Richard Pryor
_(cropped).jpg) Richard Pryor (1986) | |
| Imię i nazwisko |
Richard Franklin Lennox Thomas Pryor III |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
1 grudnia 1940 |
| Data i miejsce śmierci |
10 grudnia 2005 |
| Zawód |
aktor, komik |
| Współmałżonek |
Patricia Price |
| Lata aktywności |
1963–1999 |
Richard Franklin Lennox Thomas Pryor III[1][2] (ur. 1 grudnia 1940 w Peoria, zm. 10 grudnia 2005 w Los Angeles) – amerykański komik i aktor. Był jednym z prekursorów stylu monologów stand-up, a wśród jego następców wymienia się m.in. Eddiego Murphy'ego, Robina Williamsa czy Davida Lettermana.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Wczesne lata
[edytuj | edytuj kod]Urodził się w Peoria w stanie Illinois jako syn Gertrude L. (z domu Thomas) i LeRoya „Bucka Cartera” Pryora (ur. 7 czerwca 1915, zm. 27 września 1968)[3], barmana, byłego boksera, weterana II wojny światowej. Według jego własnych wspomnień wychowywał się w domu publicznym prowadzonym przez babkę[4], Marię Carter. Matka prostytuowała się, a jego ojciec był alfonsem[4]. Mimo tego wychowywali Richarda na uczciwego, grzecznego i religijnego chłopca[4]. Mieszkając w jednym z najgorszych slumsów w Peoria, Pryor odkrył, że najlepiej może się bronić, ściągając członków gangu, by się śmiali z jego gagów zamiast go bić. W wieku 14 lat zaangażował się w teatr amatorski w Peoria's Carver Community Center. Po porzuceniu szkoły Peoria High School[5], odbył dwuletnią służbę wojskową (1958-1960).
Kariera
[edytuj | edytuj kod]
W 1963 roku Pryor udał się do Nowego Jorku. Następnie pracował jako komik w lokalach, gdzie występowali także Bob Dylan, Woody Allen i Nina Simone. Sławę zyskał w drugiej połowie lat 60. monologami wygłaszanymi w potocznym języku Afroamerykanów, z charakterystycznymi wulgaryzmami, które stały się swoistą wizytówka jego występów: Richard Pryor: Live & Smokin' (1971), That Nigger's Crazy (1974), ...Is It Something I Said? (1975), Bicentennial Nigger (1976), Richard Pryor: Live in Concert (1979), Richard Pryor: Live on the Sunset Strip (1982) czy Richard Pryor: Here and Now (1983)[6].
Miał na koncie liczne role filmowe. Debiutował w 1967 w filmie Zajęte ciało, później wystąpił m.in. w nominowanym do Oscara filmie biograficznym Lady śpiewa bluesa (1972), z Dianą Ross w roli Billie Holiday). W czterech komediach partnerował Gene Wilderowi: Nic nie widziałem, nic nie słyszałem (1989), Sobowtór (1991), Czyste szaleństwo (1980), Express Srebrna Strzała (1976). Jako scenarzysta współpracował m.in. z Melem Brooksem. Przez pewien czas prowadził program The Richard Pryor Show w telewizji NBC.
Od 1986 cierpiał na stwardnienie rozsiane, co uniemożliwiło mu występy; pojawiał się jeszcze sporadycznie w filmach, po raz ostatni w 1997 w Zagubiona autostrada, w reżyserii Davida Lyncha, gdzie posługiwał się wózkiem inwalidzkim.
Pryor zdobył nagrodę Emmy (1973)[6] i pięć nagród Grammy (1974, 1975, 1976, 1981 i 1982)[6]. W 1974 roku zdobył dwie nagrody Amerykańskiej Akademii Humoru i nagrody Writers Guild of America[6]. W 1998 został laureatem pierwszej Nagrody Humoru Amerykańskiego im. Marka Twaina[6].
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]Był siedmiokrotnie żonaty, w tym dwukrotnie poślubiał Jennifer Lee i Flynn Belaine; wszystkie małżeństwa poza ostatnim związkiem z Lee kończyły się rozwodami[7]. Miał siedmioro dzieci: Renee i Richarda Jr. (ur. 1961)[8], Elizabeth (ur. 1967), Rain (ur. 16 lipca 1969), Stephena Michaela (ur. 1984), Kelsey (ur. 1987) i Franklina Masona (ur. 1987)[7]. Jego daleki kuzyn, to znany raper Ludacris[9].
Jego żona Jennifer Lee Pryor potwierdziła doniesienia, które podał wcześniej Quincy Jones, że Pryor i Marlon Brando w latach 70. byli kochankami[10][11]. W 1982 romansował z Margot Kidder[12].
