Andrzej Łapicki

Data i miejsce urodzenia	11 listopada 1924 Ryga
Data i miejsce śmierci	21 lipca 2012 Warszawa
Zawód	aktor, reżyser, pedagog
Współmałżonek	1. Zofia Łapicka 2. Kamila Łapicka
Lata aktywności	1945–2012
Zespół artystyczny
Teatr Narodowy
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Andrzej Łapicki (ur. 11 listopada 1924 w Rydze, zm. 21 lipca 2012 w Warszawie) – polski aktor teatralny i filmowy, reżyser teatralny, profesor i rektor Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie, poseł na Sejm X kadencji.

Był synem Borysa i Zofii z domu Fromont^[1]. Jego ojciec był profesorem i wykładowcą prawa rzymskiego na Uniwersytecie Warszawskim oraz Uniwersytecie Łódzkim. Jego pradziadek Hektor Łapicki pełnił funkcję wojewody mińskiego w czasie powstania styczniowego.

Uczęszczał do Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego w Warszawie, które zakończył maturą w ramach tajnego nauczania w 1942^[2]. Studiował następnie w konspiracyjnym Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej (m.in. u Zofii Małynicz, Marii i Edmunda Wiercińskich, Mariana Wyrzykowskiego, Jana Kreczmara). Uczestniczył w podziemnych przedstawieniach teatralnych, recytując poezję Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i Tadeusza Gajcego, był aktorem Teatru Żołnierskiego Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej. Brał udział w powstaniu warszawskim.

Po II wojnie światowej uzyskał dyplom w Łodzi (u Aleksandra Zelwerowicza). W 1945 debiutował w Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi (jako Kuba w Weselu Stanisława Wyspiańskiego).

Od 1947 do 1956 pełnił funkcję lektora Polskiej Kroniki Filmowej. Od 1949 był związany z teatrami warszawskimi – Teatrem Współczesnym (1949–1964, 1966–1972), Teatrem Dramatycznym (1964–1966, 1982–1983), Teatrem Narodowym (1972–1981) i Teatrem Polskim (1983). W 1957 debiutował w Teatrze Dramatycznym jako reżyser (w Uśmiechu Giocondy Aldousa Huxleya). W latach 1995–1999 zajmował stanowisko dyrektora artystycznego Teatru Polskiego w Warszawie.

Występował również w Teatrze Telewizji, m.in. w spektaklach: Z gawędy wuja Sławomira Mrożka w reż. Jerzego Gruzy (1961), Do kraju tego Cypriana Kamila Norwida w reż. Maryny Broniewskiej (1962), Cudza żona i mąż pod łóżkiem Fiodora Dostojewskiego w reż. Andrzeja Wajdy (1962), Świadkowie albo nasza mała stabilizacja Tadeusza Różewicza w reż. Adama Hanuszkiewicza (1963), Wiele hałasu o nic Williama Szekspira w reż. Ludwika René (1965), Brat marnotrawny Oscara Wilde’a w reż. Jerzego Gruzy (1968), Rozmyślania przy goleniu Stanisława Dygata w reż. Adama Hanuszkiewicza (1969) oraz w Makbecie Williama Szekspira w reż. Andrzeja Wajdy (1969), Czarownicach z Salem Arthura Millera w reż. Zygmunta Hübnera (1979) i w Kordianie Juliusza Słowackiego w reż. Jana Englerta (1994). Zagrał łącznie ponad 200 ról teatralnych, filmowych i telewizyjnych, występował w filmach Andrzeja Wajdy i Tadeusza Konwickiego. Wyreżyserował ponad 100 przedstawień teatralnych i telewizyjnych.

Od 1953 wykładał w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie, od 1979 jako profesor nadzwyczajny, od 1987 jako profesor zwyczajny. W latach 1971–1981 pełnił funkcję dziekana Wydziału Aktorskiego, a od 1981 do 1987 i od 1993 do 1996 rektora tej uczelni. Zasiadał w Narodowej Radzie Kultury (1986), w latach 1989–1996 był prezesem Związku Artystów Scen Polskich.

Od początku lat 80. działał w opozycji demokratycznej, należał do „Solidarności”. W lutym 1984 Służba Bezpieczeństwa rozpoczęła rozpracowanie Andrzeja Łapickiego w ramach sprawy operacyjnego rozpracowania kryptonim „Rektor”; SB zarzucało aktorowi „negatywny wpływ na młodzież studencką i przyczynianie się do dezintegracji środowiska teatralnego”^[3]. Pomimo usilnych starań SB nie udało się ulokować tajnego współpracownika w najbliższym otoczeniu aktora. Po wprowadzeniu stanu wojennego w przejętej dokumentacji „Solidarności” odnaleziono korespondencję między Lechem Wałęsą a Andrzejem Łapickim, co przyczyniło się do wzmożenia obserwacji aktora^[4]. Funkcjonariusze SB odnotowywali w zebranej dokumentacji, że tworzył wokół siebie grono osób nieprzychylnych komunistycznej władzy. Służba Bezpieczeństwa podejmowała działania mające na celu doprowadzenie do ich zwalniania z pracy, jednakże Andrzej Łapicki miał na tyle silną pozycję, że był w stanie chronić podległych mu pracowników PWST przed usunięciem z pracy. Był również postrzegany przez SB jako organizator akcji nieposłuszeństwa środowiska artystycznego wobec władzy, która przejawiała się bojkotowaniem mediów państwowych^[5]. W 1982 i 1983 SB sugerowała ministrowi kultury odwołanie go ze stanowiska rektora PWST „ze względu na sprzeczność jego działalności z etyką nauczycielską i polityką kulturalną państwa”. Mimo tych nacisków zachował to stanowisko^[6]. W 1987 był jednym z sygnatariuszy kilku oświadczeń kierowanych do władz PRL, m.in. ze stycznia dotyczącego wprowadzenia pluralizmu polityczno‑organizacyjnego w sferze kultury, z maja poprzedzającego wizytę Jana Pawła II w Polsce i z listopada o konieczności zmian systemowych w PRL. Spowodowało to wzywanie aktora na przesłuchania przez funkcjonariusza Departamentu III MSW^[7].

