L-iStojċiżmu (Grieg Στωικισμός) huwa skola ta' filosofija Ellenistika mwaqqfa f'Ateni minn Żenone ta' Ċizju fis-snin bikrin tas-seklu III QK. L-Istoċji kienu jemmnu li l-emozzjonijiet distruttivi jirriżultaw minn żbajli fil-ġudizzju, u li għaref, jew "persuna ta' perfezzjoni morali u intellettwali," ma tbatix minn emozzjonijiet bħal dawn.^[1]

L-Istojċi kienu interessati ferm fir-relazzjoni attiva bejn id-determiniżmu kożmiku u r-rieda ħielsa tal-bniedem, u t-twemmin li huwa virtwuż li wieħed ikollu rieda (msejħa prohairesis) li tkun taqbel man-natura. Minħabba dan, l-Istojċi ppreżentaw il-filosofija tagħhom bħala mod ta' ħajjaa, u għallmu li l-aħjar indikazzjoni ta' liema filosofija wieħed iħaddan ma kenitx dak li wieħed jgħid, imma dak li wieħed jagħmel.^[2]

L-Istojċi li dehru iktar tard, Seneka u Epittetu, emfażizzaw li minħabba li l-"virtù hi biżżejjed għall-kuntentizza," l-għaref huwa immuni għall-isfortuna. Dat-twemmin huwa simili għat-tifsira tal-frażi 'kalma stojka', għalkemm il-frażi ma tinkludix il-pożizzjoni etika radikali tal-Istojċi li l-għaref biss jista' jiġi meqjus verament ħieles, u li l-korruzzjonijiet morali huma kollha vizzjużi bl-istess mod.^[1]

Mit-twaqqif tagħha, id-duttrina Stojka kienet filosofija popolari u dewwiema, b'appoġġ madwar il-Greċja u l-Imperu Ruman, inkluż mill-Imperatur Marku Awrelju, sal-għeluq tal-iskejjel kollha tal-filosofija fis-sena 529 WK, b'ordni tal-Imperatur Ġustinjanu I, li ra l-karattru pagan tagħhom bħala kunfliġġenti mat-twemmin Nisrani.^[3]

L-Istojċi pprovdew deskrizzjoni unifikata tad-dinja, li tikkonsisti f'loġika formali, fiżika li m'hiex dwalistika, u etika naturalista. Minn dawn, huma emfażizzaw l-etika bħala l-għan prinċipali tal-għarfien tal-bniedem, allura t-teoriji loġiċi tagħhom kienu iktar ta' interess għal filosfi li ġew aktar tard.

L-istojċiżmu jippromwovi l-iżvilupp tal-awto-kontroll u l-fortitudni bħala mezz kif wieħed jegħleb emozzjonijiet distruttivi; il-filosofija ssostni li aktar ma wieħed isir ħassieb ċar u mingħajr preġudizzju, wieħed joqrob dejjem iktar biex jifhem ir-raġunament universali (logos). Aspett importanti tal-istojċiżmu jinvolvi t-titjib tas-saħħa morali u etika tal-individwu: "Il-virtù tikkonsisti f'rieda li taqbel man-Natura."^[5] Dan il-prinċipju japplika wkoll għar-relazzjonijiet interpersonali; "biex wieħed ikun ħieles mir-rabja, mill-għira, u l-ġelożija,"^[6] wieħed għandu jaċċetta anke li l-iskjavi huma "daqs nies oħra, għaliex il-bnedmin kollha huma prodott tan-natura bl-istess mod."^[7]

L-etika Stojka tħaddan prospettiva deterministika; rigward dawk neqsin mill-virtǜ Stojka, Cleanthes darba qal li r-raġel ħażin huwa bħal "kelb marbut ma' karru, imġiegħel imur kulfejn imur il-karru."^[5] Dak li għandu l-virtǜ Stojka, min-naħa l-oħra, jibdel għemilu biex jaqbel mad-dinja u jibqa', fi kliem Epittetu, "marid iżda kuntent, fil-periklu iżda kuntent, qed imut iżda kuntent, eżiljat iżda kuntent, fil-grazzja u kuntent,"^[6] u b'dan il-mod jippostula rieda individwali "kompletament awtonoma", u fl-istess ħin univers li huwa "riġidament deterministiku, sħiħ u waħdani".

Fid-dinja Ellenistika u fl-Imperu Ruman, l-Istojċiżmu kien l-aktar filosofija popolari fost dawk edukati,^[8] daqshekk li, fi kliem Gilbert Murray "kważi s-suċċessuri kollħa ta' Alessandu [...] stqarru lilhom infushom Stojċi."^[9]

Għall-ħabta tas-sena 301 QK, Żenone ta' Ċizju beda jgħallem il-filosofija fl-Stoa Poikile (i.e., "il-veranda mprittra"), minn fejn il-filosofija tiegħu ħadet isimha.^[10] Bil-maqlub ta' skejjel filosofiċi oħrajn, fosthom l-Epikurej, Żenone għażel li jgħallem il-filosofija tiegħu fi spazju pubbliku, loġoġ li jgħatu għall-iktar misraħ ċentrali t'Ateni, l-Agora.

