تور
تور (چپ)، سلم (راست) و ایرج (بالا) اثر عبدالمطلب اسپهانی در نامهٔ خسروان؛ کتابخانه ایالتی باواریا[۱][۲][۳][۴]
اطلاعات کلی
نام	تور
نام کامل	اوستایی: Tūiriia, پارسی میانه: Tūr
نام‌های دیگر	تورج
منصب	شاه
نژاد	ایرانی
دودمان	فریدونیان
آئین	دیویسنا
ملیت	تورانی
قلمرو	توران
سایر اطلاعات
شناخته شده	قاتل برادر ایرج
دوره	پیشدادیان
پیش از	زادشم
جنگ‌ها	جنگ ایران و توران
نبرد اول	جنگ با منوچهر
نتیجه نبرد	هلاکت تور
خانواده
نام نیا	آبتین
نام پدر	فریدون
نام مادر	شهرناز
همسر	آزاده
فرزندان	زادشم
نوه	پشنگ
نبیره	افراسیاب
برادران	سلم، ایرج

تور یا تورَج (به اوستایی: ت.ت. 'tūiriia'؛ به پارسی میانه: ت.ت. 'tūr')، بر پایهٔ اسطوره‌های ایران‌زمین پسر دوم از سه پسر فریدون بود که در جهان‌بخشی فریدون کشور توران به او اختصاص یافت. تور با همدستی برادر بزرگ‌ترش سلم بر برادر کوچک‌تر یعنی ایرج شوریدند و او را کشتند. تور نخستین شاه و پدیدآورنده سرزمین توران بود. معنای واژه تور را در پارسی شغال ^[۵]گفته‌اند.

حکیم طوس فردوسی صحنه قتل ایرج را این‌گونه وصف می‌نماید:

تور که نام آن در خدای‌نامه‌های ساسانی تُوَرمیش (شکارچی گوسفند وحشی) آمده، پهلوانی دلیر بوده که با پتک عظیم و آذرخشاگین خود در نبرد های متفاوت دیوان را به زانو درآورده بوده و در جنگ‌های متفاوت همراه آفریدون بوده و بعد از بر تخت نشینی خود در توران دیوزده شده و به همراه برادرش روام، بر پدر و برادر خود ایرج می‌شورد. از آنجا نامش در خدای‌ نامگ به تور (شغال) تغییر می‌کند و همواره به نام تور یا تورج شناخته می‌شود^[۶]در تاریخ طبری هم تور طرج نام دارد.

دوره زندگانی تور و برادران بر دو یا سه بخش تقسیم می‌شود، بخش اوّل و دوم آن دوران کودکی و دوران ازدواج است در این دوره از زندگی هر سه برادر هیچگونه اختلاف یا دشمنی با یکدیگر نداشتند حتی تا زمان خواستگاری از دختران سرو شاه یمن توسط وزیر فریدون جندل، سه برادر در صلح و آرامش به‌سر می‌بردند. امّا بخش سوّم زندگی آنها که همراه با کینه و دشمنی از یکدیگر آغاز شد زمانی هست که فریدون هر یک را مرزبان ایالتی بزرگ منسوب نمود بطوریکه اراضی مزبور چنان فراخ وسعت داشت که حکومت فریدون بر آنها مشکل بود. این شد که سلم و تور هر کدام مرزهای سپرده شده را کشوری مستقل برای خویش مبدل نمودند که البته زبان، فرهنگ و آداب و رسوم آن اراضی مختص به خود بود.

