Квэ́нья (Quenya) — выдуманая мова, распрацаваная Дж. Р. Р. Толкінам. У легендарыуме з’яўляецца адной з эльфійскіх моў — мову нолдар і ваньяр. Слова квэнья перакладаецца як «гутарка, мова» ці супрацьпастаўляючыся іншым мовам «эльфійская гутарка, эльфійская мова».

Працаваць над гэтай мовай Толкін пачаў у 1915 годзе. Асновай для стварэння гэтай мовы стала фінская мова; акрамя гэтага Толкін часткова пазычыў фанетыку і арфаграфію лацінскай і грэчаскай моў. Назва мовы магчыма ўзнікла пад уплывам назвы блізкага да фінскай мовы квэн, распаўсюджанага ў гістарычнай вобласці Квэнландыя (Каянская зямля) ў паўночнай Скандынавіі^[1] Толкін прысвяціў шмат увагі канструяванню мовы. Граматыка квэнья была перагледжана чатыры разы да таго, як набыла канчатковую форму. У той жа час, лексіка заставалася адносна стабільнай на працягу ўсяго працэса стварэння. Паралельна з распрацоўкай мовы квэнья Толкін апісваў народ, які гаварыў на гэтай мове — Эльдар ці эльфаў, і таксама гісторыю, краіну і свет, у якім яны маглі б на ёй гаварыць (Міжзем’е). Вынаходніцтва мовы паўплывала на стварэнне трылогіі «Уладар пярсцёнкаў», якая стала класічным творам жанра фэнтэзі. У час, калі адбываліся падзеі, апісаныя ў «Уладары пярсцёнкаў», квэнья выйшла з паўсядзённага ўжытку і заняла ў культуры Міжзем’я тое ж месца, што і латынь у сярэдневяковай еўрапейскай культуры. Невыпадкова сам Толкін часта называў квэнья «эльфійскай латынню»^[2]. Асноўнай мовай зносін эльфаў стаў сіндарын. У абедзвюх эльфійскіх мовах дзве сістэмы пісьменства — рунічная Кірт і алфавітная Тэнгвар. Дзеля транслітарацыі тэкстаў на квэнья і сіндарыне часта ўжываецца лацінскі алфавіт. Напрыклад: «Sin macil Elesarwa» — «Гэта меч Элесара (Арагорна)». На гэты час на квэнья выдаецца некалькі часопісаў. Таксама ў Вялікабрытаніі і ЗША абаронена некалькі дысертацый па граматыцы гэтай мовы. У 2004 годзе, пасля выхаду на экраны апошняй серыі кінафільма «Уладар пярсцёнкаў», значна павялічылася цікавасць да эльфійскіх моў. Напрыклад, у Вялікабрытаніі ў мужчынскай школе Бірмінгема «Тэрверс-Грын» («Turvers Green Boys» Technology College in Birmingam) упершыню ў свеце вучням пачалі афіцыйна выкладаць эльфійскую мову^[3]. Большасць з карыстальнікаў эльфійскіх моў з’яўляюцца пріхільнікамі твораў Толкіна — талкіністамі, дакладная іх колькасць не паддаецца ўліку.

Квэнья ў сваёй старой форме, запісанай сараці Руміла, быў вядомы пад назвай стары ці старажытны квэнья (Yára-Quenya). Ён уяўляў з сабе мову, якая развілася з агульнай эльфійскай — мовы эльдар. Акрамя эльфаў, квэнья карысталіся Валар. Вядома, што эльфы запазычылі ў квэнья частку словаў з валарына. Гэта больш адзначаецца ў дыялекце ваньяр, чым у нолдар.

У штодзённых гутарках эльфаў Валінора ўжывалася т. зв. тарквеста (Tarquesta), а ў навуцы і падчас правядзення разнастайных цырымоній — пармаквеста (Parmaquesta). Пры гэтым нолдар і ваньяр гаварылі на двух падобных дыялектах тарквесты — налдарын і ваньярын.

Дыялект квэнья, на якім гаварылі ваньяр. На яго больш паўплываў валарын, што пацвяржае большая, чым у налдарыне, колькасць запазычанняў. Сам квэнья на гэтым дыялекце меў назву квэндзя.

Тэлеры, якія прыбылі ў Эльдамар, размаўлялі на мове, падобнай на квэнья, таму некаторыя эльфы лічылі тэлерын адным з яе дыялектаў. Самі тэлеры не падтрымлівалі гэты пункт гледжання.

Мова тых нолдар, якія вярнуліся ў Белерыянд. Узнікла пасля забароны Цінгала і прыняцця нолдар у якасці асноўнай мовы для зносін з іншымі эльфамі сіндарына. Квэнья выгнаннікаў у нечым адрозніваецца ад квэнья Амана дзякуючы запазычванню некаторых сіндарынскіх словаў. Адрозненні назіраліся таксама і ў вымаўленні асобных гукаў.

На квэнья гутарылі таксама ў Нуменары, таксама ў Гондары і Арноры. Падчас Трэцяй эпохі квэнья захаваў той жа статус, што і лацінская мова ў Еўропе.

