८

क्रम नाम प्रदेश जनसङ्ख्या क्रम प्रदेश जनसङ्ख्या काठमाडौँ पोखरा १ काठमाडौँ बागमती ८६२,४०० ११ बुटवल लुम्बिनी १९४,३३५ भरतपुर ललितपुर २ पोखरा गण्डकी ५१३,५०४ १२ हेटौँडा बागमती १९३,५७६ ३ भरतपुर बागमती ३६९,२६८ १३ तुलसीपुर लुम्बिनी १७९,७५५ ४ ललितपुर बागमती २९४,०९८ १४ बूढानीलकण्ठ बागमती १७७,५५७ ५ वीरगन्ज मधेश २७२,३८२ १५ धरान कोशी १६६,५३१ ६ विराटनगर कोशी २४४,७५० १६ नेपालगन्ज लुम्बिनी १६४,४४४ ७ घोराही लुम्बिनी २००,५३० १७ वीरेन्द्रनगर कर्णाली १५३,८६३ ८ धनगढी सुदूरपश्चिम १,९८,७९२ १८ तारकेश्वर बागमती १५१,४७९ ९ इटहरी कोशी १९७,२४१ १९ तिलोत्तमा लुम्बिनी १४९,४७९ १० जनकपुरधाम मधेश १९४,५५६ २० गोकर्णेश्वर बागमती १४९,३६६