L-ideat ta' Żenone żviluppaw minn dawk taċ-Ċiniċi, li l-fundatur tagħhom, Antistene, kien dixxiplu ta' Sokrate. L-iktar dixxiplu influwenti ta' Żenone kien Krisippu, li kien responsabbli tal-iffurmar ta' dak li llum jissejjaħ Stojċiżmu. Stojċi Rumani li ġew iktar tard iffukaw fuq it-tagħlim ta' ħajja f'armonija mal-univers, li fuqu wieħed m'għandu ebda kontroll dirett.

L-istudjużi ġeneralment jaqsmu l-istorja tal-Istojċiżmu fi tliet fażijiet:

• L-Istoa Bikrija, minn meta ġiet fundata l-iskola minn Żenone sa Antipatru;
• L-Istoa Nofsana, li tinkludi lil Panazju u lil Posidonju;
• L-Istoa tal-Aħħar, li tinkludi lil Mużonju Rufu, lil Seneka, lil Epittetu, u lil Marku Awrelju.

Kif jgħid A. A. Long, ma ssopraviva l-ebda xogħol Stojku sħiħ mill-ewwel żewġ fażijiet tal-Istojċiżmu. Baqa' biss kitbiet Rumani mill-Istoa tal-Aħħar.^[11]

Djodoru Kronu, wieħed mill-għalliema ta' Żenone, huwa kkunsidrat l-ewwel filosfu li introduċa u żviluppa l-metodu loġiku magħruf bħala l-loġika propożizzjonali. Dan huwa metodu bbażat fuq stqarrijiet u propożizzjonijiet, iktar milli termini, u dan jagħmlu differenti ħafna mil-loġika tat-termini t'Aristotli. Iktar tard, Krisippu żviluppa dan il-metodu loġiku f'sistema li saret magħrufa bħala l-loġika Stojka u inkluda sistema deduttiva (is-silloġistika Stojka) li kienet meqjusa rivali tas-silloġistika t'Aristotli. Fis-seklu XX qam interess interess ġdid fil-loġika Stojka, meta żviluppi importanti fil-loġika kienu bbażati fuq il-loġika propożizzjonali. Susanne Bobzien tgħid li "l-ħafna xebħ bejn il-loġika filosofika ta' Krisippu u dik ta' Gottlob Frege huwa impressjonanti."^[12]

Bobzien tinnota wkoll li "Krisippu kiteb 'il fuq minn 300 ktieb dwar il-loġika, tista' tgħid fuq is-suġġetti kollha li jikkonċernaw 'il-loġika tal-lum, inkluż it-teorija tal-atti lingwistiċi, l-analiżi tas-sentenzi, espressjonijiet singulari u plurali, tipi ta' predikati, l-indessikali, propożizzjonijiet eżistenzjali, il-konnettivi sentenzjali, in-negattivi, id-diżġunzjoni, il-kondizzjonali, il-konsegwenz loġika, l-forom t'argumenti validi, it-teorija tad-deduzzjoni, il-loġika propożizzjonali, il-loġika modali, il-loġika tat-tensi, il-loġika epistemoloġika, il-loġika tas-suppożizzjoni, il-loġika tal-imperativi, paradossi dwar l-ambigwità u l-loġika."^[12]

L-Istojċi kienu jemmnu li l-kewn (ὄντα) kollu -- għalkemm mhux l-oġġetti kollha (τινά) -- huwa materjali. Huma aċċettaw id-distinzjoni bejn affarijiet konkreti u oħrajn Oġġett astratt, iżda ċaħdu t-twemmin ta' Aristotli li jeżisti kewn purament inkorporali. Huma aċċettaw l-idea t'Anassagora (bħalma għamel Aristotli) li jekk oġġett ikun jaħraq, ikun hekk għaliex ikun daħal fih xi ftit minn massa universali ta' sħana. Iżda, bil-maqlub ta' Aristotli, huma estendew l-idea biex tkopri l-aċċidenti kollha. Allura, jekk oġġett huwa aħmar, huwa hekk għaliex ikun daħal fih xi parti minn massa universali ta' ħmura.

Huma kienu jsostnu li hemm erba' Kategoriji.

sustanza (ὑποκείμενον)

Il-materja primarja, sustanza mingħajr forma, (ousia) li minnha l-affarijiet huma magħmulin

kwalità (ποιόν)

Il-mod kif il-materja hi organizzata biex tifforma oġġett individwali; fil-fiżika Stojka, ingredjent fiżiku (pneuma: arja jew nifs), li jifforma l-materja

dispożizzjoni (πως ἔχον)

Karatteristiċi partikolari, mhux preżenti fl-oġġett, bħad-daqs, l-għamla, l-azzjoni u l-qagħda

dispożizzjoni b'relazzjoni ma' xi ħaġa (πρός τί πως ἔχον)

