Goleniów

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Kościół Świętej Katarzyny w Goleniowie
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	zachodniopomorskie
Powiat	goleniowski
Gmina	Goleniów
Aglomeracja	szczecińska
Data założenia	X wiek
Prawa miejskie	1 lipca 1268
Burmistrz	Robert Krupowicz
Powierzchnia	11,78 km²
Wysokość	16 m n.p.m.
Populacja (2011) • liczba ludności • gęstość	22 349 1 897 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 91
Kod pocztowy	72-100, 72-101 i 72-102
Tablice rejestracyjne	ZGL
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Goleniów
Położenie na mapie Polski Goleniów
53°33′55″N 14°49′50″E/53,565278 14,830556
TERC (TERYT)	3204024
SIMC	0978929
Hasło promocyjne: Goleniów Miasto Hanzeatyckie
Urząd miejski plac Lotników 1 72-100 Goleniów
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Goleniów (niem. Gollnow) – miasto w zachodniej części woj. zachodniopomorskiego, w powiecie goleniowskim, położone nad rzeką Iną, 35 km na północny wschód od Szczecina. Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej Goleniów i powiatu goleniowskiego. Początki istnienia osadnictwa sięgają X wieku. Prawa miejskie od 1 lipca 1268. Ważny węzeł komunikacyjny oraz ośrodek przemysłowy, usługowy i kulturalny. Wraz ze Szczecinem, Świnoujściem, Policami, Stargardem Szczecińskim i Gryfinem tworzy aglomerację szczecińską. Jest 10. miastem pod względem liczby ludności w województwie i 197. w Polsce. Według danych z 1 Stycznia 2011 miasto miało 22 349 mieszkańców. ^[1]

Miasto położone jest nad rzeką Iną przy drogach krajowych nr 3 i nr 6 oraz przy drodze wojewódzkiej nr 113, w odległości ok. 50 km w lini prostej od Morza Bałtyckiego, 38 km od centrum Szczecina, 175 km od Berlina i 70 km od Terminalu Promowego Świnoujście. Leży na Równinie Goleniowskiej będącej częścią Pobrzeża Szczecińskiego. Miasto znajduje się na skraju Puszczy Goleniowskiej.

Do 1945 roku miasto administracyjnie należało do prowincji Pomorze, w rejencji szczecińskiej. Od 1945 roku w granicach Polski, początkowo w Okręgu Pomorze Zachodnie, w latach 1946-1975 w tzw. dużym województwie szczecińskim, a w latach 1975-1998 w tzw. małym województwie szczecińskim.

Goleniów tworzą następujące dzielnice: Białomącze, Budzisław, Centrum, Chochołki, Ciechno, Jawornik, Kępki, Mikorzyn, Piskorze, Skórnica, Strzałkowo, Wygonki, Zarosty. Wszystkie dzielnice z wyjątkiem Centrum były kiedyś osobnymi miejscowościami, które po 1945r. zostały wcielone do Goleniowa.

Osiedla mieszkalne Goleniowa: Helenów, Słoneczne Wzgórze, Zielone Wzgórze. Planowana jest także budowa osiedla: Osiedle nad Potokiem.

Okoliczne miejscowości: Żółwia Błoć, Glewice, Marszewo, Budno, Żółwia, Podańsko, Zabród, Krzewno, Krzewno Leśniczówka, Łozienica, Domastryjewo i Żdżary.

Obecna rzeźba terenu Goleniowa powstała w wyniku działalności lądalodu w okresie ostatniego zlodowacenia, które zakończyło się ok. 12 tys. lat temu. Obszar miasta delikatnie opada w kierunku zachodnim. Wysokość waha się między 12 a 20m n.p.m. Miasto położone na terenie mezoregionu Równina Goleniowska, oraz na terenach mikroregionów Doliny Iny i Doliny Wiśniówki. ^[3]

W Goleniowe dominują gleby bielicowe. Na obszarach akumulacyjnej działalności lodowców z piasków zwałowych i naglinowych moreny dennej przeważają gleby bielicowe, ale również gleby brunatne, zaś w dolinach rzecznych – mady. ^[3] Klasy bonitacyjne na terenie miasta zawierają się w przedziale od IV do VI (żytnio-ziemniaczane i pastwiska).

