David Cronenberg

Cronenberg na rozdaniu nagród Genie (2012).
Prawdziwe imię i nazwisko	David Paul Cronenberg
Data i miejsce urodzenia	15 marca 1943 Toronto
Zawód	reżyser, scenarzysta
Współmałżonek	Margaret Hindson (1970–1977; rozwód) Carolyn Zeifman (1979–2017; jej śmierć)
Lata aktywności	od 1966
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

David Paul Cronenberg^[1] (ur. 15 marca 1943 w Toronto) – kanadyjski reżyser filmowy i telewizyjny, scenarzysta, okazjonalnie aktor. Jeden z głównych twórców tego, co jest powszechnie znane jako body horror. Realizował filmy, które wykorzystywały elementy horroru i fantastycznonaukowe, aby ukazać niepokojące skrzyżowania między technologią, ludzkim ciałem i podświadomym pragnieniem.

Urodził się w Toronto^[2] w rodzinie pochodzenia żydowskiego jako syn Esther (z domu Sumberg), muzyczki, i Miltona Cronenberga, pisarza i redaktora^[3]. Wszyscy jego dziadkowie pochodzili z Litwy^[3]. W 1967 ukończył University of Toronto z tytułem licencjata z języka angielskiego^[4]. Już jako student zafascynował się filmowaniem i w latach 1966-1970 stworzył kilka eksperymentalnych filmów krótko- i pełnometrażowych^[5].

Po zrealizowaniu dwóch undergroundowych filmów krótkometrażowych 16 mm – komedii Transfer (1966) i komedii fantastycznonaukowej Głosy z odpływu (From the Drain, 1967) – wyreżyserował pierwszy film fabularny Stereo (1969). Następnie wyjechał do Francji, gdzie wyreżyserował materiał dla telewizji kanadyjskiej, Jim Ritchie – rzeźbiarz (Jim Ritchie Sculptor, 1971), List od Michała Anioła (Letter from Michelangelo, 1971), Tourettes (1971), Don Valley (1972), Fort York (1972), Lakeshore (1972), Zimowy ogród (Winter Garden, 1972), Przekręt w Scarborough (Scarborough Bluffs, 1972) i W brudzie (In the Dirt, 1972) oraz pojedyncze odcinki serii CBC/Radio-Canada Programme X (1972) i Peep Show (1975). Na Katalońskim Festiwalu w Sitges zdobył Medal Sitgesa dla najlepszego reżysera fantastycznonaukowego filmu grozy Dreszcze (1975) przyniósł mu^[6] i najlepszego scenarzysty filmu Wściekłość (Rabid, 1977) oraz Nagrodę Międzynarodowego Jury Krytyków – Wyróżnienie Specjalne za Pomiot (The Brood, 1979) z Oliverem Reedem. Następnie zrealizował dramat sportowy Szybka banda (Fast Company, 1979) z Williamem Smithem i Johnem Saxonem. Za film Skanerzy (Scanners, 1981) z Jennifer O’Neill i Michaelem Ironside odebrał Międzynarodową Nagrodę Filmu Fantastycznego na Fantasporto. Z kolei Wideodrom (Videodrome, 1983) z Jamesem Woodsem i Nierozłączni (Dead Ringers, 1988) z Jeremym Ironsem przyniosły mu nagrody Kanadyjskiej Akademii Filmowej i Telewizyjnej. Jego kolejna realizacja Martwa strefa (The Dead Zone, 1983) z Christopherem Walkenem została uhonorowana Nagrodą Saturna w kategorii najlepszy horror i sprawiła, iż stał się rozpoznawalny w środowisku filmowym^[7]. Jednak prawdziwym przełomem okazała się dopiero Mucha (1986) z Jeffem Goldblumem w roli głównej^[8]. Film odniósł wielki sukces kasowy, zdobył Oscara za najlepszą charakteryzację i fryzury, a Cronenberg wreszcie mógł kręcić w pełni autorskie filmy^[9].

Jest reżyserem wzbudzającym przeciwstawne emocje. Zarzucano mu zamiłowanie do kiczu, nadmierne prowokowanie widzów, ocieranie się o pornografię. Nie można jednak odmówić mu ani talentu, ani artystycznej odwagi. Równie ważna jak treść, jest dla niego forma przekazu. Cronenberg dba o szokującą, ale i wysmakowaną plastycznie, oprawę wizualną swoich filmów − z reguły przypominającą bardziej senny koszmar niż tradycyjny utwór filmowy^{[potrzebny przypis]}.

Do najbardziej kontrowersyjnych jego dzieł należy Nagi lunch (1991) – swobodna adaptacja, opublikowanej pod tym samym tytułem, powieści amerykańskiego pisarza Williama S. Burroughsa.

Przewodniczył jury konkursu głównego na 52. MFF w Cannes (1999).

Podczas 75. MFF w Wenecji w 2018 nagrodzony został Honorowym Złotym Lwem za całokształt twórczości^[10]. Poza tym został odznaczony tytułem Oficera^[11] i Towarzysza^[12] Orderu Kanady oraz Medalem Diamentowego Jubileuszu Królowej Elżbiety II^[13].

Ojciec Brandona Cronenberga, który również jest reżyserem.

• Stereo (1969)
• Zbrodnie przyszłości (1970)
• Dreszcze (Shivers 1975)
• Wściekłość (Rabid, 1977)
• Potomstwo (The Brood, 1979)
• Skanerzy (Scanners, 1981)
• Martwa strefa (The Dead Zone, 1983)
• Wideodrom (Videodrome, 1983)
• Mucha (The Fly, 1986)
• Nierozłączni (Dead Ringers, 1988)
• Nagi lunch (Naked lunch, 1991)
• M. Butterfly (1993)
• Crash: Niebezpieczne pożądanie (Crash, 1996)
• eXistenZ (1999)
• Pająk (Spider, 2002)
• Historia przemocy (A History of Violence, 2005)
• Wschodnie obietnice (Eastern Promises, 2007)
• Niebezpieczna metoda (A Dangerous Method, 2011)
• Cosmopolis (2012)
• Mapy gwiazd (Maps to the Stars, 2014)

• Nagroda na MFF w Cannes 1996: Crash: Niebezpieczne pożądanie Nagroda Specjalna Jury
• Nagroda na MFF w Berlinie 1999: Srebrny Niedźwiedź za eXistenZ
• Nagroda na MFF w Wenecji 2018: Honorowy Złoty Lew za całokształt twórczości

• David Paul Cronenberg w bazie IMDb (ang.)
• David Paul Cronenberg w bazie Filmweb
• David Cronenberg w bazie Notable Names Database (ang.)