Karatteristiċi relatati ma' fenomena oħrajn, bħall-pożizzjoni ta' oġġett fi żmien u spażju relativ m'oġġetti oħrajn

L-Istojċi kienu jemmnu li l-għarfien jista' jinkiseb permezz tar-raġuni. Il-verità tista' tingħaraf mill-fallaċja; anke jekk, fil-prattika, tista' ssir biss approssimazzjoni. Skont l-Istojċi, is-sensi l-ħin kollu jirċievu sensazzjonijiet: taħbit li jgħaddi mill-oġġetti għas-sensi, għall-menti (moħħ), fejn iħallu impressjoni fuq l-immaġinazzjoni (fantasija). (Impressjoni li tqum mill-moħħ innifsu kienet tissejjaħ fantażma.)^[13]

Il-menti għandu l-abiltà li jiġġudika (sunkatathesis)—japprova jew jirriġetta—impressjoni, bil-fakultà li jagħrab bejn rappreżentazzjoni veritiera tar-realtà minn waħda falza. Xi impressjonijiet jistgħu jinkisbu mill-ewwel, iżda oħrajn jistgħu jiksbu biss gradi varji t'approvazzjoni dubjuża, li tista' tissejjaħ twemmin jew opinjoni (doxa). Huwa biss permezz tar-raġuni li jirbexxielna niksbu fehma u konviżjoni ċara (katalepsis). Għarfien ċert u veru (episteme), li seta' jintlaħaq mill-għaref Stojku, jista' jinkiseb biss billi wieħed jivverifika l-konvizjoni mal-għarfien espert t'oħrajn fis-suġġett, u l-ġudizzju kollettiv tal-umanità.

Fassal definizzjoni jew deskrizzjoni tal-oġġett quddiemek, biex tara ċar x'tip ta' oġġett hu fis-sustanza tiegħu, fl-għera tiegħu, fis-sħuħija tiegħu, u lissen ismu proprja, u l-ismijiet tal-affarijiet li minnhom hu magħmul, u li fihom ser ikun riżolt. Għaliex, fl-elevazzjoni tal-menti, xejn m'hu produttiv daqs l-abiltà li wieħed jeżamina b'mod metodiku u veritier kull oġġett ippreżentat tul il-ħajja, u li dejjem wieħed iħares lejn l-affarijiet b'tali mod li, fl-istess ħin, jara x'tip ta' univers dan hu, u x'tip ta' użu għandu kollox fih, u x'valur għandu kollox b'referenza ma' kollox.

– Marku Awrelju, Meditazzjonijiet, iii. 11.

Biex tapprofondixxi, ara l-artiklu: il-Fiżika Stojka.

Skont l-Istojċi, l-univers huwa sustanza materjali u li tirraġuna, u huwa magħruf bħala Alla jew Natura. L-Istojċi qasmu n-natura f'żewġ klassijiet: l-attiv u l-passiv. Is-sustanza passiva hi l-materja, li "hi kajmana, sustanza lesta għal kwalunkwe użu, iżda wkoll ċerta li tibqa' bla użu jew xejn ma jġiegħla tibda."^[14] Is-sustanza attiva, li tista' tissejjaħ ix-xorti, jew ir-Raġuni Universali (Logos), hi eteru intelliġenti, jew nar primordjali, li jwettaq fuq il-materja passiva:

L-univers innifsu huwa alla u l-versament universali ta' ruħu; huwa l-prinċipju li jiggwida 'l din id-dinja, il-prinċipju wara l-menti u r-raġuni, flimkien man-natura komuni bejn l-affarijiet u t-totalita' li tgħaqqad il-kewn kollu; imbagħad il-qawwa u l-bżonn preordinat tal-futur; imbagħad in-nar u l-prinċipju tal-eteru; imbagħad dawk l-elementi li l-istat naturali tagħhom huma wieħed ta' fluss u tranżizzjoni, bħall-ilma, l-art, u l-arja; imbaghad ix-xemx, il-qamar, il-kwiekeb; u l-kewn universali li fih kollox jinsab.

– Krisippu, f'Ċiċerun, de Natura Deorum, i.

Kollox huwa suġġett għal-liġijiet tax-Xorti, għaliex l-Univers jaġixxi biss skont in-natura tiegħu, u n-natura tal-materja passiva li jiggverna. L-erwieħ tal-bnedmin u l-annimali joħorġu minn dan-nar primordjali u huma, ukoll, suġġetti għax-Xorti:

Dejjem ħares lejn l-univers bħala essri wieħed ħaj, li għandu sustanza waħda u ruħ waħda; u osserva kif kollox għandu referenza għal perċezzjoni waħda, il-perċezzjoni ta' dal-essri wieħed ħaj; u kif kollox jaġixxi b'moviment wieħed; u kif kollox huwa l-kawża kooperattiva ta' kull ma jeżisti; osserva wkoll it-tinsiġa kontinwa tal-ħajta u l-istruttura tal-għanqbuta.

– Marku Awrelju, Meditazzjonijiet, iv. 40.

