Muzeum Książąt Czartoryskich
w Krakowie

Oddział Muzeum Narodowe w Krakowie
Pałac Czartoryskich ul. św. Jana 17-19 (ul. Pijarska 15). Jeden z budynków Muzeum.
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Kraków
Adres	ul. Pijarska 15 31-015 Kraków
Data założenia	1878
Zakres zbiorów	sztuka starożytna, malarstwo europejskie XIII–XVIII w., zabytki europejskiego i islamskiego rzemiosła artystycznego, militaria
Kierownik	Katarzyna Migacz (p.o.)
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Zespół budynków
Muzeum Czartoryskich

nr rej. A-107 z 2 stycznia 1968 Pałac Czartoryskich A-1000 z 21 listopada 1995 Klasztorek A-97 z 18 stycznia 1932 Arsenał Miejski[1]
Klasztorek w kompleksie Muzeum Czartoryskich
Państwo	Polska
Miejscowość	Kraków ul. św. Jana 19 / ul. Pijarska 15
Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie Zespół budynków Muzeum Czartoryskich
Położenie na mapie Polski Zespół budynków Muzeum Czartoryskich
Położenie na mapie województwa małopolskiego Zespół budynków Muzeum Czartoryskich
Położenie na mapie Krakowa Zespół budynków Muzeum Czartoryskich
50°03′52,94″N 19°56′24,14″E/50,064706 19,940039
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie – jedno z najstarszych muzeów w Polsce, oddział Muzeum Narodowego w Krakowie. W jego skład wchodzą trzy budynki: Pałac Czartoryskich przy ul. św. Jana 17-19 (na rogu z ul. Pijarską 15), Klasztorek przy ul. Pijarskiej 6 oraz budynek dawnego Arsenału Miejskiego przy ul. Pijarskiej 8.

Zostało otwarte w 1878 roku^[2]. Jego początki sięgają roku 1801 i zbiorów księżnej Izabeli Czartoryskiej, prezentowanych w jej puławskim muzeum. Z końcem XIX wieku zbiory przeniesiono do Krakowa.

Po II wojnie światowej muzeum było pod opieką Muzeum Narodowego w Krakowie, a w 1991 pieczę nad zbiorami przejęła Fundacja Książąt Czartoryskich. 29 grudnia 2016 roku Fundacja Książąt Czartoryskich sprzedała Skarbowi Państwa całą kolekcję wraz z budynkami muzealnymi za łączną kwotę 100 mln euro. Od tej pory kolekcja książąt Czartoryskich stała się integralną częścią Muzeum Narodowego w Krakowie^[3].

Muzeum gromadzi dzieła malarstwa europejskiego XIII–XVIII w., zabytki europejskiego i islamskiego rzemiosła artystycznego od średniowiecza do XIX w., grafiki, sztuki starożytnej oraz militaria. Najcenniejszym dziełem w muzeum jest Dama z gronostajem Leonarda da Vinci.

W 1801 roku otwarto Świątynię Sybilli w Puławach – prywatne muzeum założone przez księżną Izabelę Czartoryską, małżonkę księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego.

Zbiory puławskie uległy częściowemu rozproszeniu i zniszczeniu po upadku powstania listopadowego i konfiskacie majątku Czartoryskich przez Rosjan, większość jednak udało się uchronić i następnie przewieźć do Paryża do Hôtelu Lambert. W 1870 roku książę Władysław Czartoryski zdecydował o przeniesieniu zbiorów do Krakowa, gdzie ostatecznie trafiły w roku 1876. W tym samym roku Czartoryscy przekazali również swój wielki księgozbiór do użytku publicznego w Krakowie (Biblioteka Czartoryskich).

