เจ้าพระยาอภัยราชา นามว่า ปิ่น ดำรงตำแหน่งเป็นเจ้าพระยามหาเสนา สมุหพระกลาโหมในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช และเป็นบิดาของเจ้าพระยาบดินทรเดชา (สิงห์ สิงหเสนี)

เจ้าพระยาอภัยราชา (ปิ่น) เป็นบุตรของเจ้าพระยามหาสมบัติ (ผล)^[1] บางแห่งระบุว่า มารดาของเจ้าพระยาอภัยราชา (ปิ่น) เป็นน้องสาวของเจ้าคุณบวรโภชน์ (ฉิม)^[2] พระพี่เลี้ยงในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าฯ ซึ่งเป็นธิดาของพระยายมราช (ฉ่ำ)

เจ้าพระยาอภัยราชา (ปิ่น) สืบเชื้อสายมาจากพราหมณ์ศิริวัฒนะ พราหมณ์ปุโรหิตในรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช^[1] พราหมณ์ศิริวัฒนะมีบุตรคือพระมหาราชครูพระราชปุโรหิตาจารย์ พระมหาราชครูฯมีบุตรสองคนได้แก่ เจ้าพระยาพิษณุโลก (เมฆ) (บิดาของเจ้าพระยาชำนาญบริรักษ์ (อู่)) และเจ้าพระยามหาสมบัติ (ผล)

เจ้าพระยามหาสมบัติ (ผล) มีบุตรธิดาได้แก่;^[1]

• ญ. ชื่อ เลื่อน
• เจ้าพระยาพลเทพ (ทองอิน) ต้นสกุล"ทองอิน" และ"อินทรพล"
• กรมหมื่นนรินทรพิทักษ์ (มุก) พระภัสดาในกรมหลวงนรินทรเทวี
• ท้าวทรงกันดาล (ทองศรี)
• ญ. ชื่อ ทองเภา ถูกกวาดต้อนไปพม่าเมื่อเสียกรุงศรีอยุธยา
• เจ้าพระยาอภัยราชา (ปิ่น)

เจ้าพระยาอภัยราชา (ปิ่น) ปรากฏรับราชการครั้งแรกในสมัยกรุงธนบุรีเป็นเสมียนในกรมมหาดไทย เป็นข้าหลวงเดิมในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าฯตั้งแต่ครั้งทรงเป็นเจ้าพระยาจักรี ในเหตุการณ์กบฏพระยาสรรค์เมื่อสิ้นสุดสมัยธนบุรี สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกยกทัพออกไปตีเมืองกัมพูชา ได้มอบหมายให้พระสุริยอภัย (ทองอิน ต่อมาคือพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงอนุรักษ์เทเวศร์) ยกทัพจากนครราชสีมาเข้ามาระงับเหตุในกรุงธนบุรี นายปิ่นเป็นผู้เกณฑ์รวบรวมไพร่พลให้แก่พระสุริยอภัยในการสู้รบกับพระยาสรรค์^[2] ในพ.ศ. 2325 เมื่อสมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกเสด็จขึ้นครองราชสมบัติเป็นพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ทรงแต่งตั้งนายเสมียนปิ่นขึ้นเป็นพระยาพลเทพ เสนาบดีกรมนาคนแรกของกรุงรัตนโกสินทร์ ดังปรากฏในคำปรึกษาตั้งข้าราชการว่า;

นายปิ่นข้าหลวงเดิม ได้โดยเสด็จพระราชดำเนินการสงครามมาหลายครั้ง ต้องศัสตราวุธข้าศึก แล้วครั้งนี้คิดอ่านสื่อสวนชวนนายทัพนายกองอาณาประชาราษฏร์มาตีเอาพระนครธนบุรีได้ มีความชอบมาก ขอพระราชทานตั้งให้เป็นพระยาพลเทพ

^[3]

