Stara Rudówka

wieś
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	giżycki
Gmina	Ryn
Liczba ludności (2010)	184
Strefa numeracyjna	87
Kod pocztowy	11-520[2]
Tablice rejestracyjne	NGI
SIMC	0767807
Położenie na mapie gminy Ryn Stara Rudówka
Położenie na mapie Polski Stara Rudówka
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Stara Rudówka
Położenie na mapie powiatu giżyckiego Stara Rudówka
53°55′46″N 21°39′03″E/53,929444 21,650833[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Stara Rudówka (Rudówka, Rudawka – A. Brückner, niem. Alt Rudowken) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie giżyckim, w gminie Ryn.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.

Dnia 11 października 1550 Andrzej i Paweł Ziperken otrzymali 6 włók sołeckich z prawem założenia wsi czynszowej na 60 włókach. W 1654 wieś nosiła nazwę Rudoffken. Prowadzono tu wytop rudy darniowej. Szkoła powszechna z jednym nauczycielem, prowadzona przez kościół luterański powstała ok. 1720–1740. W tym czasie funkcjonowała jeszcze szkoła ariańska założona w Rudówce pod koniec XVII w. W obu szkołach uczono po polsku. Szkoła braci polskich (o wyższym poziomie nauczania – łacina, greka, matematyka, logika i teologia) przeznaczona była dla uczniów ze szkół elementarnych, funkcjonujących w majątkach ziemskich, użytkowanych przez braci polskich na terenie Prus Książęcych. W szkołach elementarnych uczono czytania i pisania z wykorzystaniem katechizmu wydrukowanego w Rakowie. Etymologia obecnej nazwy wsi wywodzi się z faktu, że obok wsi Rudówka powstała później wieś Nowa Rudówka. Nowa Rudówka położona była na zachód, w kierunku Rynu od Rudówki. Z czasem Rudówkę zaczęto nazywać Starą Rudówką w odróżnieniu od Nowej Rudówki, a gdy wsie się połączyły, pozostała już tylko nazwa Stara Rudówka. Stara Rudówka jako wieś ma charakter ulicówki otoczonej licznymi przysiółkami.

Od 22 października 1663 dzierżawcą Rudówki (20 pustych włók) był poeta i arianin Zbigniew Morsztyn. W wyludnionej wsi, po najeździe Tatarów wspierających wojska hetmana Gosiewskiego w 1657, Morsztyn wybudował dwór, młyn i karczmę. Morsztyn był też w posiadaniu majątku we wsi Jagodne Małe.

W Rudówce odbyły się dwa synody braci polskich. W synodzie w dniu 24 października 1678 wzięli udział bracia polscy z Marchii Brandenburskiej. Synod ten powołał na nauczyciela pruskiego zboru Daniela Jaśkiewicza, na miejsce zmarłego Jana Trembeckiego. Na synodzie w dniu 14 października 1684 ministrem zboru w Kosinowie wybrany został Benedykt Wiszowaty, syn Andrzeja Wiszowatego. Synody odbywały się zwykle pod pretekstem uroczystości rodzinnych. W Rudówce odnotowano dwa wesela: w 1665 Anny ze Szpanowa Czaplicówny ze Stefanem Błędowskim oraz w 1678 Aleksandra Konarskiego (nadworny marszałek Radziwiłłów) z Elżbietą, córką Władysława Kazimierskiego z Biberstejnu. Przypuszczalnie w 1682 odbyło się tu wesele Samuela Suchodolca (Suchodolskiego) (właściciela Starej Różanki od sierpnia 1697) z Elżbietą – wdową po Aleksandrze Konarskim. Zbigniew Morsztyn był też dzierżawcą wsi Jagodne Małe. Zbigniew Morsztyn zmarł 13 grudnia 1689 w Królewcu, a pogrzeb jego odbył się 17 stycznia 1690 w Rudówce. Likwidacja zboru braci polskich w Rudówce nastąpiła przypuszczalnie w roku 1753. Po rozwiązaniu zboru w Rudówce na Mazurach pozostał już tylko zbór w Kosinowie.

