මෙම ලිපිය
අවකාශ කාලය
පිළිබඳ ලිපිමාලාවේ කොටසකි
විශේෂ සාපේක්ෂතාවාදය සාමාන්‍ය සාපේක්ෂතාවාදය
අවකාශ කාලය සංකල්ප Spacetime manifold Equivalence principle Lorentz transformations Minkowski space
සාමාන්‍ය සාපේක්ෂතාවාදය Introduction to general relativity Mathematics of general relativity Einstein field equations
Classical gravity Introduction to gravitation Newton's law of universal gravitation
Relevant mathematics Four-vector Derivations of relativity Spacetime diagrams Differential geometry Curved spacetime Mathematics of general relativity Spacetime topology
v t e

භෞතික විද්‍යාවේ, අවකාශ කාලය ඕනෑම ගණිතමය ආකෘතියක් එය අවකාශයේ මාන සහ කාලමාන බහුවිධයකට ඒකාබද්ධ කරයි. විවිධ නිරීක්ෂකයින් සිදුවීම් සිදුවන්නේ කොතැනද සහ කවදාද යන්න වෙනස් ලෙස වටහා ගන්නේ මන්ද වැනි සාපේක්ෂතාවාදී බලපෑම් දෘශ්‍යමාන කිරීමට අවකාශ කාල රූප සටහන් භාවිත කළ හැක. 20 වැනි ශතවර්ෂය වන තුරුම, විශ්වයේ ත්‍රිමාන ජ්‍යාමිතිය (ඛණ්ඩාංක, දුර සහ දිශාවන් අනුව එහි අවකාශීය ප්‍රකාශනය) ඒකමාන කාලයකින් ස්වාධීන වූ බව උපකල්පනය කරන ලදී.

භෞතික විද්‍යාඥ ඇල්බට් අයින්ස්ටයින් ඔහුගේ සාපේක්‍ෂතා න්‍යායේ කොටසක් ලෙස අවකාශ කාලය පිළිබඳ අදහස වර්ධනය කිරීමට උදවු කළේය. ඔහුගේ පුරෝගාමී කාර්යයට පෙර, භෞතික සංසිද්ධි පැහැදිලි කිරීමට විද්‍යාඥයින්ට වෙනම න්‍යායන් දෙකක් තිබුණි: අයිසැක් නිව්ටන් ගේ භෞතික විද්‍යා නියමයන් දැවැන්ත වස්තූන්ගේ චලිතය විස්තර කළ අතර ජේම්ස් ක්ලර්ක් මැක්ස්වෙල් ගේ විද්‍යුත් චුම්භක ආකෘති ආලෝකයේ ගුණ පැහැදිලි කළේය. කෙසේ වෙතත්, 1905 දී, අයින්ස්ටයින් උපකල්පන දෙකක් මත විශේෂ සාපේක්ෂතාවාදය පිළිබඳ කෘතියක් පදනම් කර ගෙන ඇත:

• භෞතික විද්යාව පිළිබඳ නීති සියලු අවස්ථිති පද්ධතීන් (වේගවත් නොවන සමුද්දේශ රාමු වලදී) හි නොවෙනස් වේ.
• රික්තයක් තුළ ආලෝකයේ වේගය නොතකා ආලෝක ප්රභවයක චලනය, සියලු නිරීක්ෂනයන් හා සමාන වේ.

මෙම උපකල්පන එකට ගෙන යාමේ තාර්කික ප්‍රතිවිපාකය නම්, මෙතෙක් ස්වාධීන යැයි උපකල්පනය කරන ලද මාන හතරේ වෙන් කළ නොහැකි ලෙස අවකාශය හා කාලය සම්බන්ධ වීමයි. නමුත් බොහෝ ගැටලුකාරී තත්ව මෙහිදී මතු වේ: ආලෝක ප්රභවයක් චලිතයෙන් ස්වාධීන වීමට අමතරව, ආලෝකයේ වේගය, එය මනිනු ලබන සමුද්දේශ රාමුවද නොතකා නියතයක් වේ. විවිධ අවස්ථිති සමුද්දේශ රාමු වලින් මනින විට සිදුවීම් යුගලවල දුර සහ තාවකාලික අනුපිළිවෙල පවා වෙනස් වේ (මෙය සමගාමීත්වයේ සාපේක්ෂතාවයයි); එසේම ප්‍රවේගවල රේඛීය ආකලන තවදුරටත් සත්‍ය නොවේ.

