Гарадскі пасёлак Лынтупы Касцёл Св. Андрэя Баболі Герб Сцяг Краіна Беларусь Вобласць Віцебская Раён Пастаўскі Сельсавет Лынтупскі Каардынаты 55°03′ пн. ш. 26°19′ у. д.HGЯO Гарадскі пасёлак з 1967 Вышыня цэнтра 225.3 м Насельніцтва ▼1 124 чал. (1 студзеня 2024)[1] Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 2155 Паштовы індэкс 211870 Аўтамабільны код 2 СААТА 2240828905 Лынтупы на карце Беларусі ±

Лынтупы на Вікісховішчы

Лынту́пы^[2] — гарадскі пасёлак у Пастаўскім раёне Віцебскай вобласці Беларусі, на рацэ Лынтупцы, за 42 км ад Паставаў, каля мяжы з Літвой. Тупіковая чыгуначная станцыя на лініі Крулеўшчына — Лынтупы, аўтамабільнымі дарогамі звязаны з Паставамі, Свірам і Швянчонісам (Літва). Насельніцтва — 1 478 чалавек (2017)^[3].

Тапонім «Лынтупы» ўтварыўся ад балцкай назвы рэчкі Лынтупкі. У літоўскім ужыванні выкарыстоўваюцца назвы Lentupiai, Lentupė, згодна з больш старажытным мясцовым вымаўленнем.

Другая частка звязаная з літ.: upė «рака». Першая частка — з індаеўрапейскім *lento- «гнуткі, падатлівы», ад якога спачатку пайшло значэнне «ліпа», а ад яго ўтварылася літ.: lenta «дошка (ліпавая)».

У гідроніме захавалася адпачатнае старабалцкае значэнне, сама назва значыць «звілістая рака»^[4]. Ёсць і другая Лынтупка — рэчка, што ўцякае ў Гаўю каля Суботнікаў.

Мясцовы настаўнік і краязнавец І. Быхавец тлумачыў назву як «птушыная рака», гэтае значэнне, на яго думку, уласцівае і балцкім, і фінскім мовам^[5].

Першы пісьмовы ўспамін пра Лынтупы датуецца 1385 годам^[6]. У 1459 годзе Андрэй Даўгірдавіч пабудаваў тут драўляны касцёл Св. Андрэя. Паводле адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы (1565—1566) Лынтупы ўвайшлі ў склад Ашмянскага павета Віленскага ваяводства. У розныя часы мястэчка знаходзілася ва ўладанні Бучынскіх, Астроўскіх, Гільзенаў.

Паводле інвентара, станам на 1591 год у Лынтупах існавала плошча і 2 вуліцы — «Да млына» і «Да сяла Судоўскага», мелася 28 дымоў. Сядзіба ўладара маёнтка складалася са старога дома з 6 памяшканнямі і гаспадарчых пабудоваў.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Лынтупы апынуліся ў складзе Расійскай імперыі, з 9 верасня 1801 года ў Завілейскім павеце Віленскай губерні.

Падчас вызваленчага паўстання 5 мая 1831 года ў мястэчка ўвайшлі атрады паўстанцаў, адкуль яны накіраваліся ў Ашмянскі павет. У 1843 годзе Лынтупы зрабіліся цэнтрам воласці Свянцянскага павета. Цягам 1854—1939 гадоў мястэчка належала Бішэўскім.

Станам на 1885 год у Лынтупах было 13 двароў, валасная ўправа, касцёл, яўрэйскі малітоўны дом, школа (адкрылася ў 1866 годзе), багадзельня, 3 крамы, карчма, праводзіліся кірмашы. У 1897 годзе праз мястэчка прайшла чыгунка, якая злучыла Полацк з Вільняй.

У канцы XIX стагоддзя маёнтак Лынтупы складаўся з мястэчка Лынтупы, вёсак Шудаўцы, Казнадзеюшкі, Пожлікі, Пешкаўцы і засценкаў Стукаўшчызна, Яўнелішкі, Жакі, Балдук, Сенькішкі, або Балдучок, Трабуцішкі, Ігнацішкі (усе яны належалі да Лынтупскай сельскай суполкі). Праз мястэчка праходзіла вузкакалейка Новасвянцяны — Глыбокае. У пачатку XX стагоддзя Бішэўскія збудавалі ў Лынтупах двухпавярховы мураваны палац (захаваўся), раней тут заклалі парк з рэдкімі пародамі дрэваў, выкапалі ўручную 3 ставы, якія злучаліся ручаямі. У 1904 годзе ў мястэчку пачаў працаваць вінакурны завод. У 1908 годзе на месцы ранейшага драўлянага збудавалі мураваны касцёл. У 1909 годзе ў Лынтупах адкрылася народнае вучылішча. У Першую сусветную вайну ў 1915 годзе праз мястэчка праходзіла лінія фронта.

