თეიშებაინი — ურარტუს სახელმწიფოს მსხვილი ადმინისტრაციულ-სამეურნეო ცენტრი. ციხესიმაგრე აგებულია ძვ. წ. VII საუკუნის I ნახევარში მეფე რუსა II-ის დროს. შიდაციხის ნანგრევები მდებარეობს კარმირ-ბლურზე, ერევნის მახლობლად. სისტემატიური გათხრები მიმდინარეობს 1939 წლიდან. აღმოჩენილია მონუმენტური ნაგებობის ნაშთები, დაახლოებით 150 სათავსი: სახელოსნოები, საწყობები, ბეღელი და მარნები. გათხრებმა გამოავლინა, რომ ურარტუს მოსახლეობა მისდევდა მიწათმოქმედებას, მებაღეობასა და მეცხოველეობას. თეიშებაინის მშენებლობის დროს მდინარე რაზდანიდან გაუყვანიათ კლდეში ნაკვეთი არხი, რომელიც დღესაც რწყავს მდინარის მარჯვენა სანაპიროს მინდვრებს. შემორჩენილია არხის სამშენებლო წარწერა. თეიშებაინის შიდა ციხის გარშემო გეგმაზომიერად გაშენებული ქალაქი იყო, რომელიც შედგებოდა განსხვავებული სოციალური ფენებისათვის განკუთვნილი სხვადასხვა ტიპის ნაგებობათაგან. თეიშებაინში იყო ურარტუს მეფისნაცვალი, იდგა გარნიზონი, ცხოვრობდნენ ხელოსნები და მიწათმოქმედნი. თეიშებაინში შედიოდა აკრეფილი ხარკი, ხელოსნობისა და სოფლის მეურნეობის პროდუქტები, რომლებიც გადამუშავების შემდეგ ურარტუს ცენტრში - ტუშფაში იგზავნებოდა.

ლურსმულდამწერლობიანი ფირფიტები (ციხესიმაგრის არქივი) გვამცნობს ურარტუს მეფის ბრძანებებს თავისი ნაცვლისადმი. 1962-1963 წლებში აღმოჩენილი ტაძრის საძირკვლის წარწერაში მოთხრობილია თეიშებაინში 5 ტაძრის აშენებისა და ღმერთ ხალდისადმი „წმინდა იარაღის“ შეწირვის ამბავი. არქეოლოგიური გათხრების დროს აღმოჩნდა ამ იარაღის დიდი ნაწილი: ფარები, რომლებზეც გამოსახულია ლომები და ხარები, მუზარადებზე საბრძოლო ეტლები და მეომრები, რკინის სატევრები, ბრინჯაოსა და რკინის ისრისპირები და შუბისპირები, რომელთა უმრავლესობას ღმერთ ხალდისადმი შეწირვის წარწერა აქვს. აღმოჩენილია აგრეთვე ურარტული ხელოვნების ნიმუშები (ბრინჯაოს ქანდაკებები, ცხენის თავი, მხატვრული კერამიკა, ქვის ნაკეთობანი, ვერცხლის ამულეტები, ოქროს სამკაული, ქსოვილის ნარჩენები), ეგვიპტური, ასურული და აზიური ნაკეთობანი. თეიშებაინის საწყობებში ინახებოდა სკვითური ნაწარმიც (იარაღი, ცხენის აღკაზმულობა, სამკაული), რაც მოწმობს ურარტუს ცენტრების კავშირს ჩრდილოეთ კავკასიისა და დნესტრისპირეთის სკვითებთანაც.

დაახლოებით ძვ. წ. 585 წელს ამიერკავკასიის ტომებმა სკვითებთან ერთად იერიშით აიღეს, დაწვეს და დაანგრიეს თეიშებაინი. კარმირ-ბლურზე დიდი ხნით შეწყდა ცხოვრება. ქალაქის ნანგრევებზე ელინისტური ხანის სამარხებია. XI-XIII საუკუნეებში აქ მცირე დასახლება გაჩნდა. არქეოლოგიური მასალა ინახება სომხეთის ისტორიულ მუზეუმში (ერევანი) და ერმიტაჟში (სანქტ-პეტერბურგი).

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 4, თბ., 1979. — გვ. 643.