Erwieħ individwali min-natura tagħhom jispiċċaw, u jistgħu jiġu "mibdulin u diffużi, u jassumu natura qalila billi jintlaqgħu fir-Raġuni Seminali (logos spermatikos) tal-Univers."^[15] Peress li r-raġuni korretta hi l-pedament kemm tal-umanità kif ukoll tal-univers, jirriżulta li l-għan tal-ħajja hu li wieħed jgħixa skont ir-Raġuni, ċioè, li wieħed jgħix ħajtu skont in-Natura.

L-Istojċi tal-antik huma ħafna drabi mifhumin ħażin għaliex it-termini li kienu jużaw kienu parti minn kunċetti differenti minn dawk tal-lum. Il-kelma 'stojku' llum tfisser 'bla emozzjonijiet' jew indifferenti għall-uġiegħ, għaliex l-etika Stojka tgħallem il-ħelsien mill-'passjoni' permezz tar-'raġuni'. L-Istojċi ma fittxewx li jitfu l-emozzjonijiet; pjuttost, fittxew li jittrasformaw ruħhom permezz t' 'askēsis' li jħalli 'l persuna trawwem ġudizzju ċar u kalma ġewwiena.^[16] Il-Loġika, ir-riflessjoni, u l-konċentrazzjoni kienu l-metodi li jwasslu għal din l-awto-dixxiplina.

B'self miċ-Ċiniċi, il-pedament tal-etika Stojka hu li t-tajjeb jinsab fl-istat tar-ruħ infisha; fl-għerf u fl-awto-kontroll. L-etika Stojka emfażizzat ir-regola: "Imxi fejn tieħdok ir-raġuni." Allura, wieħed għandu jagħmel ħiltu biex jinħeles mill-passjonijiet, waqt li jżomm f'moħħu li t-tifsira antika ta' 'passjoni' kienet "dieqa" jew "tbatija",^[17] jiġifieri, li wieħed jirreaġixxi "passivament" għal avvenimenti esterni — kemmxejn differenti mill-użu modern tal-kelma. Kienet issir distinzjoni bejn παθος (pathos) (plural: pathe) li normalment tiġi tradotta għal passjoni, propathos jew reazzjoni istintiva (eż., li wieħed jibjad meta jiffaċċja periklu fiżiku) u eupathos, li hi l-marka tal-għaref Stojku (sophos). L-eupatheia huma sentimenti li jirriżultaw minn ġudizzju tajjeb, bl-istess mod li l-passjonijiet huma riżultat ta' ġudizzji ħżiena.

L-idea kienet li wieħed jinħeles mit-tbatija permezz tal-apatheia (Grieg: ἀπάθεια))) jew paċi mentali (litteralment,'bla passjoni'),^[18] fejn paċi mentali kienet mifhuma fis-sens antik - li wieħed ikun oġġettiv jew li jkollu "ġudizzju ċar" u li jżomm rasu fuq għonqu meta jiffaċċja t-tlugħ u l-inżul tal-ħajja.

Għall-Istojċi, ir-'raġuni' fissret mhux biss l-użu tal-loġika, imma wkoll li wieħed jifhem il-proċess tan-natura - il-logos, jew ir-raġuni universali, inerenti fl-affarijiet kollha. Li wieħed jgħix skont ir-raġuni u l-virtù, huma kienu jsostnu, ifisser li wieħed jgħix f'armonija mal-ordni divin tal-univers, f'għarfien tar-raġuni komuni u l-valur essenzjali tal-bnedmin kollha. L-erba' virtujiet kardinali tal-filosofija Stojka huma l-għerf (Sophia), il-kuraġġ (Andreia), il-ġustizzja (Dikaiosyne), u t-temperanza (Sophrosyne), klassifikazzjoni derivata mit-tagħlim ta' Platun.

Ispirati minn Sokrate, l-Istojċi kienu jsostnu li d-dieqa u l-ħażen huma riżultat tal-injuranza tal-bniedem fejn tidħol ir-raġuni fin-natura. Meta wieħed ikun kattiv, ikun hekk għaliex ma jkunx konxju mir-raġuni universali tiegħu stess, li twassal għall-ġentilezza. Is-soluzzjoni għall-ħażen u d-dieq allura hi l-prattika tal-filosofija Stojka - li wieħed jeżamina l-ġudizzji u l-attitudni tiegħu stess u jiddetermina fejn dawn jitbiegħdu mir-raġuni universali tan-natura.

