Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego (NDWP) – naczelna instytucja kierownicza Wojska Polskiego (ludowego)

Dekretem z 21 lipca 1944 Krajowa Rada Narodowa powołała do życia instytucję Naczelnego Dowództwa WP - najwyższy organ dowodzenia armii polskiej. W myśl artykułu nr 4, Naczelne Dowództwo miało składać się z pięciu osób: Naczelnego Dowódcy, dwóch zastępców Naczelnego Dowódcy i dwóch członków^[1].

Imienny skład Naczelnego Dowództwa WP został wyznaczony postanowieniem Prezydium Krajowej Rady Narodowej z 22 lipca 1944 r., wydanym na mocy dekretu z 21 lipca 1944 r.

Prezydium Krajowej Rady Narodowej mianowało:

• Naczelnym Dowódcą Wojska Polskiego - gen. broni Michała Rolę-Żymierskiego, dowódcę Armii Ludowej, pełniącego jednocześnie funkcję kierownika Resortu Obrony Narodowej PKWN.

zastępcami Naczelnego Dowódcy:

• gen. dyw. Zygmunta Berlinga, dowódcę Armii Polskiej w ZSRR
• gen. bryg. Aleksandra Zawadzkiego, zastępcę dowódcy Armii Polskiej w ZSRR do spraw polityczno-wychowawczych;

członkami Naczelnego Dowództwa WP:

• płk. inż. Mariana Spychalskiego
• Jana Czechowskiego (był przedstawicielem Krajowej Rady Narodowej i pełnił tę funkcję do 4 września 1944 r.)

29 lipca 1944 r. ogłoszono w Lublinie pierwszy rozkaz Naczelnego Dowódcy WP. W rozkazie podano min: „Krajowa Rada Narodowa jako reprezentacja narodu, jedynie uprawniona do kierowania i zespalania wszystkich akcji prowadzonych w imię wyzwolenia Polski, objęła zwierzchnictwo nad Związkiem Patriotów Polskich w ZSRR i podległą mu Armią Polską w ZSRR. Krajowa Rada Narodowa dekretem z dnia 21 lipca 1944 r. zjednoczyła Armię Ludową, zorganizowaną w Polsce, z Armią Polską utworzoną w ZSRR, w jednolitą całość pod nazwą Wojsko Polskie„

Rozkaz precyzuje też inne uprawnienia Naczelnego Dowództwa WP (do nadawania wszystkich stopni oficerskich w Wojsku Polskim do stopnia pułkownika włącznie. Stopnie generalskie nadawać mogło Prezydium Krajowej Rady Narodowej na wniosek Naczelnego Dowództwa WP).

Głównym zadaniem Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego, wynikającym z założeń manifestu PKWN, była sprawa zwiększenia wkładu militarnego Polski w dzieło zwycięstwa nad Niemcami.

Mając zapewnioną daleko idącą pomoc Armii Czerwonej Naczelne Dowództwo WP przystąpiło do realizacji planu rozbudowy sił zbrojnych na rok 1944 (plan opracowany prawdopodobnie w sztabach Armii Czerwonej). Plan ten przewidywał min:

• zorganizowanie naczelnych władz i instytucji wojskowych: sztabów, dowództw rodzajów wojsk i szefostw służb, organów kwatermistrzowskich, sprawiedliwości, instytucji kulturalnych i naukowych, duszpasterstwa oraz innych instytucji pomocniczych wraz z jednostkami obsługi i ochrony,
• zorganizowanie Frontu Polskiego w składzie trzech armii ogólnowojskowych, armii lotniczej oraz jednostek odwodu Naczelnego Dowództwa (OND),
• utworzenie terenowych organów administracji wojskowej i rozbudowanie aparatu mobilizacyjnego,
• zorganizowanie szkolnictwa wojskowego i jednostek zapasowych,
• przygotowanie bazy materiałowo-technicznej: składów, magazynów, warsztatów naprawczych, zakładów i baz przetwórczych, zakładów sanitarnych (szpitale, laboratoria, sanatoria), zakładów weterynaryjnych i jednostek kwaterunkowo-budowlanych.

Plan miał być realizowany w dwóch etapach. W pierwszym etapie (do 15 września 1944 r.) miano zorganizować instytucje centralne, 2 Armię Wojska Polskiego oraz kilka jednostek odwodu Naczelnego Dowództwa. Realizacja drugiego etapu rozpoczęła się w początkach października 1944 r.

8 sierpnia 1944 r. Naczelne Dowództwo WP wydało rozkaz nr 3. Był to pierwszy rozkaz organizacyjny. Rozwiązano nim Radę Wojenną Armii Polskiej w ZSRR, a jej uprawnienia przejęło Naczelne Dowództwo WP. Powołano również do życia Sztab Główny Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego.

W związku z tym, że zakres działania Naczelnego Dowództwa WP był znacznie szerszy i wykraczał poza ramy pracy dowództwa i sztabu Frontu, formowano również instytucje poza etatem. Do takich instytucji należały m.in. Departament Uzbrojenia, Szefostwo Mobilizacji i Uzupełnień, Główny Zarząd Informacji, Główny Zarząd Polityczno-Wychowawczy i Oddział Personalny.

Kolejnymi rozkazami Naczelnego Dowództwa WP powołano do życia:

• dowództwa rodzajów wojsk i szefostwa służb,
• zarząd zdobyczy wojennej,
• organa informacji i cenzury wojskowej
• Dowództwo Żandarmerii,
• Generalny Dziekanat i Główny Rabinat,
• Departament Uzbrojenia,
• Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy (WINW),
• redakcje pism:
  • „Polska Zbrojna”
  • „Skrzydlata Polska”.
• Zespół Pieśni i Tańca
• Teatr Wojska Polskiego
• wytwórnię filmową
• rejonowe komendy uzupełnień
• punkty przesyłkowe
• Główny Bank WP
• Wojskowe Przedsiębiorstwo Handlowe
• zarządy kwaterunkowo-budowlane

Wiosną 1945 r. powołano do życia okręgi wojskowe i I Wiceministerstwo Obrony Narodowej.

• Józef Margules: Z zagadnień rozwoju Ludowego Wojska Polskiego / pod red. nauk. Józefa Margulesa; Wojskowy Instytut Historyczny. Zakład Historii Ludowego Wojska Polskiego. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1964. Brak numerów stron w książce
• Organizacja i działania bojowe Ludowego Wojska Polskiego w latach 1943-1945. Wybór materiałów źródłowych, tom I, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1958
• Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej, tom III Ludowe Wojsko Polskie 1943-1945, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1973, wyd. I