Zygmunt Malanowicz

Zygmunt Malanowicz (2019)
Data i miejsce urodzenia	4 lutego 1938 Korkożyszki
Data i miejsce śmierci	4 kwietnia 2021 Warszawa
Zawód	aktor, reżyser, scenarzysta
Lata aktywności	1959–2021
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Zygmunt Malanowicz (ur. 4 lutego 1938 w Korkożyszkach, zm. 4 kwietnia 2021 w Warszawie^[1]) – polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, reżyser i scenarzysta.

Rozpoznawalność przyniosła mu rola Chłopaka w kultowym filmie Romana Polańskiego Nóż w wodzie (1961). Grał też w filmach Andrzeja Wajdy – Polowanie na muchy (1969) i Krajobraz po bitwie (1970) oraz Bohdana Poręby – Hubal (1973), Jarosław Dąbrowski (1975), Polonia Restituta (1980) i Penelopy (1988). Występował w teatrach: Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze (1962–1963), Polskim w Poznaniu (1963–1966), Ludowym w Krakowie (1966–1971), Powszechnym w Łodzi (1975–1978) i im. Stefana Żeromskiego w Kielcach (1978–1980). Od 1980 związał się ze sceną warszawską, gdzie występował w teatrach: Studio (1980–1982), Rozmaitości (1982–1991 i 2003–2008), Dramatycznym (2000–2003) i Nowym (od 2008 do śmierci).

Urodził się na Wileńszczyźnie w rodzinie o korzeniach polsko-rosyjskich^[2] jako syn Anny (z domu Barzdo) i Jana Malanowiczów^[3]. Miał dwie starsze siostry^[4] – Krystynę i Teresę^[3]. Jego babka była Rosjanką, a w domu mówiło się w obydwu językach^[5]. Jego ciotką była przedwojenna aktorka Maria Malanowicz-Niedzielska. Ojciec był w AK^[4] i zaginął, kiedy syn miał trzy lata. Wychowywała go, wraz z dwojgiem rodzeństwa, samotna matka, która miała związki z wileńskim zgrupowaniem Armii Krajowej. Po wojnie rodzina przyjechała w nowe granice Polski z drugą falą ekspatriantów do Iławy^[2], a następnie po roku osiedliła się w Olsztynie, gdzie Zygmunt Malanowicz ukończył szkołę podstawową i średnią.

Do wyboru zawodu aktorskiego Zygmunta Malanowicza zainspirowali Halina i Jan Machulscy^[6]. Po maturze zdawał bez powodzenia do dwóch szkół aktorskich – PWST w Warszawie i PWST Kraków^[6]. Podjął pracę jako konwojent w Przedsiębiorstwie Produkcji Leśnej „Las”, zanim został przyjęty na Wydział Aktorski PWSFTviT w Łodzi^[6]. Studia ukończył w 1963^[7].

Na początku studiów po raz pierwszy trafił przed kamery w epizodycznej roli wychowanka zakładu poprawczego (nie występuje w napisach) w filmie psychologicznym Stanisława Różewicza Miejsce na ziemi (1959). Wystąpił też w kilku etiudach szkolnych: Pokój dziecinny (1960), Mordercy (1960), Moglibyśmy mieć to wszystko (1960) i Hotel Metropole (1960). Na trzecim roku studiów podczas wakacji na Mazurach zagrał rolę Chłopaka w dramacie psychologicznym Romana Polańskiego Nóż w wodzie (1961) u boku Jolanty Umeckiej i Leona Niemczyka. Jednak za spóźnienie się na rozpoczęcie IV, dyplomowego roku wyrzucono go ze studiów, bo nie dostał pozwolenia na udział w filmie^[6]. Wkrótce jednak przyjęto go z powrotem do szkoły^[4]. Rola ta przyniosła mu co prawda rozgłos i popularność, ale – ze względu na nieprzychylność władzy i nagonkę na twórców filmu – Malanowicz nie zagrał ani jednej pierwszoplanowej roli w kinie przez kolejnych siedem lat. Zajął się wówczas występowaniem w teatrze. Był jednak aktorem znanym i rozpoznawalnym dla szerokiej publiczności.

W 1962 zadebiutował na scenie Teatru Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze w roli Aleksyego Otszelnikowa w przedstawieniu Leonida Leonowa Połowczańskie sady w reż. Marka Okopińskiego. W latach 1963–1966 grał w Teatrze Polskim w Poznaniu, gdzie odniósł sukces w roli Waltera w spektaklu Ferdynanda Crommelyncka Dziecinni kochankowie w reż. Marka Okopińskiego, za którą otrzymał nagrodę SPATiF Sopot/ZASP dla młodego aktora na 5. edycji Kaliskich Spotkań Teatralnych (1965), wyróżnienie na II Telewizyjnym Festiwalu Teatrów Dramatycznych (1965) oraz wyróżnienie na V Telewizyjnym Festiwalu Teatrów Dramatycznych (1968).

Po występie jako Józef Przybyła w dramacie wojennym produkcji NRD Nadzy wśród wilków (Nackt unter Wölfen, 1963) na podstawie autobiograficznej powieści Brunona Apitza pod tym samym tytułem w reż. Franka Beyera, podjął współpracę z Teatrem Telewizji grając w dwóch produkcjach: Kordian i cham Leona Kruczkowskiego (1964) w reż. Marka Okopińskiego i Szkoła miłości (1966) w reż. Jerzego Hoffmana. Wystąpił w roli Eddy’ego, kolegi głównego bohatera (Jan Nowicki) w komediodramacie Jerzego Skolimowskiego Bariera (1966). U Andrzeja Wajdy zagrał w Polowaniu na muchy (1969) i Krajobrazie po bitwie (1970). Był porucznikiem MO w dramacie Andrzeja Jerzego Piotrowskiego Znaki na drodze (1970). Zagrał protagonistę – Stanisława Czermienie, niesłusznie podejrzanego o udział w zbiorowym gwałcie i zamordowanie ofiary w sensacyjnym dramacie społecznym Andrzeja Trzosa-Rastawieckiego Trąd (1971).

