Горад Дзісна Былая Замкавая вуліца з гістарычнай забудовай Герб Сцяг Краіна Беларусь Вобласць Віцебская Раён Мёрскі Каардынаты 55°33′46″ пн. ш. 28°13′33″ у. д.HGЯO Першая згадка 1374 Ранейшыя назвы Капец-гарадок Вышыня цэнтра 113 м Водныя аб’екты Дзвіна Насельніцтва ▼1 386 чал. (1 студзеня 2024)[1] Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 2152 Паштовы індэкс 211950 Аўтамабільны код 2 СААТА 2233510000 Дзісна на карце Беларусі ±

Дзісна на Вікісховішчы

Дзісна́^[2] (трансліт.: Dzisna) — горад раённага падпарадкавання ў Мёрскім раёне Віцебскай вобласці Беларусі, на р. Дзісна, пры ўпадзенні яе ў Заходнюю Дзвіну. За 45 км на ўсход ад г. Мёры, за 12 км ад чыгуначнай станцыі Боркавічы на лініі Полацк — Даўгаўпілс (Латвія), аўтамабільнай дарогай Р14 звязаны з Мёрамі і Полацкам. Насельніцтва налічвае 1 500 чал. (2017)^[3].

Назва паселішча ад рачной назвы Дзісна — гідроніма балцкага паходжання.

У назве Дзісна аснова Di-s- можа быць звязаная з індаеўрапейскім *dei- / dī- "свяціць" (> літоўскае diena "(светлы) дзень"), які таксама бачаць у назве Дзітва^[4]. Тады Дзісна мусіла б значыць "Блішчастая (рака)", як і назвы Лучоса, Свіцязь.

Старажытнае паселішча, папярэднік сучаснага горада, існавала на мысе правага берага рэчкі Дзісна яшчэ ў X—XI стст. як горад Полацкай зямлі. З XIII ст. пачалося паступовае засяленне левага берага. У 1301 г. мясцовасць далучылася да Вялікага Княства Літоўскага^[5].

Першы пісьмовы ўспамін пра Дзісну як умацаваны замак Капец-гарадок (ад слова «капа́ць») датуецца 1374 г. Замак выконваў ролю фарпоста Полацка на Дзвіне, кантраляваў увесь рачны рух і подступы да сталіцы Полацкай зямлі. У 1461 г. паселішча ўпершыню згадваецца пад цяперашняй назвай (двор Дзісна).

У 1566 г. вялікі князь Жыгімонт Аўгуст загадаў пры Дзісенскім замку і пад яго аховай заснаваць горад, жыхарам якога даў розныя палёгкі тэрмінам на 8 гадоў. У 1567 г. Жыгімонт Аўгуст надаў Дзісне першы герб («тры вежы з муру»), а 20 студзеня 1569 г. — магдэбургскае права і новы герб: «у блакітным полі ладдзя з разгорнутым парусам»^[6]. У часы Інфлянцкай вайны ў 1579 г. тутэйшы замак стаў цэнтрам збору войскаў караля і вялікага князя Стэфана Баторыя перад вызваленчым паходам на Полацк.

У 1581 г. у Дзісне заснавалі фарны касцёл (пры ім з 1775 г. дзейнічала школа), у 1630 г. — кляштар францысканцаў, а ў 1633 г. — манастыр пры Уваскрасенскай царкве. Пасля атрымання статусу горада, з XVII ст. Дзісна стала цэнтрам староства Полацкага ваяводства, значным гандлёва-рамесніцкім асяродкам.

У пачатку Трынаццацігадовай вайны ў 1654 г. бурмістар Дзісны здаў горад войску Маскоўскай дзяржавы. 10 красавіка 1661 г. шляхта, казакі, мяшчане і павятовыя мужыкі, што знаходзіліся ў замку, звязалі акупантаў і адчынілі браму войску Вялікага Княства Літоўскага (здрадніка-бурмістра павесілі ў замкавай браме)^[7]. У 1773 г. завяршылася будова мураванага касцёла пры кляштары францысканцаў.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Дзісна апынулася ў складзе Расійскай імперыі, дзе зрабілася цэнтрам павета Мінскай, з 1842 г. — Віленскай губерні. 23—24 красавіка 1831 г. паўстанцы ў колькасці да 3000 чалавек вызвалілі Дзісну з-пад расійскай улады.