ხ • გ • რ ერევნის ღირსშესანიშნაობები ისტორიული ძეგლები და აღსანიშნავი ღირსშესანიშნაობები შენგავითის არქეოლოგიური ძეგლი ერებუნი თეიშებაინი არქეოლოგიური ძეგლი ავანის ბაზილიკა კათოღიკე ეკლესია კონდის დასახლება ზორავორის ღვთისმშობლის ეკლესია ერევნის სურბ-ჰოვანესის ტაძარი ცისფერი მეჩეთი ერევნის სურბ-სარქისის ეკლესია ღვთისმშობლის კვართის ტაძარი წმინდა გრიგოლის საკათედრო ტაძარი წითელი ხიდი დედა-სომხეთი წიწერნაკაბერდის მემორიალი ერევნის კასკადი ერევნის ტელეანძა კომიტასის პანთეონი ერაბლურის სამხედრო პანთეონი ბუნება და პარკები რაზდანის მდინარე ერევნის ტბა შეყვარებულების პარკი ინგლისური პარკი ერევნის ბოტანიკური ბაღი ერევნის ზოოპარკი ხაჩატურ აბოვიანის პარკი მრგვალი პარკი გამარჯვების პარკი ლიონის პარკი თუმანიანის პარკი ბუენოს-აირესის პარკი გართობა და დასვენება სასტუმრო ოქროსფერი ტიტა ერევანი ერევნის ბავშვთა რკინიგზა სომხეთი მერიოტი სასტუმრო ანი პლაზა აკვაპარკი სასტუმრო რედისონ ბლუ ერევანი დალმა გარდენ მოლი ერევნის მოლი კულტურა და ხელოვნება ერევნის ოპერა ერევნის დრამატული თეატრი ჰოვანეს თუმანიანის თოჯინების თეატრი სტანისლავსკის დრამატული თეატრი პარონიანის მუსკომედიის თეატრი რაჩია კაპლანიანის დრამატული თეატრი კომიტასის კამერული მუსიკის სახლი მოსკოვის კინოთეატრი ნაირის კინოთეატრი ერევნის ცირკი ერევნის სურათების გალერეა ერევნის ვერნისაჟი თანამედროვე ექსპერიმენტული ხელოვნების ცენტრი მუზეუმები სომხეთის ეროვნული ისტორიული მუზეუმი ჩარენცის ლიტერატურის მუზეუმი ერევნის ისტორიული მუზეუმი მატენადარანი ერებუნის მუზეუმი ერევნის თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმი არამ ხაჩატურიანის სახლ-მუზეუმი სერგო ფარაჯანოვის მუზეუმი ახლო აღმოსავლეთის ხელოვნების მუზეუმი გაფესჩიანის ხელოვნების ცენტრი სრფ-ის ისტორიის მუზეუმი შარლ აზნავურის მუზეუმი კომიტასის მუზეუმი სომხეთის ეროვნული არქივი განათლება ერევნის სახელმწიფო უნივერსიტეტი ერევნის სახელმწიფო სამშენებლო უნივერსიტეტი ერევნის სახელმწიფო სამედიცინო უნივერსიტეტი სომხეთის სახელმწიფო პედაგოგიური უნივერსიტეტი ერევნის სახელმწიფო კონსერვატორია სომხეთის სახელმწიფო აგრარული უნივერსიტეტი სომხეთის სახელმწიფო პოლიტექნიკური უნივერსიტეტი ერევნის სახელმწიფო ლინგვისტური უნივერსიტეტი ერევნის სახელმწიფო თეატრისა და კინოს ინსტიტუტი ერევნის სახელმწიფო ფიზკულტურის ინსტიტუტი ერევნის სახელმწიფო სამხატვრო აკადემია სომხეთის სახელმწიფო ეკონომიკური უნივერსიტეტი აიბუსაკის უნივერსიტეტი სომხეთის ამერიკული უნივერსიტეტი ფრანგული უნივერსიტეტი სომხეთში რუსულ-სომხური უნივერსიტეტი მხითარ სივასიელის საგანმანათლებლო კომპლექსი საფრანგეთის საერთაშორისო სკოლა ერევნის QSI-ის საერთაშორისო სკოლა აიბის სკოლა მეცნიერება, კვლევები და ტექნოლოგიები სომხეთის ეროვნული ბიბლიოთეკა სომხეთის მეცნიერებათა ეროვნული აკადემია ერევნის ფიზიკის ინსტიტუტი ეროვნული აკადემიის მათემატიკის ინსტიტუტი კომპიუტერული კვლევების ინსტიტუტი CANDLE-ის სინქროტრონის ინსტიტუტი ტუმოს კრეატიული ტექნოლოგიების ცენტრი ერევნის ეკონომიკური განვითარებისა და კვლევების ცენტრი ადამიანის განვითარების საერთაშორისო ცენტრი კავკასიის ინსტიტუტი არარატის სტრატეგიული კვლევების ცენტრი შენგავითის სამედიცინო ცენტრი ნორკ-მარაშის სამედიცინო ცენტრი იზმირის სამედიცინო ცენტრი სპორტი ერევნის რესპუბლიკური სტადიონი რაზდანის სტადიონი ერევნის ფეხბურთის აკადემია ტიგრან პეტროსიანის ჭადრაკის სახლი ჰოვიკ აირაპეტიანის საცხენოსნო ცენტრი კარენ დემირჩიანის კომპლექსი ერევნის ველოდრომი ირინა როდნინას ფიგურული სრიალის ცენტრი ტრანსპორტი ერევნის რკინიგზის სადგური ერევნის ტროლეიბუსი ერებუნის აეროპორტი ზვართნოცის საერთაშორისო აეროპორტი ერევნის მეტროპოლიტენი სკვერები, ქუჩები და ხიდები რესპუბლიკის მოედანი თავისუფლების მოედანი გარეგინ ნჟდეს მოედანი არამის ქუჩა აბოვიანის ქუჩა მაშტოცის გამზირი საიათნოვას გამზირი ბაგრამიანის გამზირი თამანიანის ქუჩა კომპიტასის გამზირი თავისუფლების გამზირი ჩრდილოეთის გამზირი გამარჯვების ხიდი რაზდან-გორგეს აკვედუკი რაზდანის დიდი ხიდი დავთაშენის ხიდი მთავრობა პრეზიდენტის სასახლე მთავრობის სახლი ეროვნული კრება სომხეთის ეროვნული უშიშროების სამსახური ერევნის საკრებულო სომხეთის საკონსტიტუციო სასამართლო სომხეთის პოლიცია ეკონომიკა სომხეთის რესპუბლიკის ეროვნული ბანკი სომხეთის საფონდო ბირჟა ერევნის არარატის კონიაკის ქარხანა პროშიანის კონიაკის ქარხანა ერევნის კონიაკის ქარხანა ელიტ-პლაზა უბნები აჯაპნიაკი არაბკირი ავანი დავთაშენი ერებუნი ქანაქერ-ზეითუნი კენტრონი მალათია-სებასტი ნორკ-მარაში ნორ-ნორქი ნუბარაშენი შენგავითი კატეგორია