Zygmunt Hendel

Data i miejsce urodzenia	25 kwietnia 1862 Kraków
Data i miejsce śmierci	29 marca 1929 Kraków
Miejsce spoczynku	cmentarz Rakowicki w Krakowie
Zawód, zajęcie	Architekt Konserwator zabytków
Multimedia w Wikimedia Commons

Zygmunt Hendel (ur. 25 kwietnia 1862 w Krakowie, zm. 28 marca 1929 tamże^[1]) – polski architekt, historyk architektury i konserwator zabytków.

Studiował w Wiedniu, praktykował w Krakowie i Paryżu. Po powrocie do Krakowa wykładał w Akademii Sztuk Pięknych. Jako młody architekt działał pod kierownictwem Józefa Sarego i Tadeusza Stryjeńskiego. W latach 1889–1892, dzięki stypendium im. Ledóchowskiej, podróżował po Belgii, Francji, Holandii, Niemczech i Włoszech, zapoznając się z zabytkami i nowymi nurtami w architekturze. Później został konserwatorem okręgów: tarnowskiego i rzeszowskiego, a następnie członkiem Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej^[2].

Rozwijał działalność konserwatorską, biorąc udział w pracach różnych komisji i instytucji (Komisja Historii Sztuki Akademii Umiejętności, Centralna Komisja do Badania i Zachowania Pomników Sztuki i Historii w Wiedniu, Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa). Prowadził prace konserwatorskie w wielu cennych zabytkach krakowskich (m.in. w kościele i klasztorze dominikanów, kościele Mariackim, Starej Synagodze, a także w katedrze wawelskiej i zamku królewskim na Wawelu) oraz w kościele Świętego Krzyża, kościele św. Piotra i św. Pawła, kościele św. Idziego, kościele św. Wojciecha i w kamienicy Straszewskiej.

Szczególne miejsce w jego pracy konserwatorskiej zajmowała restauracja katedry i zamku na Wawelu. Funkcję pierwszego kierownika tych robót sprawował od sierpnia 1905 do czerwca 1914 roku. Pod kierunkiem Hendla oczyszczono z obmurowań arkadowe krużganki wawelskie oraz przemurowano zwietrzałe fragmenty fundamentów. Ponadto odrestaurowano mury w krużgankach na pierwszym i drugim piętrze, odnowiono fryz w dziedzińcu arkadowym, położono nowy dach o żelaznej konstrukcji nad całym zamkiem, umieszczono nowy hełm na wieży Sobieskiego, odnowiono bramę wjazdową i wykonano nowe obramienia okien I i II piętra na fasadach zewnętrznych. Podczas prac konserwatorskich Hendel osobiście jeździł do kamieniołomów i zebrane próbki kamienia przesyłał do pracowni badawczych, aby wybrać najlepszy materiał. Gromadził dokumentację fotograficzną i rysunkową dokonanych robót. Zbierał także fragmenty ocalałych detali architektonicznych, rzeźbiarskich i ceramicznych. Zbiory te uległy zniszczeniu podczas wojny^[2].

Prowadził także działalność architektoniczną – zaprojektował m.in. gmach Muzeum Czartoryskich w Krakowie. Wspólnie z Władysławem Marconim zaprojektował również zespół pałacowo-parkowy w Borkowicach. W katedrze na Wawelu znajduje się zaprojektowana przez niego krata w kaplicy Czartoryskich. Był autorem projektu rekonstrukcji zamku Tenczyn i wspólnie z T. Stryjeńskim kierował budową gmachu Powiatowej Kasy Oszczędności przy ul. Pijarskiej^[2]. W latach 1906–1910 wraz z Janem Sas-Zubrzyckim i Edgarem Kováts zaprojektował przebudowę kościoła bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej, jednak ówczesne władze konserwatorskie w Krakowie nie wyraziły zgody na realizację^[3].

Pochowany został na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w grobowcu rodzinnym, w pasie 2^[4].

• 
  Pałac Czartoryskich.
  Kraków, ul. św Jana 17-19.
• 
  Budynek Powiatowej Kasy Oszczędności Powiatu Krakowskiego.
  Kraków ul. Pijarska 1.
• 
  Zamek Tenczyn.

• Encyklopedia Krakowa, Warszawa–Kraków 2000, s. 283
• Piotr M. Stępień, Hendel Zygmunt, [w:] Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków, red. Henryk Kondziela, Hanna Krzyżanowska, z. 2, Poznań, Wydaw. Poznańskie 2006, ISBN 83-7177-416-8
• Hieronim Eugeniusz Wyczawski: Kalwaria Zebrzydowska. Kalwaria Zebrzydowska: Calvarianum, 2006. ISBN 83-89432-36-6.

• Publikacje Zygmunta Hendla w bibliotece Polona