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Лынтупы апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе зрабіліся цэнтрам гміны Свянцянскага павета. Мясцовае вучылішча рэарганізавалі ў прагімназію. Станам на 1937 год у мястэчку было 194 двары.

У 1939 годзе Лынтупы ўвайшлі ў склад БССР, вёска ў Пастаўскім раёне. У Другую сусветную вайну з чэрвеня 1941 года да 8 ліпеня 1944 года знаходзіліся пад нямецкай акупацыяй.

22 жніўня 1967 года Лынтупы атрымалі статус гарадскога пасёлка^[7]. 8 красавіка 2004 года Лынтупскі пассавет быў рэарганізаваны ў Лынтупскі сельсавет з цэнтрам у Лынтупах. 28 лютага 2011 года адбылося афіцыйнае зацвярджэнне герба і сцяга пасёлка^[8].

• XVI стагоддзе: 1591 год — 150 чал.
• XIX стагоддзе: 1866 год — 477 чал., у тым ліку 406 каталікоў, 11 праваслаўных, 50 іўдаістаў, 6 евангелістаў, 4 магамецяніна^[9]; 1885 год — 214 чал.; 1897 год — 685 чал.
• XX стагоддзе: 1975 год — 2 тыс. чал.; 1989 год — 2,1 тыс. чал.; 1995 год — 2,1 тыс. чал.^[10]; 1997 год — 2,2 тыс. чал.
• XXI стагоддзе: 2004 год — 1,8 тыс. чал.; 2006 год — 1,8 тыс. чал.^[11]; 2008 год — 1,8 тыс. чал.; 2009 год — 1 609^[12] чал. (перапіс); 2016 год — 1 519 чалавек^[13]; 2017 год — 1 478 чалавек^[3]; 2023 год — 1 202 чал.

Прадпрыемствы харчовай прамысловасці. Метэастанцыя. Пункты мытнага афармлення Лынтупы-1 і Лынтупы-2.

У Лынтупах працуюць аптэка, бальніца, ветэрынарны ўчастак, 2 дзіцячыя сады, спіртзавод, дом быту, лясніцтва, міліцэйскае аддзяленне, 5 крам, лазня, метэастанцыя, АТС, філіял ашчаднага банка, філіял ПМК-21, пажарная каманда, пошта, нафтабаза, электрастанцыя, цэх дрэваапрацоўкі, сталоўка, хлебанарыхтоўчае прадпрыемства, сярэдняя школа, бібліятэка.

Праз пасёлак праходзяць аўтадарогі Р95 (Лынтупы — Смаргонь — Гальшаны) і Р110 (Глыбокае — мяжа Літвы). У наш час пасажырскае чыгуначнае злучэнне ў кірунку Літвы не ажыццяўляецца.

На другім месцы па сярэднім узроўні ападкаў у краіне. Тут сярэдні паказчык аб’ёму ападкаў складае 738 мм.^[14]

Лынтупы знаходзяцца ў пагранічнай зоне Рэспублікі Беларусь, уезд у якую ажыццяўляецца на падставе апавяшчэння пагранічнікаў пра намер наведаць тое ці іншае месца ў памежнай зоне з выплатай дзяржаўнай пошліны^[15].

У Лынтупскай школе дзейнічае музей «Беларуская хатка» (адкрыўся ў 1992 годзе намаганнямі М. Нячаевай).

На паўночным захадзе ад Лынтупаў знаходзіцца курганны могільнік балтаў X—XI стст.

• Гістарычная забудова (канец XIX — пачатак XX стст.; фрагменты)
• Касцёл Св. Андрэя Апостала (1908—1914)
• Старыя каталіцкія могілкі, капліцы
• Могілкі нямецкіх салдат (1915—1918) — знаходзяцца ля агароджы каталіцкіх могілак
• Яўрэйскія могілкі (XVIII ст.) — практычна не захаваліся
• Сядзібна-паркавы комплекс Бішэўскіх (пачатак ХХ ст.)
• На станцыі па ініцыятыве мясцовага краязнаўца Я. Громава 1 ліпеня 2007 усталяваны бюст «караля вузкакалейкі», інжынера, дэпутата першай Дзяржаўнай Думы Баляслава Антонавіча Ялавецкага.