Często grywał w filmach Bohdana Poręby – Hubalu (1973), Gdzie woda czysta i trawa zielona (1977), Polonia Restituta (1981) i Penelopy (1989), a za rolę tytułową rewolucjonisty i jednego z wodzów Komuny Paryskiej Jarosława Dąbrowskiego w biograficznym filmie historycznym Jarosław Dąbrowski (1975) zdobył nagrodę za najlepszą rolę męską na Festiwalu w Karlowych Warach. W serialu Jana Łomnickiego Dom (1980, 1982) stworzył sugestywną postać Tomasza Ciećwierza, oficera ludowego WP zniszczonego przez system komunistyczny. Po transformacji ustrojowej w latach 90. nie otrzymywał ciekawych propozycji w kraju, częściowo ze względu na ostracyzm środowiska filmowego za jego współpracę z Porębą. W tym czasie Malanowicz był aktywny za granicą i realizował własne scenariusze na Białorusi, w tym dramat Szlachetna krew (Висока кров, 1989), gdzie wystąpił w roli Makarycza.

Powrotem do polskiego filmu były Tulipany (2004) Jacka Borcucha. Pojawiły się również sukcesy teatralne – w warszawskim Teatrze Dramatycznym (2000–2003), a następnie w Teatrze Rozmaitości (2003–2008). W 2008 Malanowicz dołączył do zespołu jednej z najbardziej oryginalnych stołecznych scen – Nowego Teatru Krzysztofa Warlikowskiego^[8].

Na ekranie odgrywane przez niego postacie to na ogół ludzie skomplikowani psychologicznie, uwikłani w różnego rodzaju trudne sytuacje życiowe, postawieni przed dylematami moralno-obyczajowymi. Jego styl gry cechował wysoki poziom ekspresji i zaangażowania emocjonalnego.

W ostatnich latach brał udział w najważniejszych przedstawieniach Nowego Teatru w Warszawie. Przygotowywał się do roli Odysa w nowym spektaklu, którego premiery nie doczekał^[9].

Zmarł 4 kwietnia 2021 w wieku 83 lat^[9]. 15 kwietnia 2021 został pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie^[10] (kwatera 4-6-2)^[11].

• Teatr Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze (1962–1963)
• Teatr Polski w Poznaniu (1963–1966)
• Teatr Ludowy w Krakowie (1966–1971)
• Teatr Powszechny w Łodzi (1975–1978)
• Teatr im. Stefana Żeromskiego w Kielcach (1978–1980)
• Teatr Studio w Warszawie (1980–1982)
• Teatr Rozmaitości w Warszawie (1982–1991)
• bez etatu w latach 1991–2000
• Teatr Dramatyczny w Warszawie (2000–2003)
• Teatr Rozmaitości w Warszawie (2003–2008)
• Nowy Teatr w Warszawie (od 2008)

• 1976: Pogoda dla bogaczy

• 2000: Wyrok na Franciszka Kłosa
• 1992: Bez ulik
• 1989: Szlachetna krew

• 1992: Bez ulik
• 1989: Szlachetna krew

• 1969: Otello Williama Szekspira, reż. Bogdan Hussakowski w Teatrze Ludowym w Krakowie jako Jago
• 2007: Anioły w Ameryce Tony’ego Kushnera, reż. Krzysztof Warlikowski w TR Warszawa jako Martin Heller, Aleksiej A. Prelapsarianow
• 2009: (A)pollonia, reż. Krzysztof Warlikowski w Nowym Teatrze w Warszawie
• 2018: Inspekcja, reż. Jacek Raginis-Królikiewicz, Teatr Telewizji, jako generał Henryk Minkiewicz

• 1986: Srebrny Krzyż Zasługi

• 1965: Nagroda SPATiF-ZASP dla młodego aktora za rolę Waltera w przedstawieniu „Dziecinni kochankowie” Fernanda Crommelyncka w Teatrach Dramatycznych w Poznaniu na V Kaliskich Spotkaniach Teatralnych
• 1965: Wyróżnienie za rolę Waltera w przedstawieniu „Dziecinni kochankowie” w Teatrze Polskim w Poznaniu na II Telewizyjnym Festiwalu Teatrów Dramatycznych
• 1968: Wyróżnienie za rolę Waltera w „Dziecinnych kochankach” na V Telewizyjnym Festiwalu Teatrów Dramatycznych
• 1973: Trąd, nagroda aktorska „KSF Młodzi i film” – Koszalin
• 2018: Honorowy „Kryształowy Żagiel” na 1. Giżyckim Festiwalu Filmowym
• 2018: Nagroda Specjalna miesięcznika „Teatr” w uznaniu „całej drogi twórczej ze szczególnym uwzględnieniem ról w spektaklach Krzysztofa Warlikowskiego oraz dwóch ostatnich ról w spektaklach telewizyjnych: Romana w „Cichej nocy” Amanity Muskarii w reżyserii Pawła Paszty w cyklu „Teatroteka” i generała Henryka Minkiewicza w „Inspekcji” Grzegorza Królikiewicza i Jacka Raginisa-Królikiewicza w reżyserii Jacka Raginisa-Królikiewicza w Teatrze Telewizji”.

• Zygmunt Malanowicz w bazie IMDb (ang.)
• Zygmunt Malanowicz w bazie Filmweb
• Zygmunt Malanowicz w bazie filmpolski.pl

• Zygmunt Malanowicz na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”