අයින්ස්ටයින් ඔහුගේ න්‍යාය සකස් කළේ චලන විද්‍යාව (චලනය වන ශරීර පිළිබඳ අධ්‍යයනය) අනුවය. ඔහුගේ න්‍යාය ලොරෙන්ට්ස්ගේ 1904 විද්‍යුත් චුම්භක සංසිද්ධි න්‍යාය සහ පොයින්කරේගේ විද්‍යුත් ගතික න්‍යායට වඩා දියුණුවක් විය. මෙම න්‍යායන් තුළ අයින්ස්ටයින් හඳුන්වා දුන් (එනම්, ලොරෙන්ට්ස් පරිවර්තනය) සමාන සමීකරණ ඇතුළත් වුවද, ඒවා අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම ප්‍රසිද්ධ මයිකල්සන්-මෝර්ලි ඉන්ටර්ෆෙරෝමීටර අත්හදා බැලීම ඇතුළු විවිධ අත්හදා බැලීම්වල ප්‍රතිඵල පැහැදිලි කිරීමට යෝජිත තාවකාලික ආකෘතීන් විය.

1908 දී, වරක් සූරිච් හී තරුණ අයින්ස්ටයින්ගේ ගණිත මහාචාර්යවරයකු වූ හර්මන් මින්කොව්ස්කි, විශේෂ සාපේක්ෂතාවාදය පිළිබඳ ජ්‍යාමිතික අර්ථ නිරූපණයක් ඉදිරිපත් කරන ලද අතර එම කාලය සහ අවකාශයේ අවකාශීය මානයන් තුනම දැන් මින්කොව්ස්කි අවකාශය ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ. මෙම අර්ථකථනයේ ප්‍රධාන ලක්ෂණයක් වන්නේ අවකාශ-කාල පරතරය පිළිබඳ විධිමත් අර්ථ දැක්වීමයි. සිදුවීම් අතර දුර සහ කාලය මැනීම විවිධ සමුද්දේශ රාමු වල කරන ලද මිනුම් සඳහා වෙනස් වුවද, අවකාශ කාල පරතරය ඒවා වාර්තා කර ඇති අවස්ථිති සමුද්දේශ රාමුවෙන් ස්වාධීන වේ.

මින්කොව්ස්කිගේ සාපේක්ෂතාවාදය පිළිබඳ ජ්‍යාමිතික අර්ථකථනය වූයේ අයින්ස්ටයින් විසින් ඔහුගේ 1915 සාමාන්‍ය සාපේක්ෂතාවාදයේ වර්ධනයට අත්‍යවශ්‍ය බව ඔප්පු කිරීමයි, එහිදී ඔහු ස්කන්ධ සහ ශක්තිය පැතලි අවකාශ කාලය ව්‍යාජ-රීමානියානු බහුවිධයකට වක්‍රවන ආකාරය පෙන්වා දුන්නේය.

විකිඋද්ධෘත සතුව පහත තේමාව සම්බන්ධයෙන් උද්ධෘත එකතුවක් ඇත:

අවකාශ කාලය

• Spacetime හා සබැඳි මාධ්‍ය විකිමාධ්‍ය කොමන්ස් හි ඇත
• Albert Einstein on space–time 13th edition Encyclopædia Britannica Historical: Albert Einstein's 1926 article
• Encyclopedia of Space–time and gravitation Scholarpedia Expert articles
• Stanford Encyclopedia of Philosophy: "Space and Time: Inertial Frames" by Robert DiSalle.

v t e Dimension
Dimensional spaces	Vector space Euclidean space Affine space Projective space Free module Manifold Algebraic variety Spacetime
Other dimensions	Krull Lebesgue covering Inductive Hausdorff Minkowski Fractal Degrees of freedom
Polytopes and shapes	Hyperplane Hypersurface Hypercube Hyperrectangle Demihypercube Hypersphere Cross-polytope Simplex Hyperpyramid
Dimensions by number	Zero One Two Three Four Five Six Seven Eight n-dimensions
See also	Hyperspace Codimension
Category

v t e කාලය සහ වේලාව
ප්‍රධාන සංකල්ප	අතීතය ඉතිහාසය deep time වර්තමානය අනාගතය futurology far future සදාකාලික arguments for Eternal return Immortality
Measurement and standards	කාලය මැනීම සහ වේලාව UTC UT TAI Unit of time Planck time තප්පර මිනිත්තු හෝරා පැය දින සුමාන මාස අවුරුදු Decade Century Millennium කල්ප Tropical year Solar year Sidereal year Measurement systems වේලා කලාප 12-hour clock 24-hour clock Daylight saving time New Earth Time Solar time Sidereal time Metric time Decimal time Hexadecimal time දිනදසුන් Gregorian Julian Hebrew Islamic Lunar Solar Hijri Mayan Intercalation Leap second Leap year
ඔරලෝසු	Horology History of timekeeping devices Main types astrarium atomic quantum marine sundial watch water-based
Chronology History	Astronomical chronology Big History Calendar era Chronicle Deep time Periodization Regnal year Timeline
Religion Mythology	Dreamtime Kāla Kalachakra Prophecy Time and fate deities Wheel of time
Philosophy of time	A-series and B-series B-theory of time Causality Duration Endurantism Eternal return Eternalism Event Perdurantism Presentism Temporal finitism Temporal parts The Unreality of Time
Human experience and use of time	Accounting period Fiscal year Mental chronometry Procrastination Punctuality Temporal database Term Time discipline Time management Time perception Specious present Time-tracking software Time-use research Time-based currency (time banking) Time value of money Time clock Timesheet
Time in	Geology Geological time age chron eon epoch era period Geochronology Geological history of Earth Physics Absolute time and space Arrow of time Chronon Coordinate time Imaginary time Planck epoch Planck time Proper time Rate Spacetime Theory of relativity Time dilation gravitational Time domain T-symmetry other subject areas Chronobiology Circadian rhythms Dating methodologies in archaeology Time geography
Related topics	Carpe diem Clock position Space System time Tempus fugit Time capsule Time complexity Time signature කාල තරණය
කාලය ද්වාරය