L-Istojċi kienu jaċċettaw li għaref jagħmel suwiċidju, f'ċirkostanzi li jistgħu ma jħalluhx jgħix ħajja virtwuża.^[19] Plutarku sostna li kieku Kato aċċetta li jgħix taħt tirannija, allura kien ikun qed jikkomprometti l-awto-konsistenza (constantia) bħala Stojku u kien jitlef mil-libertà li jagħmel għażliet morali onorevoli.^[20] Is-suwiċidju jista' jiġi ġustifikat jekk wieħed jaqa' vittma ta' uġiegħ jew mard serju; ^[19] jekk mhux għal dawn, is-suwiċidju jiġi kkunsidrat bħala ċ-ċaħda tad-dmir soċjali li wieħed għandu.^[21]

F'termini filosofiċi, affarijiet li huma indifferenti ma jaqgħux taħt it-tħaddim tal-liġi morali, jiġifieri m'għandhomx it-tendenza li jew jippromwovu, jew itellfu, għan morali. Azzjonijiet li la huma meħtieġa u l-anqas ipprojbiti mil-liġi morali, jew li ma jaffettwawx il-moralità, jissejħu moralment indifferenti. Id-duttrina tal-affarijiet indifferenti (ἀδιάφορα, adjafora) kellha l-bidu taggħa fl-iskola Stojka bħala konsegwenza tal-oppożizzjoni dijametrika tagħha tal-virtù u l-vizzju. B'riżultat ta' din id-dikotomija, numru kbir ta' oġġetti tħallew bla ma ġew assenjati u allura tqiesu indifferenti.

Eventwalment, ġew żviluppati tliet sub-klassijiet t'"affarijiet indifferenti":

• affarijiet li wieħed għandu jippreferi, għaliex jgħinu biex wieħed jgħix ħajtu skont in-natura;
• affarijiet li jtellfu;
• u affarijiet indifferenti fis-sens dejjaq.

Il-prinċipju ta' adjafora kien anke komuni maċ-Ċiniċi u x-Xettiċi. It-tfassil tal-affarijiet indifferenti, skont Kant, imur lil hinn mill-morali. Id-duttrina tal-affarijiet indifferenti reġgħet tqajmet fir-Rinaxximent minn Philip Melanchthon.

Il-filosofija, għall-Istojku, m'hijiex biss ġabra ta' twemmin jew tisħiq etiku, iżda mod ta' ħajja li jinvolvi prattika kostanti u taħriġ (jew askesis, ara Axetiċiżmu). Il-prattiċi filosofiċi u spiritwali Stojċi kienu jinkludu l-Loġika, id-djalogu Sokratiku u l-awto-djalogu, il-kontemplazzjoni dwar il-mewt, it-taħriġ tal-attenzjoni biex tibqa' fil-mument preżenti (simili għal xi forom ta' meidtazzjoni fil-Lvant), rifflessjoni ta' kuljum dwar problemi ta' kuljum u s-soluzzjoni possibbli, hypomnemata, eċċ. Il-filosofija għall-Istojku hi proċess attiv ta' prattika u tifkir kontinwu.

Fil-Meditazzjonijiet tiegħu, Marku Awrelju fisser numru ta' prattiċi ta' dan it-tip. Pereżempju fl-ewwel parti tat-tieni ktieb jikteb:

Kull għodwa tenn lilek innifsek: illum ser niltaqa' ma nies ingrati, vjolenti, tradituri, għajjurin, egoisti. Dawn huma hekk minħabba nuqqas t'għarfien ta' x'inhu verament tajjeb u ħażin... la jista' ħadd minnhom iweġġani, għaliex ħadd m'hu ħa jdaħħalni fil-ħażen, u l-anqas ma nista' ninkorla ma' sħabi jew nobgħodhom; għaliex aħna ġejna fid-dinja biex naħdmu filmkien...

Qabel Awrelju, Epittetu fid-"Diskorsi" iddintingwa bejn tliet topoi: il-ġudizzju, ix-xewqa u l-inklinazzjoni.^[22] Skont il-filosfu Franċiż Pierre Hadot, Epittetu jidentifika dawk it-tliet atti mal-loġika, il-fiżika u l-etika rispettivament.^[23] Hadotjikteb li fil-Meditazzjonijiet "kull massima tiżviluppa waħda minn dawn it-topoi karatteristiċi, jew tnejn minnhom, jew tlieta."^[24]

Il-prattiċi t'eżerċizzi spiritwali ġew deskritti minn Seamus Mac Suibhne bħala influwenti fuq dawk li jipprattikaw ir-riflessjoni.^[25] Similaritajiet bejn l-eżerċizzji spiritwali Stojċi u t-terapija tal-imġieba konjittiva kienu deskritti fit-tul f'The Philosophy of Cognitive-Behavioural Therapy ta' Robertson.^[26]

Karatteristika distinta tal-Istojċiżmu hu l-kożmopolitaniżmu tagħha: Il-bnedmin kollha huma manifestazzjonijiet tal-ispirtu waħdieni tal-univers u jridu jgħixu f'imħabba fraterna u jkunu lesti jgħidu lil xulxin. Fid-Diskorsi tiegħu, Epittetu jikkummenta dwar ir-relazzjoni tal-bniedem mad-dinja u jgħid li "kull bniedem huwa l-ewwel u qabel kollox ċittadin tal-unità tiegħu stess; iżda huwa wkoll ċittadin ta' belt kbira ta' allat u bnedmin oħra, u li l-politika tagħha hi kopja ta' dik tiegħu."^[27] Dan is-sentiment jirrifletti dak ta' Djoġene ta' Sinope, li qal, "Jien la jien ċittadin ta' Ateni u l-anqas ta' Korintja, iżda ċittadin tad-dinja."^[28]

L-Istojċi kienu jsostnu li d-differenzi esterni, bħall-grad u l-flus, m'huma t'ebda importanza f'relazzjonijiet soċjali, għall-kuntrarju ta' fraternità bejn l-umanità u ugwaljanza bejn il-bnedmin kollha.