Muzealne zbiory Czartoryskich początkowo zostały umieszczone w Arsenale Miejskim, który został przekazany na cele muzealne przez władze miejskie. Następnie ks. Władysław Czartoryski zakupił wschodnią część klasztoru Pijarów (tzw. klasztorek pijarski) i trzy kamienice na rogu ulic Pijarskiej i św. Jana, które zostały scalone i przekształcone w jednolitą budowlę pałacową przez architektów: Alberta Bitnera, Wandalina Beringera i Zygmunta Hendla. Przebudowa miała miejsce w l. 1879–1901. W jej wyniku powstała rezydencja z attyką i renesansowym dziedzińcem ozdobionym kolumnadą. Przebudowy pałacu na muzeum dokonał Maurycy Ouradou, uczeń Viollet le Duca. Architekt ten zaprojektował fasady od strony ul. Pijarskiej i od strony baszty Pasamoników oraz ozdobiony herbami kryty ganek przerzucony nad ul. Pijarską, łączący budynek główny pałacu z „klasztorkiem” i dalej z Arsenałem oraz z częścią murów miejskich z basztami Stolarską i Ciesielską. W ten sposób powstał zespół pałacowo-muzealny.

Samo Muzeum Książąt Czartoryskich zostało otwarte w 1880 roku i początkowo zajmowało tylko część pomieszczeń późniejszego kompleksu muzealnego^[4]. Przez 42 lata kustoszem był Bolesław Biskupski^[5]. Po wybuchu II wojny światowej najcenniejsza część zbiorów została ewakuowana i ukryta w pałacu w Sieniawie. 16 lub 17 września Niemcy dowiedzieli się o kryjówce i rozpoczęli grabież. Rozbili skrzynie i wyrzucili na ziemię schowane w nich dzieła sztuki. Wówczas bezpowrotnie przepadły 64 obiekty ze Szkatuły Królewskiej, 156 obiektów złotnictwa starożytnego, 104 obiekty złotnictwa nowożytnego oraz 375 złotych monet^[6]. Przez całą niemiecką okupację Krakowa grabież była kontynuowana. Po wojnie dzięki staraniom Polski Ludowej większość eksponatów odzyskano. Jednak do zaginionych należy m.in. obraz Portret młodzieńca, przypisywany Rafaelowi. W 1950 roku Muzeum Czartoryskich zostało włączone do krakowskiego Muzeum Narodowego jako jeden z jego oddziałów. Ze względu na brak podstaw prawnych do przejęcia ruchomego majątku Czartoryskich, nie dokonano formalnej nacjonalizacji zasobów i status własnościowy kolekcji i budynków pozostał nieuregulowany^[7].

W 1991 roku ówczesny minister kultury, Marek Rostworowski (który wcześniej był wieloletnim kuratorem kolekcji Czartoryskich z ramienia Muzeum Narodowego w Krakowie), postanowił uporządkować status prawny Muzeum. Z inicjatywy Adama Karola Czartoryskiego, utworzono Fundację Książąt Czartoryskich, która przejęła w imieniu prawowitych właścicieli pieczę nad zbiorami, pozostawiając je jednocześnie pod techniczną i kuratorską opieką Muzeum Narodowego. Zgodnie ze statutem Prezesem Fundacji miał pozostawać każdorazowo dyrektor Muzeum Narodowego w Krakowie, w 2004 Rada Fundacji zmieniła jednak statut i powierzyła prezesurę Adamowi Zamoyskiemu, który sprawował ją aż do 2011 roku^[8].

11 stycznia 2010 roku rozpoczęto gruntowny remont muzeum i od tego czasu placówka była zamknięta do końca 2019 roku^[9].

23 grudnia 2016 zarząd Fundacji Książąt Czartoryskich podał się do dymisji. Ówczesny prezes zarządu Marian Wołkowski-Wolski decyzję tę tłumaczył utratą zaufania do fundatora. W rozmowie z PAP przybliżył opinii publicznej, że prowadzone wówczas negocjacje dotyczące sprzedaży zbiorów odbywały się bez wiedzy zarządu Fundacji^[10]. Nowymi członkami zarządu Fundacji zostali Jan Lubomirski-Lanckoroński i Maciej Radziwiłł. 29 grudnia 2016 roku Fundacja Książąt Czartoryskich podpisała umowę o przekazaniu Skarbowi Państwa całej kolekcji Czartoryskich oraz nieruchomości w Krakowie za kwotę 100 mln euro^[11]. W czerwcu 2017 roku zbiory w całości zostały przekazane do krakowskiego Muzeum Narodowego^[9].