Przed 1945 we wsi było 48 budynków mieszkalnych. Najstarsze z nich pamiętają wiek XVIII. W dwóch z nich są pozostałości po czarnych kuchniach. Podczas akcji germanizacyjnej nazw miejscowych i fizjograficznych historyczna nazwa niemiecka Alt Rudowken została w 1938. zastąpiona przez administrację nazistowską sztuczną formą Alt-Hammerbruch. Według stanu na dzień 17 maja 1939 we wsi mieszkało 370 osób. Przed 1945 właścicielami gruntów w Rudówce byli: Anna Rozacha 81,47 ha, Gustav Willudda – 35 ha, Karl Moltkau – 8 ha, Otto Schiweck – 1,5 ha, Bruno Guddath – 4 ha, Wiwiorra – 5 ha, Rudolf Daschkewitz – 3 ha, Adolf Willudda – 42,5 ha, Georg Sahma – 77,12 ha, Albert Reimann – 15 ha, Karl Sahma – 40 ha, Gustav Smollich – 0,38, Johann Danneberg – 4 ha, Anna Raffael – 15,25 ha, Franz Pasternak – 17 ha, Henriette Bogdan – 2,5 ha, Julius Lehmann – 10 ha, Bruno Possegga – 76,60 ha, Marie Schmiedeberg – 1 ha, Otto Kloss – 26,33 ha, Rudolf Makohl – 75 ha, Beate Kroll – 3,75 ha, Heinrich Kloss – 115,33 ha, Helene Grzybowski – 17,80 ha, Fritz Werner – 0,75 ha, Emil Pochwalla – 67,12 ha, Fritz Panienka – 9 ha, Adolf Kurzeya – 1,6 ha, Marie Laszka – 22,95 ha, Max Schűtz – 11,25 ha, Robert Fuchs – 17,55 ha, Arnold Stark – 10 ha, Gustav Panienka – 15 ha, Karl Rohmann – 13,64 ha, Adolf Kiesch – 40 ha, Rudolf Kiesch – 1 ha, Adolf Olschewski – 35 ha, Otto Brock – 34 ha, August Stradas – 152,46 ha, Johann Jeromin – 25 ha, Johann Preilowski – 13 ha i Johann Raffael – 1 ha. Po 1939 w Rudówce, jak i innych mazurskich wsiach zatrudniani byli robotnicy przymusowi. Byli tu bardzo dobrze traktowani. Polscy robotnicy przymusowi (wbrew zarządzeniom władz III Rzeszy) jadali wspólnie posiłki z gospodarzami. Po 1945 byli robotnicy przymusowi utrzymywali kontakty z mieszkającymi tu jeszcze Mazurami jak z rodziną. Wyjątkiem był jeden gospodarz, który swoich robotników przymusowych – dwóch Francuzów, dwóch Polaków i dwóch Rosjan, traktował gorzej jak bydło. Robotnicy ci zamykani byli na noc w zakratowanym pomieszczeniu, a wyżywienie mieli gorsze niż psy właściciela. W styczniu 1945 robotnicy zemścili się na gospodarzu, podpalając zabudowania. Właściciel gospodarstwa powiesił się w pobliskim lesie, a na miejscu spalonego gospodarstwa do dziś bieleją kości inwentarza.

W Rudówce są cztery nieczynne cmentarze, na dwóch z nich zachowały się jeszcze nagrobki. Nie wiadomo, gdzie pochowany został Zbigniew Morsztyn. Na pierwszym cmentarzu od strony Rynu ostatni pochówek (według nagrobka) odbył się w 1965. Na cmentarzu tym znajduje się zbiorowa mogiła: dwóch żołnierzy niemieckich, dwóch jeńców francuskich i 36 osób cywilnych, w tym kobiet i dzieci. Na grobie stoi krzyż z tablicą w języku polskim, niemieckim i francuskim z napisem: „MIEJSCE SPOCZYNKU OFIAR WOJNY. 1935–1945. UMARLI APELUJĄ O POKÓJ”. Wszyscy zostali zabici 27/28 stycznia 1945 przez Armię Sowiecką, o czym informuje obok stojący kamienny obelisk. Obelisk z napisami w języku polskim i niemieckim wystawiony został w 1998. Drugi cmentarz, na którym występują jeszcze nagrobki, położony jest przy wschodnim krańcu wsi, w jej części jako ulicówka. Cmentarz ten, podobnie jak największy polski cmentarz ariański w Kosinowie, zagrożony jest przez eksploatację żwiru. Trzeci cmentarz znajduje się na prawo od drogi gruntowej prowadzącej z Rudówki do Prażmowa. Cmentarz ten jest położony za siedliskiem nazywanym Deryng (część Rudówki), gdzie był dwór, budynki mieszkalne i gospodarcze. Deryng jako folwark wchodził w skład PGR Monetki. Czwarty cmentarz znajduje się w lesie na lewo od drogi asfaltowej z Rudówki do Szymonki.

W Rudówce nie ma już ani jednego Mazura. Jeszcze w 1946 funkcjonował tu wiatrak drewniany typu holenderskiego. Właścicielem wiatraka był Mazur o nazwisku Werner. Wiatrak położony był we wschodniej części wsi, na wzgórzu 155 m n.p.m., do wiatraka prowadziła droga polna, pierwsza w lewo od drogi gruntowej prowadzącej z Rudówki do Prażmowa. Szkoła podstawowa 8–klasowa w Rudówce zlikwidowana została w 1974, a 4–klasowa w 1976. Dzieci z Rudówki dowożone są do szkoły w Rynie. Stara Rudówka w 1910 liczyła 222 mieszkańców, a w 2005 220 osób.

• Tadeusz Oracki „Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i Ziemi Malborskiej od połowy XV do końca XVIII wieku L-Ż”, wyd. Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn 1988, ISSN 0239-7854.
• Max Toeppen „Historia Mazur” (w przekładzie Małgorzaty Szymańskiej-Jasińskiej i opracowaniu Grzegorza Jasińskiego), wyd. Wspólnota Kulturowa „Borussia”, Olsztyn 1995, ISBN 83-900380-3-X.
• „Giżycko z dziejów miasta i okolic”, wyd. „Pojezierze”, Olsztyn, 1983.
• „Literatura polska, Przewodnik encyklopedyczny”, tom I A-M, PWN Warszawa 1984, ISBN 83-01-01520-9, t. 1-2, ISBN 83-01-053668-2, t. 1.
• Kserokopia historii Rudówki w jęz. niem. u sołtysa.

• II wojna północna
• Bracia polscy w Prusach