Punt ieħor partikolari kienet il-ħeġġa għall-ħniena lejn l-iskjavi. Seneka kien iħeġġeġ, "Ftakar li dak li inti ssejjaħ l-iskjav tiegħek ħareġ mill-istess zokk, huwa mżiegħel mill-istess sema tiegħek, u bl-istess mod tiegħek jieħu n-nifs, jgħix, u jmut."^[29]

Ara wkoll: Neostojċiżmu

L-ikbar differenza bejn iż-żewġ filosofiji hu l-panteiżmu tal-Istojċiżmu, fejn Alla qatt m'hu kompletament tranxendenti imma dejjem immanenti. Alla bħala entita ħallieqa huwa personalizzat fil-ħsieb Nisrani, iżda l-Istojċiżmu jwaħħad lil Alla mas-sħuħija tal-univers; l-idea stojka li l-kewn kollu huwa korporju kienet fundamentalment kuntrarja għall-Kristjaneżmu. Barra minn hekk, l-Istojċiżmu, bil-maqlub tal-Kristjaneżmu, ma jistipula la bidu u l-anqas għall-univers, u l-anqas ma jsostni li l-individwu jibqa' ħaj wara l-mewt.^[30]

Aktar tard, l-Istojċiżmu kien meqjus mid-Dutturi tal-Knisja bħala 'filosofija pagana',^[3] iżda minkejja dan, uħud mill-kunċetti filosofiċi ewlenin tal-Istojċiżmu kienu użati minn kittieba bikrin Insara. Xi eżempji: "logos", "virtù", "Spirtu", u "kuxjenza".^[30] Iżda x-xebħ imur lil hinn mit-terminoloġija komuni. Kemm l-Istojċiżmu kif ukoll il-Kristjaneżmu jsostnu ħelsien ġewwieni meta ffaċċati bid-dinja esterna, twemmin fi fratellanza bejn il-bniedem u n-Natura (jew Alla, imsejjaħ pneuma mill-Istojċi), u sens ta' ħżunija ġewwiena -- jew "ħażen persistenti" -- fil-bniedem^[30] kif ukoll il-futilità u t-temporanjetà tal-passjonijiet u l-attakkamenti materjali. It-tnejn inkoraġġew Ascesis tal-passjoni u l-emozzjonijiet inferjuri (bħar-regħba, l-għira u r-rabja) sabiex il-possibilitajiet iktar għoljin tal-umanità ta' dak li jkun ikunu jistgħu jitqajmu u jiġu żviluppati.

Kitbiet Stojċi bħall-Meditazzjonijiet ta' Marku Awrelju intlaqgħu tajjeb ferm minn ħafna Nsara tul is-sekli. L-ideal Stojku tal-apatija huwa aċċettat sal-ġurnata tal-lum bħala l-istat morali perfett mill-Knisja Ortodossa. San Ambroġu ta' Milan kien magħruf għall-użu ta' filosofija Stojka fit-teoloġija tiegħu.

Il-kelma "stojku" spiss tfisser xi ħadd indifferenti għall-uġiegħ, għall-pjaċir, għan-niket, jew għall-ferħ. L-użu modern għal "persuni li ma jurux x'qed iħossu u li jsofru bil-paċenzja" kien użat għall-ewwel darba bħala nom fl-1579, u fl-1596 bħala aġġettiv.^[31] B'kuntrast mat-terminu "epikurju", l-artiklu fl-iStanford Encyclopedia of Philosophy's jgħid li "s-sens tal-aġġettiv Ingliż 'stoical' m'huwhiex kompletament qarrieqi dwar l-oriġini filosofiċi tiegħu".^[1]

Dawn huma xi kwotazzjonijiet minn filosfi Stojċi ewlenin, magħżulin biex juru twemmin komuni tal-Istojċi:

Epittetu:

• "Il-ħelsien ma jintlaħaqx bis-sodisfazzjon tax-xewqat tal-bniedem, iżda bit-tneħħija tax-xewqa." (iv.1.175)
• "Fejn hu t-tajjeb? Fir-rieda. Fejn hu l-ħażen? Fir-rieda. Fejn la jinsab wieħed u l-anqas l-ieħor? F'dawk l-affarijiet li huma indipendenti mir-rieda." (ii.16.1)
• "Mhux l-affarijiet itellfu lill-bniedem, iżda l-mod kif hu jħares lejhom." (Ench. 5)
• "Jekk, allura, xi ħadd ikun imdejjaq, ħallih jiftakar li hu waħdu l-kaġun tad-dwejjaq tiegħu." (iii.24.2)
• "In-natura tiffurmani għall-ġid tiegħi stess: m'inhix iffurmat għall-ħażen tiegħi stess." (iii.24.83)
• "Tħalli jeħel xejn miegħel li mhux tiegħek; xejn li jikber fuqek li se jgħaddik agunija meta jitneħħielek." (iv.1.112)