Значную шкоду Дзісне і яе гаспадарцы прычынілі пажары і паводкі (у 1865, 1870, 1872, 1878 і 1882 гг.), у часе якіх пацярпелі Уваскрасенская (мураваная, збудаваная ў 1870 г.) і Мікалаеўская (да 1842 г. касцёл) цэрквы. Напярэдадні пажару 1882 г. вядомы расійскі падарожнік П. Сямёнаў-Цян-Шанскі назваў Дзісну найлепшым горадам Віленскай губерні.

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Дзісна апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе зрабілася цэнтрам павета Віленскага ваяводства.

У 1939 г. Дзісна ўвайшла ў БССР, дзе 15 студзеня 1940 г. зрабілася цэнтрам раёна Вілейскай, з 20 верасня 1944 г. Полацкай, з 8 студзеня 1954 г. Маладзечанскай вобласці.

У Другую сусветную вайну з 5 ліпеня 1941 да 4 ліпеня 1944 гг. Дзісна пад нямецкай акупацыяй; гітлераўцы стварылі тут лагер смерці. У чэрвені 1942 г. у горадзе было знішчана 2181 чал.^[8]

З 3 кастрычніка 1959 г. Дзісна ўваходзіць у склад Мёрскага раёна.

• XIX стагоддзе: 1811 — 1 405 чал.; 1825 — 2 801 чал.; 1897 — 6 756 чал.
• XX стагоддзе: 1904 — 9 113 чал.; 1909 — 7 138 чал.; 1921 — 4 413 чал.; 1939 — 6 073 чал.; 1944 — 1,2 тыс. чал.; 1959 — 2,5 тыс. чал.; 1993 — 2,5 тыс. чал.^[9]; 1995 — 2,7 тыс. чал.^[10]
• XXI стагоддзе: 2006 — 2,8 тыс. чал.; 2007 — 2 747 чал.; 2016 — 1 537 чал.^[11]; 2017 — 1 500 чал.^[3]

Прадпрыемствы лёгкай, будаўнічых матэрыялаў, харчовай прамысловасці.

У Дзісне працуюць сярэдняя і музычная школы, школа-інтэрнат.

Медыцынскія паслугі аказвае бальніца.

Дзейнічаюць дом культуры, 2 бібліятэкі, дом рамёстваў.

Спыніцца можна ў гарадской гасцініцы^[12].

• Гістарычная забудова (канец XIX — пачатак XX стст.)
• Замчышча (XVI ст.), каля ўпадзення р. Дзісны ў Заходнюю Дзвіну
• Касцёл Беззаганнага Зачацця Найсвяцейшай Дзевы Марыі (1773)
• Царква ў гонар Смаленскай іконы Маці Божай «Адзігітрыя» (1904)
• Царква Уваскрэшання Хрыстова (канец XIX ст.)  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 213Г000555шыфр 213Г000555
• Руіны бальніцы (пачатак XX ст.)
• Гасцініца «Рыга»
• Будынак Павятовага аддзялення апякунства цвярозасці (пачатак XX ст.)
• Сінагога (XIX ст.)
• Сядзіба Кастравіцкіх
• Каталіцкая царква на могілках
• Мост цераз раку Дзісну
• Могілкі яўрэйскія
• Брацкая магіла (1941—1944), вул. Леніна. Пахаваны 276 воінаў і партызан, якія загінулі ў барацьбе супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў. У 1959 годзе на магіле пастаўлены помнік — скульптуры 2 воінаў  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 213Д000556шыфр 213Д000556

Адноўлены касцёл	Сінагога	Руіны бальніцы

• Званіца
• Кляштар францысканцаў (1816)
• Фарны касцёл

• Святлана Уладзіміраўна Андрыеўская (нар. 1977) — беларускі гісторык, этнограф, педагог, кандыдат гістарычных навук.
• Валянцін Вікенцьевіч Арлоўскі (1900—1961) — савецкі военачальнік, генерал-лейтэнант.
• Гілел Гільдзін^[en]
• Антон Грыневіч (1877—1937) — беларускі грамадска-культурны дзеяч, збіральнік музычнага фальклору.
• Антон Ігнатавіч Зянкевіч (1888—1949) — беларускі каталіцкі святар, грамадскі і культурны дзеяч.
• Якаў Сямёнавіч Іцхокі (1906—1984) — савецкі інжынер, спецыяліст у галіне радыёлакацыі і імпульснай тэхнікі.
• Абрахам Ёфэ^[en] (1909—2000) — ізраільскі міколаг.
• Навум Сямёнавіч Леках (1908—1996) — беларускі ўрач.
• Майсей Мендзелевіч Смірын (1895—1975) — навуковец-гісторык.
• Фёкла Фёдараўна Струй (1916—?) — беларускі дзяржаўны дзеяч.
• Ісаак Майсеевіч Разет (1927—1992) — псіхолаг і педагог.

