Upaniszady
Upaniszady (dewanagari उपनिषद्, trl. Upaniṣad, ang. Upanishads) – najpóźniejsze, bo pochodzące z VIII–III w. p.n.e., teksty, należące do wedyjskiego objawienia (śruti) o treści religijno-filozoficznej. Stanowią kontynuację filozofii spekulatywnej brahman, rozwinęły m.in. doktrynę brahmana, atmana, transmigracji (samsara), karmana. Znanych jest ponad 200 upaniszad. Nadal powstają nowe w czasach współczesnych[1].
W 1657 roku uczeni z Benaresu na polecenie księcia Dara Shikoh przełożyli na język perski zbiór upaniszad, zaś francuski indolog Abraham Hyacinthe Anquetil-Duperron przełożył ten wybór na łacinę w pracy Oupnek'hat, opublikowanej w latach 1801–1802[2].
Źródłosłów
[edytuj | edytuj kod]Nazwa pochodzi od sanskryckich słów:
- upa – „przy”,
- ni – „nisko”,
- sad – „siedzieć”,
Klasyfikacja
[edytuj | edytuj kod]Wedyjskie
[edytuj | edytuj kod]Najstarsze upaniszady, zwane „wedyjskimi”, spisane są prozą i stanowią przedłużenie tradycji aranjak[5].
- Brihadaranjaka
- Ćhandogja
- Aitreja
- Kauszitaki
- Kena
- Taittirij
Wielkie
[edytuj | edytuj kod]Dwanaście z nich nosi miano „Wielkich” (maha), stanowi część czterech świętych Wed i należy do kanonu wedanta, czyli „końca, zwieńczenia Wed”[6][7].
Kanoniczne
[edytuj | edytuj kod]Według upaniszady Muktika istnieje 108 kanonicznych upaniszad. Lista ta zawiera następujące podgrupy: Wielkie Upaniszady (12) Samanjawedanta Upaniszady (23) Joga Upaniszady (20) Sannjasa Upaniszady (17) Waisznawa Upaniszady (14) Śakta Upaniszady (8)
- Iśawasja
- Kena
- Katha (Kathaka)
- Prasna
- Mundaka
- Taittirija
- Aitereja
- Ćhandogja
- Brihadaranjaka
- Brahma
- Kaiwalja
- Dźabala
- Swetaśwatara
- Hamsa
- Arunika
- Garbha
- Narajana
- Paramahamsa
- Amritabindu
- Amritanada
- Atharwaśiras
- Atharwasika
- Maitrajani
- Kauszitaka
- Bryhadźdźabala
- Narisimhatapanija
- Kalagnirudra
- Maitreji
- Subala
- Kszurika
- Mantrika
- Sarwasara
- Naralamba
- Śukarahasja
- Wadźrasuczika
- Tedźobinu
- Nadabindu
- Dhjanabindu
- Brahmawidja
- Jogatattwa
- Atmabodha
- Naradapariwradżaka
- Triśikhibrahmana
- Sita
- Jogaćudamani
- Nirwana
- Mandalabrahmana
- Dakszinamurti
- Śarabha
- Skanda
- Tripadwibhutimahanarajana
- Adwajataraka
- Ramarahasja
- Ramatapanija
- Wasudewa
- Madgala
- Śandilja
- Paingala
- Bhikszuka
- Maha
- Śariraka
- Jogaśikha
- Turijatiwadhuta
- Sannjasa
- Paramahansapariwradżaka
- Akszamala
- Awjakta
- Ekakszara
- Annapurna
- Surja
- Akszi
- Adhjatma
- Kundika
- Sawitri
- Atma
- Paśupatabrahma
- Parabrahma
- Awadhuta
- Tripuratapini
- Dewi
- Tripura
- Katharudra
- Bhawana
- Rudrahridaja
- Jogakundali
- Bhasmadżabala
- Rudrakszadźabala
- Ganapati
- Darśana
- Tarasara
- Mahakawja
- Pańczabrahma
- Pranagnihotra
- Gopalatapini
- Kryszna
- Jadźniawalkija
- Waraha
- Śatjajana
- Hajagriwa
- Dattatreja
- Garuda
- Kalisamtarana
- Dżabali
- Saubhagjalakszmi
- Saraswatirahasja
- Bahwrića
- Mutika
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Upaniszady służyły i nadal są użytkowane jako teksty pomocnicze do praktyk medytacyjnych[8].
Polskie przekłady
[edytuj | edytuj kod]- Vātsyāyana – Upanishada. Nauki tajemne. Klucz do Kamasutry. Wydawnictwo „Księgopol”, Warszawa 1933.
- Upaniszady, tłum., wstęp i komentarz Marta Kudelska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2004. (wyd. II uzupełnione), ISBN 83-233-1912-X
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Upaniszady. W: Monika Tworuschka, Udo Tworuschka: Religie świata. Michał Dobrzański (tł.), Grzegorz Polak (uzup.). Wyd. 1. T. V: Hinduizm. Warszawa: Agora SA, 2009, s. 26, seria: Biblioteka Gazety Wyborczej. ISBN 978-83-7552-558-8.
- ↑ Klaus G. Witz: The Supreme Wisdom of the Upanisads An Introduction. Delhi: Motilal Banarsidass Publishers Pvt. Ltd., 1998, s. 37–38. (ang.).
- ↑ Digital Corpus of Sanskrit (DCS) - Online Sanskrit dictionary and annotated corpus [online], www.sanskrit-linguistics.org [dostęp 2021-05-30].
- ↑ upaniszady, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-10-07].
- ↑ Louis Frédéric: Słownik cywilizacji indyjskiej. Przemysław Piekarski (red.nauk.). Wyd. 1. T. 2. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 1998, s. 330-331. ISBN 83-7132-370-0.
- ↑ Alwin Kloekhorst, Etymological Dictionary of the Hittite Inherited Lexicon, Brill, 12 grudnia 2007, ISBN 978-90-04-16092-7 [dostęp 2021-05-30] (ang.).
- ↑ Gavin 1954- Flood, An introduction to Hinduism, wyd. 1st South Asian paperback ed., Cambridge Univ. Press, 1998, ISBN 978-81-7596-028-2 [dostęp 2021-05-30].
- ↑ Marta Kudelska: Upaniszady. Wyd. 2. Kraków: Oficyna Literacka, 1998, s. 9. ISBN 83-7124-105-4.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Brian Black, The Upaniṣads, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-27] (ang.).
- Polskie tłumaczenie fragmentów (1927) w bibliotece Polona
| Historia | |
|---|---|
| Wierzenia i praktyki | |
| Święte pisma |
|
| Tematy powiązane |
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