Śmierć
[edytuj | edytuj kod]Według jego siostry, aktor w 1981 podczas prac nad jednym z filmów próbował popełnić samobójstwo przez samospalenie. Wszyscy zgromadzeni wtedy na planie filmowym byli przekonani, że był to wypadek. Było to jeszcze przed wykryciem u Pryora stwardnienia rozsianego[13].
Zmarł 10 grudnia 2005 po trzecim zawale serca w szpitalu w Los Angeles, w wieku 65 lat[14].
Wybrana filmografia
[edytuj | edytuj kod]- Zajęte ciało (1967) jako Whittaker
- Czarna brygada (1970) jako Jonathan Crunk
- Lady śpiewa bluesa (1972) jako pianista
- Sobotnia noc (1974) jako Sharp Eye Washington
- Myjnia samochodowa (1976) jako Daddy Rich
- Express Srebrna Strzała (1976) jako Grover Muldoon
- Która droga w górę? (1977) jako; 3 role: Leroy Jones, Rufus Jones i Lenox Thomas
- Błyskawicznie (1977) jako Wendell Scott
- Niebieskie kołnierzyki (1978) jako Zeke Brown
- Suita kalifornijska (1978; inny polski tytuł Apartament Kalifornia) jako dr Chauncey Gump
- Czarnoksiężnik z krainy Oz (1978) jako Czarnoksiężnik (Herman Smith)
- Wielka wyprawa muppetów (1979) jako sprzedawca balonów
- Sie masz Mojżesz (1980) jako faraon
- Czyste szaleństwo (1980) jako Harry Monroe
- Trapista w Los Angeles (1980) jako Bóg
- Autobus wolności (1981) jako Joe Braxton
- Zabawka (1982) jako Jack Brown
- Superman III (1983) jako Gus Gorman
- Miliony Brewstera (1985) jako Montgomery Brewster
- Podróż przez życie (1986) jako Jo Jo Dancer
- Stan krytyczny (1987) jako Kevin Lenahan
- Przeprowadzka (1988) jako Arlo Pear
- Noce Harlemu (1989) jako Sugar Ray
- Nic nie widziałem, nic nie słyszałem (1989) jako Wally Karue
- Sobowtór (1991) jako Eddie Dash
- Czas wściekłych psów (1996) jako Jimmy
- Zagubiona autostrada (1997) jako Arnie
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Richard Pryor. Listal. [dostęp 2016-03-27]. (ang.).
- ↑ Personalidade: Richard Pryor (EUA). InterFilmes.com. [dostęp 2018-05-21]. (port.).
- ↑ Richard Pryor Biography (1940-). Film Reference. [dostęp 2018-05-13]. (ang.).
- ↑ a b c Richard Pryor. Rotten Tomatoes. [dostęp 2014-08-13]. (ang.).
- ↑ Richard Pryor Pictures. FanPix.Net. [dostęp 2014-08-13]. (ang.).
- ↑ a b c d e Artista: Richard Pryor (1 de Dezembro de 1940). Filmow. [dostęp 2018-05-21]. (port.).
- ↑ a b Richard Pryor Dating History. FamousFix. [dostęp 2014-08-13]. (ang.).
- ↑ Ryan Smith, Yana Kay (2014-08-26): Legal woes plague Richard Pryor biopic as the late comedian's son hits stepmother with cease and desist letter. Daily Mail. [dostęp 2018-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-21)]. (ang.).
- ↑ Furious 7: Ludacris Is Related to Richard Pryor. People. [dostęp 2015-04-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-30)]. (ang.).
- ↑ Milena Majek: Wdowa po Richardzie Pryorze potwierdza romans męża z... Marlonem Brando. Plejada.pl, 2018-02-09. [dostęp 2018-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-21)]. (pol.).
- ↑ Wdowa po Richardzie Pryorze potwierdza: jej mąż i Marlon Brando byli kochankami. Onet.pl, 2018-02-08. [dostęp 2022-12-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-12-11)]. (pol.).
- ↑ Karolina Małas: Siedem małżeństw i romans z Marlonem Brando. „Co ja tutaj robię”. Onet.pl, 2022-12-10. [dostęp 2022-12-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-12-11)]. (pol.).
- ↑ Richard Pryor nie może mówić. Wirtualna Polska, 2005-01-03. [dostęp 2018-05-21].
- ↑ Mel Watkins (2005-12-11): Richard Pryor, Iconoclastic Comedian, Dies at 65. The New York Times. [dostęp 2018-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-21)]. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Richard Pryor w bazie IMDb (ang.)
- Richard Pryor w bazie Filmweb
- Richard Pryor w bazie Notable Names Database (ang.)
- Richard Pryor w bazie Discogs.com (ang.)
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