เมื่อพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าฯและกรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาทเสด็จออกจากพระนครไปในการสงครามต่างๆ พระยาพลเทพ (ปิ่น) ทำหน้าที่เป็นผู้รักษาพระนคร^[4]ได้แก่ สงครามท่าดินแดงพ.ศ. 2329 และสงครามตีเมืองทวายพ.ศ. 2336 เมื่อเจ้าพระยาอรรคมหาเสนา (บุนนาค) ถึงแก่อสัญกรรมเมื่อพ.ศ. 2348 พระยาพลเทพ (ปิ่น) ได้รับการแต่งตั้งให้เป็นเจ้าพระยามหาเสนา สมุหกลาโหม ขึ้นแทนที่ เมื่อพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยเสด็จขึ้นครองราชสมบัติเมื่อพ.ศ. 2352 เจ้าพระยามหาเสนา (ปิ่น) ได้รับการแต่งตั้งให้เป็นที่เจ้าพระยาอภัยราชา ดำรงตำแหน่งเป็นสมเด็จเจ้าพระยาวังหน้า^[3]ในกรมพระราชวังบวรมหาเสนานุรักษ์ เป็นอธิบดีของขุนนางวังหน้าทั้งปวง

เจ้าพระยาอภัยราชา (ปิ่น) ถึงแก่กรรมในรัชกาลที่ 2 เจ้าพระยาอภัยราชา (ปิ่น) สมรสกับท่านผู้หญิงฟัก มีบุตรธิดาได้แก่;^[1]

• เจ้าจอมปริก ในรัชกาลที่ 1
• จมื่นเด็กชา (แตงโม) มหาดเล็กในกรมพระราชวังบวรฯ
• เจ้าจอมปราง ในรัชกาลที่ 2
• เจ้าพระยาบดินทรเดชา (สิงห์)
• หลวงรามณรงค์ (โต)
• พระยาพิชัยสงคราม (โห้)
• หลวงมหาใจภักดิ์ (เจริญ)
• หลวงพิพิธ (ม่วง) ถึงแก่กรรมในการรบที่บกหวาน สงครามเจ้าอนุวงศ์ เมื่อพ.ศ. 2371
• ท่านผู้หญิงบุนนาค ภรรยาของเจ้าพระยานครราชสีมา (ทองอิน)

1. ↑ ^{1.0 1.1 1.2 1.3} อนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ คุณหญิงเจือ นครราชเสนี (เจือ สิงหเสนี) ท.ช.ต.จ. ณ วัดธาตุทอง กรุงเทพมหานคร วันอาทิตย์ที่ ๒๔ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๒๕.
2. ↑ ^{2.0 2.1} นิธิ เอียวศรีวงศ์. การเมืองไทยสมัยพระเจ้ากรุงธนบุรี. กรุงเทพฯ; มติชน, พ.ศ. 2550.
3. ↑ ^{3.0 3.1} พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระสมมตอมรพันธุ์. เรื่องตั้งเจ้าพระยาในกรุงรัตนโกสินทร์. กรุงเทพ : กรมศิลปากร, 2545.
4. ↑ ทิพากรวงศ์ (ขำ บุนนาค), เจ้าพระยา. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๑. พิมพ์ครั้งที่ ๖. กรุงเทพฯ, กองวรรณคดีและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร ๒๕๓๑.

