Operacja łużycka

II wojna światowa, front wschodni
Czas	19–25 kwietnia 1945
Miejsce	Łużyce
Terytorium	III Rzesza
Wynik	zwycięstwo sił radzieckich i polskich
Strony konfliktu
III Rzesza  ZSRR  Rzeczpospolita Polska
brak współrzędnych

Operacja łużycka (w historiografii radzieckiej i rosyjskiej operacja spremberg-torgawska, ros. Шпремберг-Торгауская операция) – część operacji berlińskiej przeprowadzonej w drugiej połowie kwietnia 1945 roku na froncie wschodnim II wojny światowej.

Celem operacji wykonywanej przez oddziały 1 Frontu Ukraińskiego (1 FU) było rozbicie sił niemieckich na południe od Berlina i rezerw operacyjnych w rejonie Cottbus (Chociebuż) na Łużycach oraz odcięcie sił w Berlinie od zgrupowania na południe od Berlina, a także izolowanie głównych sił Grupy Armii "Centrum". Nie później niż 12 – 14 dnia operacji wyjście na rubież Beelitz – Wittenberg i dalej wzdłuż Łaby do Drezna, osiągnięcie kontaktu z wojskami amerykańskim na Łabie. Tym samym zabezpieczenie uderzenia 1 Frontu Białoruskiego (1 FB)^[1]. W tym celu planowano przełamać obronę niemiecką dwoma uderzeniami, siłami pięciu armii ogólnowojskowych, dwóch armii pancernych, jednej armii lotniczej. Zamierzano forsować Nysę pomiędzy Forst i Mużakowem i nacierając w kierunku Chociebuża osiągnąć Łabę pomiędzy Wittenbergą i Dreznem. Do wykonania zadania wyznaczono radziecką 5 Gwardyjską Armię oraz 13 Armię, 2 Armię Wojska Polskiego i 52 Armię.

16 kwietnia wojska 1 FU sforsowały Nysę i przełamały główny pas obrony niemieckiej. 17 kwietnia, po wprowadzeniu grup szybkich Frontu – (3 i 4 Gwardyjskiej Armii Pancernej), przełamały one pas drugi obrony, sforsowały z marszu Szprewę i bez większych przeszkód szly na Berlin. 19 kwietnia opanowały kolejną rubież obrony w rejonie Spremberg i przeszły do pościgu^[2]. Armie ogólnowojskowe szykowały się do likwidacji okrążonych wojsk pod Sprembergiem. Związki operacyjne lewego skrzydła 1 FU (2 AWP, 52 Armia) 19 kwietnia przełamały obronę niemiecką na Nysie Łużyckiej, odpierały w rej. Nesky^[3] przeciwuderzenie sił dywizji pancernych i dywizji piechoty z trudem posuwając się na zachód^[4]. 20 kwietnia wieczorem 3 i 4 Gwardyjska Armia Pancerna przerwała zewnętrzny pas obrony Berlina^[2][4] i odcięła niemiecką GA "Centrum" od GA "Wisła". 23 kwietnia 3 Armia Pancerna szykowała się do szturmu i forsowania kanału Tetlow (szer 40–50 m. wybetonowane ściany, na brzegach ufortyfikowane domy, okopane czołgi i działa pancerne).

24 kwietnia wojska 1 FU (28 Armia) i 1 FB (33 Armia) wyszły nad brzeg kanału Tetlow i dokonały całkowitej izolacji 9 Armii niemieckiej, broniącej się na zachód od Frankfurtu i Gubina^[2]. Dalej wojska tych frontów w walkach spotkały się i rozcięły zgrupowanie niemieckie, w rezultacie czego 9 Armia niemiecka i część sił 4 Armii niemieckiej zostały odcięte od zgrupowania berlińskiego. 24 kwietnia dowództwo niemieckie dla ratowania sytuacji w Berlinie, nakazał 12 Armii przystąpienie do deblokowania od południa Berlina z rejonu od Brandenburga. 12 Armia niemiecka podjęła ataki na 5 Korpus Zmechanizowany 4 Gwardyjskiej Armii Pancernej i jednostek 13 Armii. W tym kierunku miało nacierać też zgrupowanie frankfurcko-gubińskie. Groziło to wyjściem na tyły frontu poważnych sił niemieckich. Wzmogło również natarcie zgrupowanie niemieckie nacierające z rej. Budziszyna, zostało jednak blokowane siłami 2 AWP, 52 Armii i 5 Gw. Armii^[4].

25 kwietnia wojska 1 FU (4 GwAPanc) i 1 FB (47 Armia) spotkały się w rejonie Ketzin i zamknęły pierścień okrążenia na zachód od Berlina. W okrążeniu znalazło się ok. 200 tys. żołnierzy niemieckich i ok. 200 tys. w Berlinie^[1].

Udział 2 Armii WP w operacji łużyckiej można podzielić na cztery etapy. W dniach 16–19 kwietnia przełamywano obronę wroga; w drugim etapie, 20–22 kwietnia prowadzono pościg; w trzecim, 23-27 nazywanym bitwą budziszyńską odpierano niemieckie przeciwuderzenia; w czwartym 28 kwietnia – 4 maja armia przeszła do obrony.

25 kwietnia o godz. 13.30 w pasie działania 5 Gwardyjskiej Armii w rejonie w rejonie Strehla k. Riese na Łabie jednostki 58 Gw. Dywizji spotkały się z oddziałem rozpoznawczym amerykańskiej 69 Dywizji Piechoty 1 Armii. W tym samym dniu w rejonie Torgau żołnierze 173 Gwardyjskiego Pułku Strzeleckiego tejże 58 Gwardyjskiej Dywizji Strzeleckiej spotkali się z drugim pododdziałem rozpoznawczym amerykańskiej 69 Dywizji Piechoty 1 Armii^[1].

W rejonie Budziszyna w dniach 21–26 kwietnia doszło do głównego starcia pomiędzy oddziałami 1 Frontu Ukraińskiego i niemieckich 4 Armii Pancernej i 17 Armii, tzw. bitwy pod Budziszynem. Po przerzuceniu na kierunek budziszyński 5 Gwardyjskiej Armii udało się opanować sytuację i na początku maja ustabilizowano front wzdłuż linii na płn. od Drezna – Budziszyn – Niska^[3].

Od 26 kwietnia toczyły się walki przeciwko 12 Armii niemieckiej i obu okrążonym zgrupowaniom^[2][4].

• Cmentarz Żołnierzy 2 Armii Wojska Polskiego w Zgorzelcu

• Jerzy Bordziłowski [red.]: Mała encyklopedia wojskowa. Tom 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967, s. 135-139.
• Leszek Kania. Zadanie bojowe 2 Armii Wojska Polskiego w operacji łużyckiej w świetle źródeł rosyjskich i dotychczasowych ustaleń badaczy. Historia do poprawki. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 1/2021, 2021. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej; Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej. ISSN 1640-6281. 
• Kazimierz Sobczak [red.]: Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975, s. 62-65.
• Bolszaja Sowietskaja Encykłopedija. T – 3. Moskwa: Sowietskaja Encykłopedija, 1970, s. 723..