v t e කාලය මැනීම සහ සම්මත
Chronometry Orders of magnitude Metrology
International standards	Coordinated Universal Time offset UT ΔT DUT1 International Earth Rotation and Reference Systems Service ISO 31-1 ISO 8601 International Atomic Time 12-hour clock 24-hour clock Barycentric Coordinate Time Barycentric Dynamical Time Civil time Daylight saving time Geocentric Coordinate Time International Date Line IERS Reference Meridian Leap second Solar time Terrestrial Time Time zone 180th meridian
Obsolete standards	Ephemeris time Greenwich Mean Time Prime meridian
Time in physics	Absolute space and time Spacetime Chronon Continuous signal Coordinate time Cosmological decade Discrete time and continuous time Proper time Theory of relativity Time dilation Gravitational time dilation Time domain Time translation symmetry T-symmetry
Horology	Clock Astrarium Atomic clock Complication History of timekeeping devices Hourglass Marine chronometer Marine sandglass Radio clock Watch stopwatch Water clock Sundial Dialing scales Equation of time History of sundials Sundial markup schema
Calendar	Gregorian Hebrew Hindu Holocene Islamic (lunar Hijri) Julian Solar Hijri Astronomical Dominical letter Epact Equinox Intercalation Julian date Leap year Lunar Lunisolar Solar Solstice Tropical year Weekday determination Weekday names
Archaeology and geology	Chronological dating Geologic time scale International Commission on Stratigraphy
Astronomical chronology	Galactic year Nuclear timescale Precession Sidereal time
Other units of time	Flick Shake Jiffy Second Minute Moment Hour Day Week Fortnight Month Year Olympiad Lustrum Decade Century Saeculum Millennium
Related topics	Chronology Duration music Mental chronometry Decimal time Metric time System time Time metrology Time value of money Timekeeper

v t e සාපේක්ෂතාවාදය
Special relativity	Background Principle of relativity (Galilean relativity Galilean transformation) Special relativity Doubly special relativity Fundamental concepts Frame of reference Speed of light Hyperbolic orthogonality Rapidity Maxwell's equations Proper length Proper time Relativistic mass Formulation Lorentz transformation Phenomena Time dilation Mass–energy equivalence Length contraction Relativity of simultaneity Relativistic Doppler effect Thomas precession Ladder paradox Twin paradox Terrell rotation Spacetime Light cone World line Minkowski diagram Biquaternions Minkowski space
General relativity	Background Introduction Mathematical formulation Fundamental concepts Equivalence principle Riemannian geometry Penrose diagram Geodesics Mach's principle Formulation ADM formalism BSSN formalism Einstein field equations Linearized gravity Post-Newtonian formalism Raychaudhuri equation Hamilton–Jacobi–Einstein equation Ernst equation Phenomena Black hole Event horizon Singularity Two-body problem Gravitational waves: astronomy detectors (LIGO and collaboration Virgo LISA Pathfinder GEO) Hulse–Taylor binary Other tests: precession of Mercury lensing (together with Einstein cross and Einstein rings) redshift Shapiro delay frame-dragging / geodetic effect (Lense–Thirring precession) pulsar timing arrays Advanced theories Brans–Dicke theory Kaluza–Klein Quantum gravity Solutions Cosmological: Friedmann–Lemaître–Robertson–Walker (Friedmann equations) Lemaître–Tolman Kasner BKL singularity Gödel Milne Spherical: Schwarzschild (interior Tolman–Oppenheimer–Volkoff equation) Reissner–Nordström Axisymmetric: Kerr (Kerr–Newman) Weyl−Lewis−Papapetrou Taub–NUT van Stockum dust discs Others: pp-wave Ozsváth–Schücking Alcubierre In computational physics: Numerical relativity
Scientists	Poincaré Lorentz Einstein Hilbert Schwarzschild de Sitter Weyl Eddington Friedmann Lemaître Milne Robertson Chandrasekhar Zwicky Wheeler Choquet-Bruhat Kerr Zel'dovich Novikov Ehlers Geroch Penrose Hawking Taylor Hulse Bondi Misner Yau Thorne Weiss others
ප්‍රවර්ගය