ด ค ก เสนาบดีและรัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหมของไทย
สมุหพระกลาโหม เจ้าพระยามหาเสนา (ปลี) เจ้าพระยาอรรคมหาเสนา เจ้าพระยามหาเสนา (ปิ่น) เจ้าพระยามหาเสนา (บุญมา) เจ้าพระยาวงศาสุรศักดิ์ (แสง วงศาโรจน์) เจ้าพระยาอัครมหาเสนา (สังข์) เจ้าพระยามหาเสนา (น้อย) สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ เจ้าพระยาสุรวงษ์ไวยวัฒน์ เจ้าพระยารัตนาธิเบศร์
เสนาบดีกระทรวงกลาโหม พระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนนริศรานุวัดติวงศ์ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นประจักษ์ศิลปาคม สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมพระภาณุพันธุวงศ์วรเดช พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหมื่นนครไชยศรีสุรเดช เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิต เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิต สมเด็จพระเจ้าพี่ยาเธอ เจ้าฟ้ากรมพระนครสวรรค์วรพินิต พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบวรเดช พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมขุนสิงหวิกรมเกรียงไกร พระยาราชวังสัน พระยาประเสริฐสงคราม
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหม พระยาราชวังสัน พระยาพหลพลพยุหเสนา พระยาประเสริฐสงคราม หลวงพิบูลสงคราม มังกร พรหมโยธี หลวงเกรียงศักดิ์พิชิต สินธุ์ กมลนาวิน ชิต มั่นศิลป์ สินาดโยธารักษ์ จิร วิชิตสงคราม หลวงชาตินักรบ สฤษดิ์ ธนะรัชต์ ถนอม กิตติขจร ทวี จุลละทรัพย์ ครวญ สุทธานินทร์ ทวิช เสนีย์วงศ์ ณ อยุธยา ประมาณ อดิเรกสาร กฤษณ์ สีวะรา เสนีย์ ปราโมช สงัด ชลออยู่ เล็ก แนวมาลี เกรียงศักดิ์ ชมะนันทน์ เปรม ติณสูลานนท์ พะเนียง กานตรัตน์ ชาติชาย ชุณหะวัณ ชวลิต ยงใจยุทธ ประพัฒน์ กฤษณจันทร์ สุจินดา คราประยูร บรรจบ บุนนาค วิจิตร สุขมาก ชวน หลีกภัย ธรรมรักษ์ อิศรางกูร ณ อยุธยา เชษฐา ฐานะจาโร สัมพันธ์ บุญญานันต์ บุญรอด สมทัศน์ สมัคร สุนทรเวช สมชาย วงศ์สวัสดิ์ ประวิตร วงษ์สุวรรณ ยุทธศักดิ์ ศศิประภา สุกำพล สุวรรณทัต ยิ่งลักษณ์ ชินวัตร ประวิตร วงษ์สุวรรณ ประยุทธ์ จันทร์โอชา สุทิน คลังแสง (รัฐมนตรีช่วย) หลวงพรหมโยธี หลวงเสรีเริงฤทธิ์ พิชิต เกรียงศักดิ์พิชิต สวัสดิ์ สวัสดิ์รณรงค์ ชิต มั่นศิลป์ สินาดโยธารักษ์ จิร วิชิตสงคราม สังวรณ์ สุวรรณชีพ หลวงเทวฤทธิพันลึก ทวน วิชัยขัทคะ น้อม เกตุนุติ พระยาวิชิตชลธี หลวงสินธาวณัติก์ ปลด ปลดปรปักษ์ พิบูลภานุวัธน์ หลวงสุนาวินวิวัฒ์ สฤษดิ์ ธนะรัชต์ ผิน ชุณหะวัณ ถนอม กิตติขจร บุญชู จันทรุเบกษา สนอง ธนศักดิ์ ทวี จุลละทรัพย์ จิตติ นาวีเสถียร กฤษณ์ สีวะรา ถวิล รายนานนท์ สุรกิจ มัยลาภ บัว ศิริทรัพย์ อุสาห์ ชัยนาม กมล สีตกะลิน ทวิช เสนีย์วงศ์ ณ อยุธยา นิธิพัฒน์ ชาลีจันทร์ เล็ก แนวมาลี ประสงค์ คุณะดิลก ยศ เทพหัสดิน ณ อยุธยา อมร ศิริกายะ กวี สิงหะ พะเนียง กานตรัตน์ สมุทร์ สหนาวิน อาทิตย์ กำลังเอก วิมล วงศ์วานิช พิศิษฐ์ ศาลิคุปต์ ชัชชม กันหลง สมบัติ รอดโพธิ์ทอง โรช วิภัติภูมิประเทศ วิโรจน์ แสงสนิท วัฒนชัย วุฒิศิริ ยุทธศักดิ์ ศศิประภา อุดมเดช สีตบุตร ชัยชาญ ช้างมงคล