Αλφέκκα (α Βορείου Στεφάνου)

Αστερισμός	Βόρειος Στέφανος
Συντεταγμένες (εποχή 2000.0):	α = 15h:34m:41s, δ = +26°.42΄.53΄΄
Φαινόμενο μέγεθος	2,22 μέσο (και 7,1 ο συνοδός)
Φασματικός τύπος	A0 V + G5 V
Απόσταση από τη Γη	75 έτη φωτός
π σ ε

Το όνομα Αλφέκκα είναι το ιδιαίτερο όνομα του αστέρα α του αστερισμού Βόρειος Στέφανος (alpha Coronae Borealis, α CrB), που είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού. Ο αστέρας βρίσκεται στο νότιο-νοτιοδυτικό τμήμα του αστερισμού, λίγο περισσότερο από 1 μοίρα από το σύνορο με τον Όφι. Ο Αλφέκκα είναι διπλός αστέρας, και επιπλέον ο κύριος αστέρας είναι μεταβλητός δι' εκλείψεων.

Το όνομα Alphecca / Alphekka, όπως και η παραλλαγή Alphac(c)a που δίνει ο Burritt στον άτλαντά του το 1835, προέρχονται από την αραβική φράση Al Nair al Fakkah, που σημαίνει «ο Φωτεινός του Πιάτου», καθώς οι Άραβες αντί για το στεφάνι του αστερισμού έβλεπαν ένα πιάτο, ή «του Σπασμένου» (από το فكّ, fakk = «ασφράγιστος», επειδή το στεφάνι εμφανίζεται μισό). Ο Bayer ισχυρίσθηκε ότι οι Άραβες τον γνώριζαν και ως Pupilla, αλλά η λέξη δεν είναι αραβική και εξάλλου ανήκει στη Λύρα. Ο ίδιος παραθέτει το όνομα Munir ως δήθεν «βαβυλωνιακό» (εννοώντας ίσως «αστρολογικό»), αλλά η προέλευση αυτού είναι αραβική, και σημαίνει επίσης «φωτεινός» όπως και το Nair. Ο Chilmead δίνει το ίδιο όνομα ως Munic.

Στους «Γεωργικούς» του Βιργιλίου ο Αλφέκκα αποκαλείται Gnosia Stella Coronae. Υπάρχουν επίσης τα Gnosia, Ashtaroth. Τα ονόματα Gemma και Gemma Coronae απαντώνται μετά την ελληνορωμαϊκή περίοδο. Σημαίνουν «πολύτιμο πετράδι» και «πετράδι του στέμματος», αλλά ο Βρετανός κριτικός του 18ου αιώνα Τζόζεφ Σπενς γράφει ότι το gemma θα πρέπει να παρθεί με την πρωταρχική σημασία του, εκείνη του μπουμπουκιού, εννοώντας τα μη ανοιγμένα άνθη και φύλλα ενός στεφανιού όπως το μαγιάτικο, που είναι και πλησιέστερα στην αρχική σύλληψη για τον αστερισμό. Απαντάται και ο τύπος Gema, προφανώς από τυπογραφικό λάθος. Μία άλλη ονομασία είναι Margarita Coronae, το Μαργαριτάρι του Στέμματος (της Κορώνας), που ενέπνευσε και το όνομα Saint Marguerite, Αγία Μαργαρίτα, για τον αστέρα.

Κοντά στον α Βορείου Στεφάνου βρίσκεται το ακτινοβόλο σημείο της ανοιξιάτικης βροχής διαττόντων Κορωνίδες.

Ο α Βορείου Στεφάνου είναι ένας μεταβλητός δι' εκλείψεων αστέρας, δηλαδή ένα διπλό αστρικό σύστημα παρόμοιο με τον Αλγκόλ (β Περσέως). Η περίοδός του είναι 17,36 γήινες ημέρες, αλλά με μικρή διακύμανση του φαινόμενου μεγέθους, μεταξύ +2,21 και +2,32, που είναι μόλις αντιληπτή για το ανθρώπινο μάτι.

Η επιφανειακή θερμοκρασία του κύριου αστέρα είναι 9.750 K, ενω η μάζα του εκτιμάται ότι είναι τριπλάσια της μάζας του Ήλιου και η διάμετρός του 2,7 φορές μεγαλύτερη της ηλιακής, επομένως ο όγκος του είναι εικοσαπλάσιος από τον όγκο του Ήλιου. Το μέσο απόλυτο μέγεθος είναι +0,18, που αντιστοιχεί σε πραγματική λαμπρότητα 60 φορές μεγαλύτερη από εκείνη του Ήλιου. Είναι πολύ νεαρότερος αστέρας από τον Ήλιο, αφού η ηλικία του εκτιμάται σε 300 εκατομμύρια χρόνια. Πράγματι, έχει αποδειχθεί η ύπαρξη ενός μεγάλου περιαστρικού δίσκου σκόνης και αερίων γύρω του, ίσως παρόμοιου με εκείνον του Βέγα. Το πώς η δυναμική του διπλού συστήματος θα επηρέαζε αυτό το υλικό είναι ακόμα αντικείμενο έρευνας.

Ο συνοδός του μεταβλητού δι' εκλείψεων είναι ένας κίτρινος νάνος παρόμοιος με τον Ήλιο: έχει απόλυτο μέγεθος 5,0, μάζα ίση με το 90% της ηλιακής και διαστάσεις περίπου ίσες με αυτές του Ήλιου. Η επιφανειακή του θερμοκρασία είναι 5.400 K και συνεπώς η πραγματική λαμπρότητά του είναι το 70% της ηλιακής.

Ο Αλφέκκα εμφανίζει ιδία κίνηση 0,150 arcsec/έτος, και απομακρύνεται από εμάς με ταχύτητα 1,7 χιλιόμετρο ανά δευτερόλεπτο (6.100 χιλιόμετρα την ώρα). Πιστεύεται ότι αποτελεί μέλος της «Κινούμενης Ομάδας της Μεγάλης Άρκτου».

• Allen, R.H.: Star Names: Their Lore and Meaning, Dover Publ. 1963
• Το αντίστοιχο άρθρο της αγγλόγλωσσης Wikipedia
• Tomkin, J.; Popper, D.M.: "Rediscussion of eclipsing binaries. XV - Alpha Coronae Borealis, a main-sequence system with components of types A and G", Astronomical Journal, τόμος 91, Ιούνιος 1986.

• Κατάλογος αστέρων του Βορείου Στεφάνου