W czerwcu 1987 witał papieża podczas spotkania papieża ze środowiskiem artystów w warszawskim kościele Świętego Krzyża. Był członkiem Prymasowskiej Rady Społecznej i Komitetu Obywatelskiego, z ramienia którego zasiadał w Sejmie kontraktowym w latach 1989–1991 (w trakcie kadencji przeszedł do KP Unii Demokratycznej)^[8].

Jego pierwszą żoną była Zofia Chrząszczewska (od 1947 do jej śmierci w 2005^[9][10]), z którą miał córkę Zuzannę (Grzegorz był adoptowanym synem Zofii z jej poprzedniego związku). 5 czerwca 2009 ożenił się powtórnie – z teatrolog Kamilą Mścichowską, młodszą od niego o 60 lat^[11][12][13].

Andrzej Łapicki zmarł 21 lipca 2012 w swoim domu w Warszawie^[14]. Uroczystości pogrzebowe aktora odbyły się 27 lipca 2012 w warszawskim kościele św. Karola Boromeusza. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera c-5-6)^[15][16].

W 2012 Kamila Łapicka opublikowała wspomnienia Andrzeja Łapickiego w formie wspólnie prowadzonych rozmów, zatytułowane Łapa w łapę^[17].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1995)^[18]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1975)^[19]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1970)^[19]
• Złoty Krzyż Zasługi (1955)^[20]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955)^[21]
• Medal Komisji Edukacji Narodowej (1973)^[19]
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2005)^[22][23]
• Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1967)^[19]
• Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1990)^[19]

Nagrody i wyróżnienia

• Medal Prymasowski „Za zasługi dla Kościoła i Narodu” (1993)^[24]
• „Złota Maska” – nagroda w plebiscycie czytelników „Expressu Wieczornego” – dwukrotnie (1964, 1968)
• „Srebrna Maska” – nagroda w plebiscycie czytelników „Expressu Wieczornego” – sześciokrotnie (1963, 1965, 1967, 1969, 1970, 1971)
• Nagroda Komitetu do Spraw Radia i Telewizji – czterokrotnie (1964, 1970, 1973 i 1979) m.in. za reżyserię słuchowisk radiowych i role w Teatrze Polskiego Radia
• Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy (1972)
• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia w dziedzinie teatru za osiągnięcia w twórczości aktorskiej i reżyserskiej (1973)
• Nagroda na XIX Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu za rolę dyrektora teatru w spektaklu Dwa teatry Jerzego Szaniawskiego w Teatrze Narodowym w Warszawie (1978)
• Nagroda główna na XX Kaliskich Spotkaniach Teatralnych w Kaliszu za rolę Danfertha w Czarownicach z Salem Arthura Millera (1980)
• „Złoty Ekran” za inscenizację poezji Jarosława Iwaszkiewicza Żebyś był jak ja, szczęśliwy (1980)
• Nagroda na XI Opolskich Konfrontacjach Teatralnych w Opolu za mistrzowską realizację Ślubów panieńskich Aleksandra Fredry w Teatrze Polskim w Warszawie (1985)
• Super Wiktor (1994)
• Nagroda główna na XX Opolskich Konfrontacjach Teatralnych w Opolu za rolę Radosta i reżyserię Ślubów panieńskich Aleksandra Fredry (1995)
• Mistrzowski Laur Teatru Telewizji – przyznany przez redakcję „Tele Tygodnia” za całokształt pracy w Teatrze Telewizji (2003)
• Nagroda Ministra Kultury w dziedzinie teatru (2005)
• Nagroda Specjalna miesięcznika „Teatr” za całokształt twórczości artystycznej i triumfalny powrót na scenę w przedstawieniu Iwanow Antona Czechowa w reż. Jana Englerta w Teatrze Narodowym w Warszawie (2008)
• Feliks Warszawski za rolę Matwieja Sjemionowicza Szabelskiego w przedstawieniu Iwanow Antona Czechowa w Teatrze Narodowym w Warszawie (2008)
• Nagroda Specjalna im. Konrada Swinarskiego (2008)^[25]
• Nagroda im. Cypriana Kamila Norwida w kategorii „Dzieło Życia” (pośmiertnie, 2012)

• Filip Gańczak: Filmowcy w matni bezpieki. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2011. ISBN 978-83-7648-714-4. OCLC 879643901.
• Łapicki: aktor, reżyser, pedagog. W osiemdziesiątą rocznicę urodzin. Barbara Osterloff (red.). Warszawa: Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, 2004. ISBN 978-83-920617-1-7. Brak numerów stron w książce
• Nasi w Sejmie i Senacie. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 1990. Brak numerów stron w książce
• Andrzej Łapicki w bazie filmpolski.pl. [dostęp 2023-05-05].

• Andrzej Łapicki, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2013-01-12] .
• Andrzej Łapicki w bazie IMDb (ang.). [dostęp 2013-01-12].
• Andrzej Łapicki w bazie Filmweb. [dostęp 2013-01-12].
• Andrzej Łapicki, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-21] .
• Andrzej Łapicki w wirtualnym albumie w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”. [dostęp 2020-01-02].