Nipa krzewinkowa

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	arekowce
Rodzina	arekowate
Rodzaj	nipa
Gatunek	nipa krzewinkowa
Nazwa systematyczna
Nypa fruticans Wurmmb. Verh. Batav. Genootsch. Kunsten 1:350. 1781
Synonimy
N. fruticans Thumb. Nypa arborescens Wurmb ex H. Wendl[3].
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
najmniejszej troski
Zasięg
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Nipa krzewinkowa, niedorośl krzewinkowa, tęporośla krzewinkowa^[5] (Nypa fruticans) – gatunek rośliny należący do rodziny arekowatych, czyli palm (Arecaceae). Występuje w Azji południowo-wschodniej (od Sri Lanki po Tajlandię) i dalej poprzez cały Archipelag Malajski po wyspy Riukiu na północy, Wyspy Salomona na wschodzie i Australię na południu^[3][6]. W wielu krajach o klimacie tropikalnym i subtropikalnym jest rośliną uprawianą i w wielu miejscach zdziczałą (np. w Ameryce Środkowej i na północy Ameryki Południowej, w tropikalnej Afryce^[6].

Rośnie w bagnistym mule w miejscach nisko położonych nad morzami i ujściowymi odcinkami rzek, zalewanych przez pływy morskie, w obrębie namorzynów^[6], często tworząc niemal jednogatunkowe agregacje zwane „nipah”^[7]. Gatunek ma wielorakie zastosowania, co związane jest też z tym, że rosnąc w specyficznych siedliskach jest w ich obrębie nierzadko jedynym dostępnym gatunkiem drzewiastym^[7].

Pokrój

Niskopienna palma o kłodzinie osiągającej do 1 m wysokości^[7] i płożącym, dychotomicznie rozgałęzionym kłączu^[8], wzdłuż którego dolnej strony wyrastają korzenie^[6]. Zwykle wzniesiona kłodzina i kłącze pogrążone są w mule i niewidoczne. Osiągać mogą przy tym średnicę do 60 cm. Rozrastające się i rozwidlające pędy tworzyć mogą w odpowiednich warunkach bardzo rozległe skupienia^[6].

Liście

Ogromne, pierzasto podzielone, o długości do 10 m^[7]. Rozwija się ich na jednym pędzie od 3 do 15, skupionych w pióropusz na szczycie pędu^[6]. Poszczególne liście utrzymują się przez 4 lata na pędach odgrywając istotną rolę w dostarczaniu do nich powietrza, ze względu na silnie rozwiniętą tkankę powietrzną w ogonkach^[8]. Ogonki są tęgie i sztywne, u nasady z krótkimi, otwartymi pochwami liściowymi. Poszczególne listki liścia złożonego są bardzo liczne (do 100 po jednej stronie), ułożone w jednej płaszczyźnie, od spodu wzdłuż wiązek przewodzących pokryte są okazałymi, brązowymi włoskami^[6].

Kwiaty

Zebrane są w duże (do 2 m długości) i silnie rozgałęzione kwiatostany (mają rozgałęzienia do V i VI rzędu) wyrastające na tęgich szypułach spomiędzy liści^[6]. Kwiaty są rozdzielnopłciowe (rośliny są jednopienne). Zarówno kwiaty męskie, jak i żeńskie, skupione są w gęste główki. Męskie skupione są z wzdłuż rozgałęzień kwiatostanu i okryte brązowymi podsadkami^[6], tworząc w efekcie baziowate kwiatostany złożone^[5] otaczające żeńskie główki znajdujące się w centrum kwiatostanu złożonego^[6][5]. Kwiaty męskie mają okwiat złożony z trzech działek kielicha i trzech płatków korony oraz trzy zrastające się pręciki. Kwiaty żeńskie pozbawione są okwiatu i zawierają tylko pojedynczy słupek^[5]. W czasie kwitnienia temperatura w obrębie skupionych gęsto kwiatów jest o 10 °C wyższa od otoczenia, co wabi owady zapylające (głównie muchówki, ale też pszczoły i chrząszcze)^[8].

Owoce

Jednonasienne pestkowce skupione w nieregularnie kulistawy owoc złożony^[6][7]. Poszczególne owoce są ciemnobrązowe, spłaszczone i kanciaste^[6], wewnątrz z włóknistym miąższem^[7]. Owoce zawierają silnie rozwiniętą tkankę powietrzną, co umożliwia ich rozprzestrzenianie za pomocą wody morskiej^[8]. Zarodek kiełkuje już na owocach dojrzewających wciąż jeszcze na roślinie macierzystej^[6], po czym pomaga w zakotwiczeniu się w grząskim podłożu^[8].

• 
  Kwiatostany
• 
  Owoc złożony
• 
  Pojedynczy owoc

Gatunek z monotypowego rodzaju nipa Nypa wyodrębnianego w także monotypową podrodzinę Nypoideae w ramach rodziny arekowatych Arecaceae. Zajmuje pozycję siostrzaną względem pozostałych podrodzin arekowatych, z wyjątkiem bazalnej podrodziny Calamoideae^[9][10]. Skamieniałości znane są z kredy i paleogenu z różnych miejsc w obszarze Starego Świata (włączając np. Wielką Brytanię), co interpretowane jest jako wynik rozprzestrzenienia tej rośliny wokół wybrzeży Tetydy. Z drugiej strony skamieniałości owoców mogą być rezultatem ich szerokiej dyspersji drogą morską, niekoniecznie potwierdzającą występowanie tego gatunku w danej lokalizacji^[8]. Znajdowane owoce z późnej kredy niemal nie różnią się od współczesnych^[6].

Trwałe, odporne na gnicie liście wykorzystywane są do krycia dachów, wyrobu plecionek, mat^[7], koszy^[8] i akcesoriów rybackich^[7]. Ze skórki liści wyrabia się bibułkę do papierosów określaną jako „bi-di”^[7], wykorzystywaną także do owijania cygar^[5][8]. Z popiołu po spaleniu liści pozyskuje się sól^[7].

Młode kwiatostany są nacinane dla pozyskania słodkiego soku, z którego pozyskuje się cukier („gula malacca”). Służy on m.in. po zmieszaniu z mleczkiem kokosowym i sago do wyrobu deseru zwanego „Three Palm Pudding” lub „Sago Pudding”^[8]. Z soku wyrabia się także wino palmowe^[8]. Niedojrzałe nasiona są jadalne^[8] w stanie surowym lub kandyzowane^[5].

• 
  Chata z nipy krzewinkowej
• 
  Maty z liści nipy
• 
  Opakowanie z liści nipy