• Спіс вуліц Дзісны

• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Міёрскага р-на. — Мн.: Беларуская навука, 1998. — 630 c.: іл. — ISBN 985-08-0260-Х.
• Дзісна // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 267. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 688 с. — ISBN 985-11-0314-4 (т. 1), ISBN 985-11-0315-2.
• Русецкі А. У. Мастацкая культура Віцебскага Паазер’я: ад старажытнасці да пачатку XX стагоддзя. — Мн., 2005.
• Цітоў А. Геральдыка беларускіх местаў (XVI — пачатак XX ст.). — Мн.: Полымя, 1998. — 287 с. — ISBN 985-07-0131-5.

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Дзісна

• Геаграфічныя звесткі па тэме Дзісна на OpenStreetMap
• Дзісна на сайце Глобус Беларусі (руск.)
• м. Дзісна на Radzima.org
• Дзісна(недаступная спасылка) на Прыдзвінскі край: Гісторыя і сучаснасць Архівавана 6 ліпеня 2011.
• Мёрскі раённы выканаўчы камітэт пра Дзісну Архівавана 25 верасня 2009. (руск.)
• Dzisna Архівавана 23 лістапада 2011. на Rzeczpospolita wirtualna(недаступная спасылка) (польск.)
• Дзісна — самы маленькі горад Беларусі (англ.) (руск.)

Мёрскі раён
Гарады Дзісна Мёры Сельсаветы Завуццеўскі Мёрскі Мікалаёўскі Новапагосцкі Павяцкі Перабродскі Туркоўскі Узмёнскі Язненскі
Гісторыя (з 1940) Гарады Дзісна (з 1959) Мёры (з 1972) Гарадскія пасёлкі Друя (1940—1963) Мёры (1957—1972) Шаркаўшчына (1962—1966) Сельсаветы Аляксандраўскі (1940—1960) Барсукоўскі (1940—1954) Буйкаўскі (1962—1966) Валькоўскі (1940—1954) Воўкаўшчынскі (1940—1954) Германавіцкі (1962—1966) Глінаўскі (1954—1959) Даўгінаўскі (1965—2010) Дварнасельскі (1940—1954, 1971—2004) Дворнаўскі (1962—1963) Дзедзінаўскі (1954—1973) Дулінаўскі (1962—1965) Жукоўскі (1940—1954) Жукоўшчынскі (1962) Завуццеўскі (з 1962) Камянполлеўскі (1954—1974) Лебедзеўскі (1940—1954) Лужкоўскі (1962—1966) Лявонавецкі (1940—1954) Лявонпальскі (1940—1965) Мальцаўскі (1940—1962) Мёрскі (1940—1957, з 2004) Мікалаёўскі (з 1959) Наўгародскі (1940—1971) Новакрукоўскі (1940—1954) Новапагосцкі (з 1940) Павяцкі (з 1940) Перабродскі (з 1940) Празароцкі (1962—1965) Пяліцкі (1962—1966) Ручайскі (1962—1966) Старынкаўскі (1962—1965) Сцефанполлеўскі (1959—1960) Туркоўскі (з 1959) Узмёнскі (1954—2004, з 2010) Урбанаўскі (1940—1959) Чэраскі (1940—1959, 1992—2004) Шкунціцкі (1962—1965) Язненскі (з 1962) Якубаўшчынскі (1959—1992) Янчонкаўскі (1940—1954)

Віцебская вобласць
Раёны	Аршанскі Бешанковіцкі Браслаўскі Верхнядзвінскі Віцебскі Гарадоцкі Глыбоцкі Докшыцкі Дубровенскі Лепельскі Лёзненскі Мёрскі Пастаўскі Полацкі Расонскі Сенненскі Талачынскі Ушацкі Чашніцкі Шаркаўшчынскі Шумілінскі
Гарады	Барань Браслаў Верхнядзвінск Віцебск1 Гарадок Глыбокае Дзісна Докшыцы Дуброўна Лепель Мёры Наваполацк1 Новалукомль Орша Паставы Полацк Сянно Талачын Чашнікі
Пгт	Арэхаўск Асвея Багушэўск Балбасава Бешанковічы Бягомль Варапаева Ветрына Відзы Езярышча Копысь Коханава Лёзна Лынтупы Обаль Падсвілле Расоны Сураж Ушачы Шаркаўшчына Шуміліна Янавічы
1горад абласнога падпарадкавання