Miasto znajduje się w dorzeczu Iny. Największą rzeką przepływającą przez Goleniów jest Ina. Przepływa przez miasto na długości ok. 5 km. Jej średnia głębokość waha się od 0,9 do 2,9 m, natomiast szerokość lustra wody 17–23 m. W południowo-wschodniej części Goleniowa do rzeki wpływa Wiśniówka (prawy dopływ), następnie w centrum miasta wpływa Struga Goleniowska (prawy dopły), do której ok. 1,5 km wyżej wpada Struga Marszewska (prawy dopływ). Do Iny na terenie miasta w końcowym odcinku wpadają jeszcze kanały i rowy. W Goleniowie znajdują się również Marszewka (lewy dopływ Strugi Marszewskiej), która przepływa przez teren miasta na odcinku ok. 300 m oraz Kanał Krępski, którego bieg rozpoczyna się na ogródkach działkowych w północnym Goleniowie.

Na terenie miasta obecnie nie występują naturalne zbiorniki wodne. Istniał jeden naturalny zbiornik wodny w okolicach dzielnicy Jawornik, który przez zabiegi melioracyjne wyschnął. W Goleniowie istnieją sztuczne zbiorniki wodne, takie jak: Stawy Rybne we wschodniej części miasta, jezioro w okolicach ujścia Wiśniówki, mała zatoczka Iny w centrum, gdzie znajduję się przystanek szlaku kajakowego Iny oraz inne małe zbiorniki wodne.

Klimat Goleniowa kształtowany jest głównie przez wpływy atlantyckie. Dzięki temu zimy są łagodne, a lata niezbyt upalne. Duży wpływ na klimat mają również obszary leśne i wiatry zachodnie lub północno-zachodnie. ^[3] Długość okresu wegetacyjnego wynosi 220 dni, a jego początek przypada na 31 marca. Średnia liczba opadów na miesiąc wynosi 47 mm. Średnia roczna temperatura w Goleniowie wynosi 9,3 °C.

Struktura demograficzna mieszkańców Goleniowa wg danych z 31 grudnia 2009 ^[5]:

Goleniów, liczy ok. 23 tys. mieszkańców, plasuje się na 10 miejscu pod tym względem wśród miast województwa zachodniopomorskiego. W ostatnich latach ludności przybywa nieco wolniej niż w poprzedniej dekadzie. Tendencja spadkowa charakteryzuje również procesy migracji do miasta, oraz ujemny przyrost naturalny.

Przyrost ludności Goleniowa w ciągu wieków nie był równomierny. Był on zakłócany przez liczne wojny, klęski żywiołowe oraz epidemie.

Najstarsze ślady osadnictwa na terenie Goleniowa pochodzą z młodszej epoki kamienia. Ok. 4200-3500 lat p.n.e. przybyły tu pierwsze rolnicze grupy ludzi z kręgu kultur ceramiki wstęgowej^[11]. Następnie gęstą siecią osadniczą z Goleniowa i okolic oraz cmentarzyskami urnowymi na terenie Stawna i Żółwiej Błoci oraz Goleniowa swą obecność zaznaczyła kultura łużycka przypadająca na epokę brązu i początek epoki żelaza (1200-400 p.n.e.). Na podstawie dużej ilości znalezisk możemy ustalić iż istniała tutaj ciągłość osadnicza od okresu kultur ceramiki wstęgowej, aż do wczesnego średniowiecza z pewnym załamaniem przypadającym na okres wielkiej wędrówki ludów.

