Цёмныя Крамы — гістарычная мясцовасьць у цэнтры Менску, разьмешчаная паміж Нізкім і Высокім Рынкамі, уздоўж Казьмадзям’янаўскай вуліцы. Утварала адзіны мескі архітэктурны ансамбль, унікальны помнік эпохі Рэнэсансу^[1]. Пацярпела ў Другую сусьветную вайну і канчаткова страціла аўтэнтычнае аблічча ў выніку паваенных рэканструкцыяў.

Урбанонім «Цёмныя Крамы» ўтварыўся ад асаблівасьцяў мясцовасьці: на вузкай, шчыльна забудаванай будынкамі Казьмадзям’янаўскай вуліцы тулілася вялікая колькасьць крамаў^[1][2]. Назва вуліцы паходзіць ад старадаўняга Казьмадзям’янаўскага манастыра, які знаходзіўся на ўсходняй ускраіне старажытнага Менску і быў адным з будынкаў, што мелі абарончае значэньне.

Казьмадзям’янаўская вуліца была адной з найбольш старажытных вуліцаў Менску. Яна пачыналася ад Нізкага Рынку і сканчалася побач з касьцёлам Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Панны Марыі каталіцкага ордэна бэрнардынак (цяпер у кляштарных будынках месьціцца катэдральны сабор Сашэсьця Сьвятога Духу Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату).

У пачатку вуліцы, унізе перад пагоркам знаходзіўся кляштар каталіцкага ордэна баніфратаў з касьцёлам (відаць, праіснаваў да першай паловы XIX ст.), у 1700 року пры ім дзейнічаў шпіталь (лякарня). Насупраць таго месца, дзе ў старажытнасьці стаяў баніфрацкі кляштарны комплекс, цяпер знаходзіцца тралебусна-аўтобусны прыпынак^[3].

Мураваны архітэктурны ансамбль Цёмных Крамаў поўнасьцю сфармаваўся яшчэ ў XVIII ст.^[1] Забудова складалася з 2- і 3-павярховых дамоў, на першых паверхах якіх месьціліся невялікія крамы. Некаторыя будынкі мелі ўласныя назвы, гэтак у архіўных дакумэнтах упамінаецца «аддадзены ў 1829 року Эканоміяй Архірэйскага дома ў арэнднае ўтрыманьне мяшчаніну Румеру дом, вядомы як Гіндзейская камяніца»^[4]. У выходныя і сьвяты тут і на найбліжэйшых вуліцах ішоў людны гандаль. Мясцовасьць адпавядала сярэднявечнам вуліцам эўрапейскіх местаў — вузкая, цёмная, скрыўленая, брукаваная^[4].

У канцы XIX ст. у адным з двароў на Казьмадзям’янаўскай знаходзілася невялікая абутковая фабрыка, створаная на базе майстэрні.

З 1926 року вуліца насіла імя беларускага першадрукара Францішка Скарыны^[5], аднак у зьвязку з пачаткам палітыкі маскалізацыі і масавых сталінскіх рэпрэсіяў у 1933 року яе перайменавалі ў імя расейскага пралетарскага паэта Дзям’яна Беднага. У тыя часы, апроч крамаў, на вуліцы знаходзіўся некалькі ўстановаў: Менская і Беларуская канторы «Саюзутыль», склад вопраткі Гарпрамгандлю, садавінагародніная база Мінпрамгандлю.

У 1928 року пры будаваньні каналізацыйнай сеткі на пляцы Волі ў час капаньня траншэі з боку вуліцы Францішка Скарыны (былой Казьмадзям’янаўскай) «…працоўныя на глыбіні 21/2 аршынаў нечакана выявілі каля 15 чалавечых шкілетаў… Як мяркуецца, шкілеты маюць даўнасьць каля 150 рокаў. Гэтай знаходкай зацікавіліся Белдзяржмузэй і Інбелкульт» (газэта «Рабочий»)^[4].

Да Другой сусьветнай вайны мясцовасьць яшчэ захоўвала сваё гістарычнае аблічча, але ў выніку бамбаваньня была амаль цалкам зруйнаваная. Апошнія тры будынкі колішніх Цёмных Крамаў зьнішчылі ў зьвязку з будаваньнем станцыі мэтро Няміга ў 1989 року^[2].

У 2000-я рокі замест аднаўленьня гістарычнага ансамбля на месцы Цёмных Крамаў улады стварылі спрэчную сваімі функцыянальна-плянавальнымі і архітэктурнымі якасьцямі структуру з пляцовак і прыступак, якая прэтэндуе на асацыяцыі з старой забудовай^[4]. У 2018 року назву Казьмадзям'янаўскі спуск надалі пешаходнай зоне ад ансамблю кляштару бэрнардынак да вуліцы Максіма Багдановіча^[6].

