Pieśń – utwór muzyczny napisany do tekstu lirycznego i przeznaczony do śpiewu^[1][2][3]. Najpowszechniejsza forma muzyczna obecna w muzyce od starożytności do czasów współczesnych^[1][3]. Ze względu na rodzaj środków wykonawczych wyróżnia się pieśń solową, wykonywaną zazwyczaj przy akompaniamencie instrumentów, oraz pieśń chóralną^[1][4][3]; ze względu na budowę: pieśń zwrotkową, wariacyjną oraz przekomponowaną^[1][5][2][3].

„Il bianco e dolce cigno” (1539) – madrygał Jakoba Arcadelta

Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy.

Pieśń rozwinęła się najbardziej w okresie romantyzmu^[1]. Wcześniej, w średniowieczu powstały jej podstawowe rodzaje: ballada, rondo, virelai oraz madrygał^[3]. Początkowo komponowane były na jeden głos, a pod koniec XIII wieku, za sprawą Adama de la Halle pojawiły się formy wielogłosowe^[1]. W XIV wieku pieśni na dwa, trzy i cztery głosy tworzył m.in. Guillaume de Machaut^[3]. W 2. połowie XV wieku pojawiły się nowe rodzaje: frottola, villanella, strambotto(inne języki), oda, chanson oraz villancico(inne języki)^[2]. Zazwyczaj miały formę zwrotkową, a wykonywane były zarówno a cappella, jako utwory chóralne, jak i z towarzyszeniem instrumentów^[3]. W latach 30. XVI wieku madrygał rozwinął się, a w wieku XVII wszedł do opery^[1]. Jego przekomponowaną formę tworzyli początkowo m.in. Jakob Arcadelt, Philippe Verdelot, Costanzo Festa, a później Cypriano de Rore, Philippe de Monte, Luca Marenzio, Claudio Monteverdi, Carlo Gesualdo^[3]. Pieśni rozrywkowe rozwijały się pod nazwą canzonetty^[1]. Po okresowej recesji w baroku, pieśń powróciła w XVIII wieku, na fali zainteresowania kompozytorów muzyki poważnej fortepianem oraz kulturą ludową^[2]. Największą rolę w rozwoju pieśni w tym okresie odegrali Johann Friedrich Reichardt, Carl Friedrich Zelter, Johann Rudolf Zumsteeg^[3] oraz klasycy wiedeńscy: Joseph Haydn, Wolfgang Amadeus Mozart i Ludwig van Beethoven^[2].

„Ich will meine Seele tauchen” (1840) – pieśń Roberta Schumanna

Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy.

W okresie romantyzmu forma pieśni obecna była we wszystkich ośrodkach narodowych^[1]. Franz Schubert, który stworzył ponad 600 pieśni, ugruntował kompozycję wszystkich rodzajów pieśni: zwrotkowej, wariacyjnej i przekomponowanej^[2] (m.in. Piękna młynarka i Podróż zimowa)^[3]. Poza nim, pieśń rozijali w Niemczech Robert Schumann (m.in. Miłość poety(inne języki), Mirty(inne języki), Miłość i życie kobiety(inne języki)), Johannes Brahms^[1] i Felix Mendelssohn-Bartholdy, na Węgrzech Ferenc Liszt, w Norwegii Edvard Grieg, we Francji Ernest Chausson, Henri Duparc i Gabriel Fauré^[2], w Austrii Hugo Wolf^[1], w Polsce Stanisław Moniuszko, a nieco później Władysław Żeleński, Zygmunt Noskowski, Eugeniusz Pankiewicz, w Rosji Piotr Czajkowski i Modest Musorgski^[3]. Pieśń z towarzyszeniem orkiestry komponowali m.in. Hector Berlioz („Les Nuits d'Été(inne języki)”), Gustav Mahler (Kindertotenlieder(inne języki)), Johannes Brahms („Rapsodia niespełnionej miłości(inne języki)”, „Pieśń triumfu(inne języki)”) i S. Moniuszko (kantata „Sonety krymskie” do słów Adama Mickiewicza)^[1].

W okresie symbolizmu w kompozycjach Clauda Debussy’emu i Maurica Ravela tekst pieśni, często deklamowany, stał się istotniejszym od muzyki^[2]. Arnold Schönberg i Anton Webern wprowadzili do techniki kompozytorskiej dodekafonię, której serialny wariant wykorzystywał w pieśniach Pierre Boulez^[3]. W jego kantacie „Młot bez mistrza(inne języki)” śpiew przybiera formę flautanda – techniki artykulacyjnej z instrumentów smyczkowych^[1]. Podobną do webernowskiej technikę sonorystyczną stosował później Henryk Mikołaj Górecki („Monologi”)^[1].

W XX wieku równolegle rozwijały się trendy nowatorskie oraz historyzujące. Wprowadzano nowe środki ekspresji, m.in. piski, syczenie, krzyki, tremola przypominające frullato z instrumentów dętych i techniki sonorystyczne, rozwijano techniki synkretyczne oraz rozszerzano instrumentarium: śpiewakom akompaniowały zespoły kameralne (np. z wiolonczelą i fortepianem, czy czelestą, harfą i fisharmonią) oraz pojedyncze, niespotykane wcześniej w takim zestawieniuinstrumenty (np. flet). Nurty historyzujące inspirowały się muzyką ludową, średniowieczem (kantylena), technikami kompozytorskimi z epoki baroku oraz charakterystycznym dla epoki romantyzmu liryzmem^[1].

 Z tym tematem związana jest kategoria: Pieśni (formy muzyczne).

• piosenka

• Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-13410-0.
• Józef Chomiński, Krystyna Wilkowska-Chomińska: Pieśń. Kraków: PWM, 1974. OCLC 830204507.
• Janusz Ekiert: Bliżej muzyki: encyklopedia. Warszawa: Muza SA, 2006. ISBN 978-83-7200-087-3.
• Mała encyklopedia muzyki. Stefan Śledziński (red.). Warszawa: PWN, 1981. ISBN 83-01-00958-6.