Nazwa Golinog (Goleniów) została po raz pierwszy wymieniona w źródłach pisanych w roku 1220. Kolejne wzmianki o osadzie pochodzą z lat 1248 (Golenoge) i 1255 (Golnowe). Początki osady palowej nad rzeką Iną sięgają X wieku. Powstała ona w zakolu rzeki i dostarczała książętom szczecińskim miód, dziegieć, ryby, smołę. Osada była ważnym punktem handlowym na szlaku wodnym i lądowym. Obok niej znajdował się strażniczy gródek. Nazwa Golinog mogła oznaczać golinę, czyli polanę, miejsce bezdrzewne.

Rozwój osady nad Iną zaowocował lokacją miasta na prawie magdeburskim przez księcia Barnima I w roku 1268. Nowo powstałe miasto uzyskało przywileje, takie jak możliwość żeglugi bez ograniczeń, samorząd, zwolnienia celne oraz obszary gruntów ornych i lasów rozciągających się aż do ujścia Odry. W 1314 Goleniów uzyskał lubeckie prawa miejskie, a dalszy rozwój handlu spowodował przyłączenie miasta do Hanzy w roku 1368. Miasto miało swój udział w olbrzymiej machinie, jaka zarządzała ówczesnym handlem w basenie Morza Bałtyckiego. W czasie wczesnej obecności w Hanzie Goleniów prowadził liczne konflikty ze Szczecinem, który dążył do zmonopolizowania żeglugi na Odrze. Z Goleniowem współpracował Stargard Szczeciński, którego statki bez przeszkód pokonywały Inę. Pierwszy większy spór między miastami został rozstrzygnięty na korzyść Goleniowa i Stargardu w 1397 roku.

Późne średniowiecze było okresem szybkiego rozwoju miasta. Bogacenie się jego mieszkańców na handlu i rzemiośle przyniosło wymierne skutki w postaci licznych budowli. Zabytki sakralne i obronne, zachowane do dziś, powstały głównie w XIV i XV wieku. Miasto zostało otoczone murami miejskimi z kamienia i cegły. W murach znajdowało się wiele baszt oraz cztery bramy: Wolińska, Młyńska, Szczecińska i Stargardzka (zachowała się tylko pierwsza). W 1386 roku miasto uzyskało przywilej bicia własnej monety zwanej białym groszem goleniowskim. W XV wieku wybudowano również Dom Żeglarza (związki z handlem wodnym) oraz kościół farny pw. św. Katarzyny. W XV w. miasto umocniło swoją pozycję. Liczne konflikty ze Stargardem i Szczecinem nie przyniosły wielkich strat. Szczególnie zażarta była rywalizacja z dzisiejszą stolicą województwa. Spór został zażegnany dopiero w 1618 roku, kiedy oba miasta zawarły układ. W niepodległym księstwie pomorskim Goleniów prosperował. Rozwijał się port rzeczny, rozbudowano także przystań w Inoujściu. Rozwój rzemiosła warunkowało powstawanie cechów, które w XV i XVI wieku powstawały coraz liczniej.

Kolejne epoki to niestety koniec szybkiego rozwoju. W roku 1529 miasto nawiedził niszczycielski pożar. Ludność była jeszcze czterokrotnie w ciągu dwóch stuleci dziesiątkowana w pożarach oraz epidemiach. W XVII wieku swoje piętno odcisnęła wojna trzydziestoletnia. Działania wojenne i rabunki załamały gospodarkę Goleniowa, upadła żegluga i rzemiosło. Pokój westfalski w 1648 roku przyznał miasto Szwecji, pod której władaniem znajdowało się do 1679, kiedy Szwedzi sprzedali Goleniów za 50 tys. talarów Brandenburgii. Cztery lata później ponownie wrócili tu Szwedzi, którzy wycofali się dopiero w 1720 na mocy traktatu sztokholmskiego, kończącego wojnę północną. Swoje panowanie rozpoczęły Prusy. Okres pruski to odbudowa miasta. Obok dawnej osady Wyk powstały nowe przedmieścia, ratusz, spichlerze, szpitale, szkoła. W 1830 miasto zostało połączone ze Szczecinem drogą bitą, a w 1870 koleją (Szczecin Dąbie). Kolejne połączenia kolejowe prowadziły do Gryfic (1882), Wolina i Świnoujścia (1892) oraz Kołobrzegu i Maszewa. Duże części miasta zostały skanalizowane, wybudowano nowe budynki: szkołę i pocztę (przetrwały do dziś).