• Старыя здымкі
• 
  Пачатак вуліцы з боку Высокага Рынку, каля 1900 р.
• 
  Пачатак вуліцы з боку Нізкага Рынку, 1909 р.
• 
  Пачатак вуліцы з боку Высокага Рынку, 1915—17 рр.
• 
  Кадар зь фільму Кастусь Каліноўскі, 1927 р.
• 
  да 1933 р.
• 
  1941 р.
• 
  1942 р.
• 
  1941—44 рр.
• 
  каля 1944 р.
• 
  Пачатак вуліцы з боку Высокага Рынку, красавік 1943 р.
• 
  Пачатак вуліцы з боку Нізкага Рынку, каля 1944 р.
• 
  Пачатак вуліцы з боку Нізкага Рынку, 1944 р.

• Мінск. Стары і новы / аўт.-склад. У. Валажынскі; пад. рэд. З. Шыбекі — Менск: Харвест, 2007. — 272 с.: іл. ISBN 978-985-16-0092-8.
• Пазняк З. Рэха даўняга часу: Кн. для вучняў. — Менск: Нар. асвета, 1985. — 111 с.: іл.
• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, 2001. — 576 с.: іл. ISBN 985-6302-33-1.
• Шыбека З., Шыбека С. Мінск: Старонкі жыцця дарэв. горада / Пер. з рускай мовы М. Віжа; Прадмова С. Станюты. — Менск: Полымя, 1994. — 341 с. [1] асобн. арк. карт.: іл. ISBN 5-345-00613-X.
• Жутяев Ю. «Темные крамы» Козьмодемьяновской улицы // «Вечерний Минск» № 77 (11338), 9.04.2007.

Цёмныя Крамы — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

п а р Гістарычныя мясцовасьці Менску
Места[i]	Валокі Полацкія Высокі Рынак Замчышча Земляны Вал Лавы Нізкі Рынак Новае Места Няміга Старое Места Цёмныя Крамы
Прадмесьці[ii]	Араны Архірэйская Слабодка Грушаўка Добрыя Мысьлі Доўгі Брод Залатая Горка Кавальская Слабада Кальварыя Камароўка Кашары Козыраўскае Лошыца Людамонт Ляхаўка Міхалянка Мядзьведжына Плябанскія Млыны Пляшчанка Пярэспа Пятніцкае Пятроўшчына Ракаўскае Раманаўская Слабада Сакалянка Сенажаны Серабранскія Млыны Старажоўка Старосьцінская Слабада Стромкі Бераг Татарская Слабада Траецкае Тры Карчмы Тучынка Уборкі
Ваколіцы[iii]	Азярышча Азярышча (Ваньковічаў) Альшэва Бараноўшчына Брылевічы Будзілавічы Весьнінка Весялоўка Вількаўшчына Вярховічы Грэбелька Дворышча Дворышча (Немаршанскіх) Дражня Дразды Дулевічы Замчышча (Варатніцкіх) Зацішша Зацішша (Прушынскіх) Зялёны Луг Калёнія Кальварышкі Карзюкі Крупцы Кунцаўшчына Курасоўшчына Ліпкі Лошыца Вялікая Лошыца Немаршанская (Малая) Маляўкі Маляўшчына Масюкоўшчына Міхалова Навінкі Пагулянка Падбалоцьце Рай Ржавец Рылаўшчына Слоўвец Сморгаўка Сталовая Сухарава Сьлепня Вялікая Сьляпянка Вялікая Сьляпянка Малая Сьціклева Малое Траскоўшчына Трасьцянец Малы Уручча Цівалі Цна-Ёдкава Чыжоўка Шчотаўка Шэйпічы Юзафова Юрэвічы Яхімавічы
^ Цэнтральная частка места ^ Поўнасьцю або часткова ўвайшлі ў межы места да Другой сусьветнай вайне ^ Увайшлі ў межы места па Другой сусьветнай вайне

п а р Зьнішчаныя славутасьці Менску Помнікі сакральнай архітэктуры Архірэйскае падвор’е Езуіцкі калегіюм Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Марыі Панны Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар францішканаў Касьцёл Сьвятога Войцеха і кляштар бэнэдыктынак Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і кляштар бэнэдыктынаў Касьцёл Сьвятога Тамаша Аквінскага і кляштар дамініканаў Касьцёл Сьвятога Яна і кляштар баніфратаў Касьцёл Сьвятой Вэранікі і кляштар рохітаў Касьцёл Сьвятой Марыі Магдалены і кляштар кармэлітаў Кляштар марыявітак Лютэранская кірха Лютэранская кірха Сьвятога Мікалая Мячэт Халодная сынагога Харальная сынагога Помнікі грамадзянскай архітэктуры Віленскі вакзал Вуліца Няміга Замак Малы гасьціны двор Палац Радзівілаў (першы тэатар) Палац Сапегаў Палац Чапскага Першая электрастанцыя Таварыства ўзаемнага крэдыту Цёмныя Крамы