Od 20 grudnia 2019 roku w Muzeum Książąt Czartoryskich ponownie można obejrzeć kolekcję pamiątek narodowych i dzieł sztuki, takich jak Damę z gronostajem Leonarda da Vinci czy Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem Rembrandta^[12]. Dziedziniec został nakryty przeszklonym dachem, a dzięki adaptacji oficyn pałacu przestrzeń ekspozycyjna zwiększyła się o jedną trzecią^[13]. Trwający blisko 10 lat remont i opracowanie nowej ekspozycji zostały sfinansowane ze środków unijnych i środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[13].

Galeria sztuki starożytnej mieściła się do czasu rozpoczęcia remontu (w 2010 roku) w dawnym arsenale miejskim. Wejście do wielkiej sali wystawowej prowadziło przez przewiązkę między klasztorkiem a dawnym arsenałem. Znajdowały się tam zabytki kultury greckiej, egipskiej, etruskiej oraz rzymskiej. Zgromadzone obiekty pochodziły z okresu od III tysiąclecia p.n.e. do IV wieku n.e. Wśród nich były m.in. sarkofagi egipskie wraz z mumią, grobowce etruskie oraz liczne rzeźby.

Dział malarstwa zachodnioeuropejskiego znajdował się na drugim piętrze pałacu. Znajdowały się tu obrazy takich mistrzów jak:

• Leonardo da Vinci (Dama z gronostajem)
• Rembrandt van Rijn (Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem)
• Jacobello di Bonomo (Poliptyk z koronacją Marii w towarzystwie świętych)
• Dirk Bouts (Zwiastowanie)
• Pieter Bruegel Starszy (Krajobraz z wyspą skalistą)
• Caspar Netscher (Chłopiec w polskim stroju)
• Vincenzo Catena (Madonna z Dzieciątkiem)
• Joos van Cleve (Madonna z Dzieciątkiem)
• François Clouet (Portret mężczyzny)
• Lucas Cranach Młodszy (Dziesięć miniatur portretowych rodziny Jagiellonów)
• Carlo Crivelli (Święci Antoni i Łucja)
• Bernardo Daddi (Grupa świętych)
• Claude Deruet (Portret kobiety w kapeluszu)
• Hans Holbein (Portret mężczyzny)
• Jacob Jordaens (Satyr w gościnie u chłopa)
• Hans von Kulmbach (Święta Katarzyna)
• François Lemoyne (Amor i Psyche)
• Lorenzo Lotto (Madonna ze św. Katarzyną i św. Franciszkiem)
• Alessandro Magnasco (Anachoreci)
• Andrea Mantegna (Judyta z głową Holofernesa)
• Jan Mostaert (Portret dworzanina)
• Caspar Netscher (Portret chłopca w stroju polskim)
• Jacopo Palma Starszy (Święta Rodzina)
• Hendrik van Steenwijck Młodszy (Wnętrze gotyckiego kościoła)
• Michele Tosini (Venus Victrix)
• Adriaen van der Werff (Wenus i Kupidyn)
• Michele da Verona (Brutus i Porcja)
• Cornelis Vroom (Krajobraz z myśliwymi)
• Artur Grottger (Fryne)
• Jan Matejko (Polonia – Rok 1863)
• Jan Piotr Norblin (Śniadanie w ogrodzie)
• Aleksander Orłowski (Scena batalistyczna)

Obie połączone wystawy zajmowały pierwsze piętro pałacu. Znajdowały się tam m.in. portrety ostatnich Jagiellonów wykonane w warsztacie Lucasa Cranacha Młodszego w połowie XVI wieku, oprawione w XIX wieku w jedną ramę, a także całopostaciowe wizerunki marszałka wielkiego koronnego Łukasza Opalińskiego i Agnieszki z Tęczyńskich Firlejowej. Ekspozycja prezentowała historię Polski uszeregowaną chronologicznie od czasów Jagiellonów do czasów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Stała ekspozycja prezentowana była w klasztorku, który z pałacem muzealnym połączony został przewiązką. Zebrano tu pamiątki rodu Czartoryskich, przede wszystkim portrety największych przedstawicieli rodu, a także militaria polskie, europejskie i bliskowschodnie.

• Strona Muzeum Książąt Czartoryskich na portalu MNK
• Książki, grafiki i zdjęcia związane z muzeum w bibliotece Polona