Na przełomie XIX i XX wieku w mieście rozwinął się przemysł drzewny, głównie meblarski, co wiązało się z położeniem w Puszczy Goleniowskiej. W 1913 r. powstała fabryka mebli. W okresie II wojny światowej więzienie w Goleniowie (tzw. Zuchthaus Gollnow) było miejscem kaźni i pracy wielu niemieckich więźniów politycznych, polskich jeńców wojennych i robotników przymusowych. Został w nim zamęczony proboszcz rzymskokatolickiej parafii w Borzysławcu ks. Albert Hirsch, za publiczne głoszenie antypaństwowych i pomoc polskim robotnikom przymusowym. 7 marca 1945 roku miasto zostało zdobyte przez Armię Czerwoną. W trakcie walk zniszczone zostały m.in. ratusz i szpital oraz duża część starówki i większość kościoła św. Katarzyny. Zniszczenia objęły obszar około 60-65% jego powierzchni. W pierwszym okresie po zakończeniu wojny miasto nosiło zaczerpniętą z przedwojennych map nazwę Gołonóg^[12], używano także nazwy Golanowo^[13]. Obecną nazwę wprowadzono rozporządzeniem ministrów Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 roku^[14]. W 1954 miasto zostało ponownie stolicą powiatu. Ożywienie gospodarcze w okresie PRL pociągnęło za sobą rozwój społeczny. Miasto w szybkim czasie powiększało się. W 1954 dołączono do niego osiedle Helenów.

W 1968 roku z miasta został wydzielony obszar o powierzchni 4200 ha z miejscowościami: Domastryjewo, Inina, Ininka, Janiszewo, Krzewno, Twarogi, Zabród i Żółwia^[15].

Budowano nowe szkoły, domy kultury, parki, osiedla mieszkaniowe, dworzec kolejowy i port lotniczy. Rozwijał się przemysł drzewny, spożywczy, a po odzyskaniu niezależności w 1989 usługi i drobny przemysł. W 1987 na goleniowskim lotnisku gościł papież Jan Paweł II. W 1999 utworzono powiat goleniowski ze stolicą w Goleniowie. Goleniów należał niegdyś do miast Hanzy niemieckiej, obecnie z tego powodu zorganizowany zostały m.in. Festiwal Hanzeatycki w 2005 roku, i jego następne edycje w 2007 i 2011 roku.

• Herb – przedstawia dwa żółte (złote), odwrócone do siebie grzbietami półksiężyce oraz cztery białe (srebrne) gwiazdy na ciemnoniebieskim tle. Wg legendy mają one oznaczać lustrzane odbicie księżyca i dwóch gwiazd, jakie zobaczył książę Barnim I w wodzie w miejscu, w którym miał założyć Goleniów.^[16]

• Flaga – Jest to prostokątny płat tkaniny w kolorze ciemnoniebieskim. W lewym górnym rogu herb miasta i gminy bez tarczy herbowej.^[16]

• Logo – przedstawia cztery kolorowe pasy: żółty w kształcie półksiężyca nawiązując do herbu miasta, czerwony lekko łukowaty symbolizujący łódź, czyli rozwój miasta, niebieski symbolizujący powiązania miasta z Iną oraz zielony symbolizujący Puszcze Goleniowską. Logo uzupełnione jest hasłem promocyjnym miasta napisane niebieską czcionką, ozdobione zielonym listkiem w literze"Ó".

• Hasło promocyjne – Goleniów - Miasto Hanzeatyckie – nawiązuję do czasów kiedy Goleniów był członkiem hanzy.

• Hejnał – hejnał Goleniowa