به قول شاهنامه آفریدون جهان را سه بخش کرد^[۷] نخست ملت روم و خاور را به سلم سپرد. سپس قوم ترکان و چین به تور واگذاشت آنگاه سرزمین اصلی و بخشی از کشورهای پیرامونی نظیر میان‌رودان و بیت‌المقدس را تحت عنوان ایران به پسر کوچکتر ایرج سپرد. نکته قابل تأمل دربارهٔ اراضی سپرده شده به تور این است که سرزمین مزبور بعد از حیات تور با عنوان کشور توران شناخته و رسمیت یافت. بدین منوال باید سکنه توران را آمیزه‌ای از اقوام و قبایل وحشی صحراگرد و چادرنشینی تلقی نمود که بواسطه حکومت تور و اخلافش به مرور وارد دایرهٔ مدنیت و تمدن می‌شدند. افراسیاب نوه تور بیشتر افراد جنگجوی مزدور را از میان همین صحراگردان که در تاریخ تحت عنوان کلی‌تر بنام سکاها مشهورند، وارد میدان می‌نمود.^[۸] در شاهنامه، زمانیکه قلمرو سه برادر تعیین می‌شود فردوسی تنها از تور هم‌ردیف با تخت کیان نام برده است نه از برادرانش سلم و ایرج:

• حسین، الهی قمشه‌ای (۱۳۸۶). شاهنامه فردوسی. ترجمهٔ ناهید فرشادمهر. تهران: نشر محمد. شابک ۹۶۴-۵۵۶۶-۳۵-۵.

ن ب و شاهنامهٔ فردوسی
شخصیت‌های افسانه‌ای ایرانیان پهلوانان ایرانی تورانیان زنان شاهان جای‌ها
بخش‌ها دیباچه دیباجهٔ شاهنامهٔ فردوسی پیشدادیان پادشاهی گیومرت پادشاهی هوشنگ پادشاهی طهمورت پادشاهی جمشید پادشاهی ضحاک پادشاهی فریدون پادشاهی منوچهر داستان زال و روداوه پادشاهی نوذر پادشاهی زو کیانیان پادشاهی کیقباد پادشاهی کیکاوس داستان جنگ مازندران داستان جنگ هاماوران داستان رستم و هفت گردان در شکارگاه افراسیاب داستان رستم و سهراب داستان سیاوخش داستان کین سیاوخش داستان رفتن گیو به ترکستان پادشاهی کیخسرو داستان عرض کردن کیخسرو داستان فرود سیاوخش داستان کاموس کشانی داستان رستم زال با اکوان دیو داستان بیژن با منیژه داستان رزم دوازده‌رخ داستان جنگ بزرگ کیخسرو پادشاهی لهراسپ داستان گشتاسپ با کتایون پادشاهی گشتاسپ داستان جنگ گشتاسپ با ارجاسپ داستان هفتخان اسپندیار داستان رستم و اسپندیار داستان رستم با شغاد پادشاهی بهمن پادشاهی همای پادشاهی داراب پادشاهی دارا پادشاهی اسکندر اشکانیان پادشاهی اشکانیان ساسانیان پادشاهی ارشیر پادشاهی شاپور اردشیر پادشاهی اورمزد شاپور پادشاهی بهرام اورمزد پادشاهی بهرام بهرام پادشاهی بهرام بهرامیان پادشاهی نرسی پادشاهی اورمزد بزرگ پادشاهی شاپور ذوالاکتاف پادشاهی اردشیر نیکوکار پادشاهی شاپور شاپور پادشاهی بهرام شاپور پادشاهی یزدگرد بزه‌گر پادشاهی بهرام گور پادشاهی یزدگرد بهرام گور پادشاهی هرمزد یزدگرد پادشاهی پیروز یزدگرد پادشاهی بلاش پیروز پادشاهی قباد پادشاهی نوشین‌روان داستان نوش‌زاد با پدرش نوشین‌روان داستان مهبود وزیر و زروان حاجب داستان طلخند و گو داستان خشم گرفتن کسری بر بوذرجمهر و بند کردن او را پادشاهی هرمزد نوشین‌روان پادشاهی خسروپرویز داستان بهرام چوبین با خاقان چین داستان خسرو با شیرین پادشاهی شیرویه پادشاهی اردشیر شیروی پادشاهی فرایین پادشاهی بوران‌دخت پادشاهی آزرمی‌دخت پادشاهی فرّخ‌زاد پادشاهی یزدگرد شهریار
نسخه‌های سرشناس خطّی بایسنقری تهماسبی داوری دموت رشیدا لندن فلورانس قرچغای خان قوام‌الدّین سعدلو چاپی ترنر ماکان ژول مل بروخیم مسکو خالقی مطلق
رده درگاه کتاب