Marku Awrelju:

• "Eħles mill-ġudizzju, eħless minn 'Qed inbati', u tkun ħlist mit-tbatija infisha." (viii.40)
• "Kollox huwa tajjeb għalija, li hu tajjeb għalik, O Univers. Xejn għalija m'hu la kmieni wisq jew tard wisq, li għalik huwa f'ħinu. Dak kollu li jġibu l-istaġuni tiegħek hu frott għalija, O Natura. Minnek ġej kollox, fik jinsab kollox, lejk kollox jirritorna." (iv.23)
• "Jekk taħdem fuq dak li għandek quddiemek, timxi mar-raġuni bis-serjetà, bil-qawwa, bil-kalma, mingħajr ma tħalli xejn itellfek, iżda żżomm il-parti divina tiegħek pura, daqs li kieku marbut li tagħtiha lura; jekk tgħożż dan, mingħajr ma tistenna xejn, iżda kuntent tgħix illum skont in-natura, waqt li tgħid il-verità erojka f'kull kelma li tlissen, allura tgħix ħieni. U m'hemm ħadd li jista' jwaqqfek." (iii.12)
• "Kemm hu ridikolu u stramb li wieħed ikun sorpriż b'dak li jiġri f'ħajtu!" (xii.13)
• "Affarijiet esterni ma jistgħux imissu 'r-ruħ, l-anqas bl-inqas mod possibbli; l-anqas ma jistgħu jidħlu fir-ruħ, l-anqas ma jistgħu idawru jew imexxu r-ruħ; iżda r-ruħ iddur u tmexxi lilha nfisha waħidha." (v 19)
• "Minkejja li saħħtek ma tiflaħx għax-xogħol li għandha quddiema, tassumix li ħadd ma jiflaħ għalih; iżda dak kollu li hu possibbli għal ħaddieħir, emmen li huwa wkoll possibbli għalik." (vi.19)
• "Jew hi r-reputazzjoni tiegħek li qed iddejqed? Imma ħares lejn kemm ser nintesew malajr. L-abbiss tal-ħin infinit li jibla' kollox. Il-vojt ta' dawk l-idejn iċapċpu." (iv.3)

Seneka ż-Żgħir:

• "Il-punt m'huwiex kemm ser iddum ħaj, imma kemm ser tgħix nobbli." (Ep. 101.15)
• "Dak li l-Fortuna ma tatx, ma tistax tieħdu lura." (Ep. 59.18)
• "Ħalli n-Natura tieħu ħsieb il-materja, li hi tagħha, kif jogħġob lilha; ejja lkoll inkunu ferrieħa u qalbiena quddiem kollox, niftakru li m'hemm xejn tagħna li jispiċċa." (De Provid. v.8)
• "Il-virtù m'hi xejn ħlief ir-raġunament korrett." (Ep. 66.32)

Ara: Lista ta' filosfi Stojċi

• Żenone ta' Ċizju (332–262 QK), fundatur tal-Istojċiżmu u tal-Akkademja Stojka (Stoa) f'Ateni
• Aristo ta' Kjos, student ta' Żenone;
• Erillu ta' Kartaġni
• Kleante (ta' Assos) (330–232 QK), it-tieni kap tal-Akkademja Stojka
• Krisippu (280–204 QK), it-tielet kap tal-Akkademja
• Djoġene ta' Babilonja (230–150 QK)
• Antipatru ta' Tarsu (210–129 QK)
• Panatju ta' Rodi (185–109 QK)
• Posidonju t'Apameja (c. 135–51 QK)))
• Djodotu (c. 120–59QK), għalliem ta' Ċiċerun
• Kato ż-Żgħir (94–46 QK)
• Seneka (4QK–65 WK)
• Mużonju Rufu
• Rubellju Plawtu
• Trasea Petu
• Epittetu (55–135 WK)
• Jerokle (it-Tieni seklu WK)
• Marku Awrelju (121–180 WK)

• Glossarju ta' termini Stojċi
• Skola Megarja
• Pneuma
• Kategoriji (Stojċiżmu)
• Lista ta' filosfi Griegi tal-qedem
• Liġi Naturali Stojka