Вымаўленне гукаў квэнья і звесткі аб позняй фаналогіі мовы апісаныя ў дадатку Е рамана «Уладар пярсцёнкаў» і нарысе «Outline of Phonology» апублікаваным у часопісе «Parma Eldamberon». Падчас стварэння мовы Толкін імкнуўся наблізіць фаналогію да лацінскай.

Склоны квэнья

• Намінатыў (Назоўны)
• Генітыў (Родны)
• Пасесіў (Прыцяжальны)
• Датыў (Давальны)
• Акузатыў (Вінавальны)
• Лакатыў (Месны)
• Алатыў (Уваходна-месны)
• Аблатыў (Выходна-месны)
• Інструментатыў (Творны)
• «Эльфінітыў», «Загадкавы Склон» — верагодней за ўсё з’яўляецца разнавіднасцю меснага склона абстрактнага выгляду, накшалт fёas — у душы.

Лікі

• Адзіночны лік — вызначае адну рэч
• Парны лік — вызначае непадзельную пару рэчаў, напрыклад «рукі». Яшчэ адзін характэрны прыклад — у квэнья пра лепшых сяброў гавораць «meldu» — гэта значыць «пара сяброў». Гэта паказвае, наколькі яны блізкія.
• Множны лік — вызначае некалькі рэчаў.
• Зборны лік — вызначае непадзельную групу рэчаў, напрыклад «народ», ці вызначаную групу рэчаў, калі выкарыстоўваецца з вызначаным артыклем.

Назоўнікі падзяляюцца на тры склоны, але ёсць шмат выключэнняў звязаных з этымалогіяй словаў.

У квэнья нолдар-выгнаннікаў ёсць два спражэнні дзеясловаў: першасныя (заканчваюцца ў аснове на зычны) і вытворныя (заканчваюцца ў аснове на галосны), таксама ёсць вялікая колькасць дзеясловаў-«выключэнняў», зразумець спражэнне якіх магчыма толькі звярнуўшыся да іх этымалогіі, ці проста запомніць.

Тэнгвар. У «знешнім» квэнья часцей выкарыстоўваецца лацінскі алфавіт, паводле сваіх правілаў, адлюстроўваючы тэнгвар, але таксама і са знакамітымі «дзвюма кропкамі», звычайна над канцавым ці падзяляльным e але не толькі.

• Эльфійскія мовы Міжзем’я

• Quenya — the Ancient Tongue(недаступная спасылка)
• Квэнья — старажытная мова
• Гаворым па эльфийску

Мовы Міжзем'я
Мовы эльфаў	Аварын · Квэнья · Нандарын · Сіндарын · Тэлерын
Мовы людзей	Адунаік · Вестран · Роханская мова · Таліска
Іншыя	Валарын · Кхуздул · Чорная мова · Мова энтаў

Штучныя мовы (спіс)
Натуральная мова • Штучная мова • Планавая мова • Сацыялізаваная мова • Міжнародныя дапаможныя мовы • Апрыёрная мова • Апастэрыёрная мова • Гіпасхематычныя мовы • Гіперсхематычныя мовы • Універсальная мова • Схематызм Інтэрлінгвістыка
Планавыя	ад’юванта • акцыдэнталь • Бэйсік-інгліш • будзінас • глоса • інтэрглоса • інтэрлінгва • космас • лаціна-сінэ-флексіонэ • lingua catolica • лінгва франка нова • міжславянская мова • раманід • словіа • універсалглот • універсаль • унітарыё • уропі • folkspraak
Выдуманыя	баронн • Brithenig • вавілон 17 • венэдык • ларымін • надсат • навамоўе • speedtalk • Старэйшая Мова
Філасофскія і лагічныя	AUI • ыфкуіл • лінкас • лаглан • ложбан • такіпона • сона
Планавыя	ро • сальрэсоль • эльюндзі
Выдуманыя	аварын • адунаік • валарын • вестран • гаа'улдская • квэнья • клінган • кхуздул • на’ві • рамерыйскія • роханская·сіндарын • таліска • тэлерын · чорная мова • Мова Эльдараў
Іерагліфічныя	локас • Злэнга • бліс
Планавыя	валапюк • Lingua Ignota • іда • нэа • неўтраль • навіяль • АМО • эсперанціда • (прота-)эсперанта
Выдуманыя	Атлантыйская мова • Боская мова • чатлана-пацакская
Персоны	Дж. К. Браўн • Э. дэ Валь • А. М. Волкаў • О. Есперсен • Л. Заменгоф • А. Кірхгоф • Дж. Кіхада • А. В. Колегаў • Ю. Крыжаніч • С. Ланг • Ч. К. Огдэн • М. Окранд • Ота Юкіо • Дж. Пеана • Ж. Піро • Дж. Салманазар • А. Сапкоўскі • А. Сірайт • Ж. Сюдр • Дж. Р. Р. Толкін • П. Фромер • Хільдэгарда Бінгенская • М. Шлеер • Н. В. Юшманаў
Арганізацыі	Акадэмія валапюка • Акадэмія інтэрлінгвы • Акадэмія эсперанта • Інстытут клінгана • Інстытут лаглана