• von Arnim, Hans, ed. (1905). Zeno et Zenonis discipuli. Stoïcorum Veterum Fragmenta (bil-Latin). 1. Leipzig.
• von Arnim, Hans, ed. (1903). Chrysippi fragmenta logica et physica. Stoïcorum Veterum Fragmenta (bil-Latin). 2. Leipzig.
• von Arnim, Hans, ed. (1904). Chrysippi fragmenta moralia. Fragmenta succesorum Chrysippi. Stoïcorum Veterum Fragmenta (bil-Latin). 3. Leipzig.
• von Arnim, Hans; Adler, Maximilian, ed. (1924). Indices. Stoïcorum Veterum Fragmenta (bil-Latin). 4. Leipzig.
• Friggeri, Joe (2000). In-Nisġa tal-Ħsieb (bil-Malti). 1. Malta Media Centre. pp. 115–123. ISBN 99909-2-042-7.
• Hülser, Karlheinz (1987). Die Fragmente zur Dialektik der Stoiker (bil-Ġermaniż). Stuttgart-Bad Cannstatt: Frommann-Holzboog. ISBN 978-3-7728-1034-3.
• Long, A. A.; Sedley, D. N. (1987). The Hellenistic Philosophers (bl-Ingliż). Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.1017/CBO9781139165907. ISBN 9781139165907.
• The Stoics Reader: Selected Writings and Testimonia (bl-Ingliż). Tradott minn Inwood, Brad; Gerson, Lloyd P. Indianapolis: Hackett. 2008. ISBN 978-0-87220-952-7.
• Epictetus (1955). Baird, Robert M.; Rosenbaum, Stuart E. (ed.). Enchiridion (bl-Ingliż). Tradott minn Long, George. Prometheus. ISBN 978-0879757038.
• Epictetus (1995). Gill, Christopher (ed.). The Discourses of Epictetus: The Handbook, Fragments (bl-Ingliż). Tradott minn Hard, Robin. Everyman. ISBN 978-0460873123.
• Hadas, Moses, ed. (1961). Essential Works of Stoicism (bl-Ingliż). Bantam. ASIN B000GU4ELU.
• Epictetus (1925). Epictetus Discourses Books 1-2 (bl-Ingliż). Tradott minn Oldfather, W. A. Harvard University Press. ISBN 978-0674991453.
• Epictetus (1928). Epictetus Discourses Books 3-4 (bl-Ingliż). Tradott minn Oldfather, W. A. Harvard University Press. ISBN 978-0674992405.
• Epictetus (2017). Discourses of Epictetus (bl-Ingliż). Tradott minn Long, George. Engage Classics. ISBN 978-1549717093.
• Seneca (2004). Letters from a Stoic: Epistulae Morales Ad Lucilium (bl-Ingliż). Tradott minn Campbell, Robin. Penguin Classics. ISBN 978-0-14-044210-6.
• Marcus Aurelius (1985). Meditations (bl-Ingliż). Tradott minn Staniforth, Maxwell. Penguin Classics. ISBN 978-0-14-044140-6.
• Marcus Aurelius (2002). Meditations (bl-Ingliż). Tradott minn Hays, Gregory. Random House Group. ISBN 978-0-679-64260-2.
• Oates, Whitney Jennings (1940). The Stoic and Epicurean Philosophers, The Complete Extant Writings of Epicurus, Epictetus, Lucretius and Marcus Aurelius (bl-Ingliż). Random House. ISBN 978-0394607450.

• Bakalis, Nikolaos (2005). Handbook of Greek Philosophy: From Thales to the Stoics: Analysis and Fragments (bl-Ingliż). Trafford Publishing. ISBN 978-1412048439.
• Becker, Lawrence C. (1998). A New Stoicism (bl-Ingliż). Princeton University Press. ISBN 0-691-01660-7.
• Brennan, Tad (2007). The Stoic Life: Emotions, Duties, and Fate (bl-Ingliż). Clarendon Press. ISBN 978-0199217052.
• Hadot, Pierre (1995). Davidson, Arnold (ed.). Philosophy as a Way of Life: Spiritual Exercises from Socrates to Foucault (bl-Ingliż). Blackwell. ISBN 978-0-631-18033-3.
• Inwood, Brad, ed. (2003). The Cambridge Companion to The Stoics (bl-Ingliż). Cambridge University Press. doi:10.1017/CCOL052177005X. ISBN 978-0521779852.
• Irvine, William B. (2008). A Guide to the Good Life: The Ancient Art of Stoic Joy (bl-Ingliż). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-537461-2.
• Long, A. A. (2001). Stoic Studies (bl-Ingliż). University of California Press. ISBN 978-0-520-22974-7.
• Robertson, Donald (2010). The Philosophy of Cognitive-Behavioural Therapy: Stoicism as Rational and Cognitive Psychotherapy (bl-Ingliż). Routledge. ISBN 978-1-85575-756-1.
• Sellars, John (2006). Stoicism (bl-Ingliż). Acumen Publishing. ISBN 978-1-84465-053-8.
• Stephens, William O. (2007). Stoic Ethics: Epictetus and Happiness as Freedom (bl-Ingliż). Continuum. ISBN 978-0-8264-9608-9.
• Strange, Steven K.; Zupko, Jack, ed. (2004). Stoicism: Traditions and Transformations (bl-Ingliż). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-18164-8.
• Zeller, Eduard (1892). The Stoics, Epicureans and Sceptics (bl-Ingliż). Tradott minn Reichel, Oswald J. Longmans, Green, and Co.