• Быхавец І. А. Лынтупы і наваколле : гістарычны нарыс / І. А. Быхавец. — Паставы, 1993. — 83 с.
• Лынтупы // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9
• Зямчонак І., Мальцаў У. Лынтупы // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 4: Кадэты — Ляшчэня / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1997. — С. 407. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2.
• Лынтупы // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 440. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
• Сяргей Харэўскі Маршруты па Беларусі: Балдук mon amour Архівавана 2 чэрвеня 2009. // Наша Ніва, 17 красавіка 2009 г.
• Łyntupy // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce (польск.). — Warszawa, 1884. — S. 851.

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Лынтупы
• ПРЫДЗВІНСКІ КРАЙ(недаступная спасылка)
• Лынтупы на Radzima.org
• Лынтупы: палац Бішэўскіх
• Лынтупы на сайце Глобус Беларусі
• [1] Кастусь Лешніца. Лынтупы. Чарговы адрас багатай на гістарычную памяць роднай старонкі // Звязда, 2023-07-31

Лынтупскі сельсавет
Цэнтр	Лынтупы
Вёскі	Абрамаўшчына · Ажуройсці · Апідамы · Баяры · Белішкі · Бялянішкі · Вайшкілог · Вайшкуны · Васкаўшчына · Вейсішкі · Вердашышкі · Высокія · Вялічкі · Гайлюны · Галышышкі · Гіруці · Гудэлішкі · Гурніца · Дамуці · Данеўцы · Дварчаны · Дзяўгуцішкі · Дуброўшчына · Жакі · Жвірынка · Жвойрышкі Вялікія · Жвойрышкі Малыя · Жыгуны · Ігнацішкі · Кавалі · Казнадзеюшкі · Каптаруны · Койры · Лапуны · Лопуці · Марачы · Масленікі · Міцкяны · Навасёлкі 2 · Падвішняк · Пад'ясенка · Палессе · Палхуны · Папоўцы · Паташня · Пеляка · Петрышкі · Пешкаўцы · Попелікі · Пушча 1 · Пятруці · Рагалі · Рагонішкі · Раманішкі · Рамейкі · Рачаны · Роскаш · Роўнае Поле · Русакі · Рынкяны · Рэдута · Рэпішкі · Саболкі · Саранчаны · Свірдуны · Свіркі · Свірплішкі · Сенькішкі · Скарпаўцы · Скрунды · Станчыкі · Стонішкі · Субачы · Сухарышкі · Трабуцішкі · Трапшышкі · Фаворы · Чопанішкі · Шудаўцы · Шчэрбішкі · Янанішкі · Яўнелішкі
Хутары	Залессе

Пастаўскі раён
Гарады Паставы Гарадскія пасёлкі Варапаева Лынтупы Сельсаветы Варапаеўскі Дунілавіцкі Казлоўшчынскі Камайскі Курапольскі Лынтупскі Навасёлкаўскі Юнькаўскі
Гісторыя (з 1940) Гарады Паставы Гарадскія пасёлкі Варапаева (з 1962) Лынтупы (з 1967) Сельсаветы Андронскі (1940—1959) Белькаўскі (1962—2009) Валкалацкі (1962—1965) Валкоўскі (1970—2023) Варапаеўскі (з 2013) Вярэнькаўскі (1940—1954) Груздаўскі (1940—1960) Дварчанскі (1966—1985) Дунілавіцкі (з 1962) Загацкі (1940—1966) Казлоўшчынскі (з 1962) Камайскі (з лістапада 1940) Курапольскі (1940—1944, з 1946) Ласіцкі (1962—1970) Лотвінскі (кастрычнік — лістапад 1940) Лукашоўскі (1985—1992) Лучайкаўскі (кастрычнік — лістапад 1940) Лынтупскі (лістапад 1940 — 1967, з 2004) Масляніцкі (лістапад 1940 — 1959) Мулярскі (1981—1988) Мягунскі (лістапад 1940 — 2004) Навасёлкаўскі (кастрычнік — лістапад 1940, з 1992) Навасёлкаўскі 1-шы (лістапад 1940 — 1954) Навасёлкаўскі 2-гі (лістапад 1940 — 1959) Нагаўкаўскі (кастрычнік — лістапад 1940) Оцкавіцкі (лістапад 1940 — 1981) Палескі (лістапад 1940 — 2004) Пастаўскі (1940—1954) Радуцкі (лістапад 1940 — 1959) Рынкянскі (лістапад 1940 — 1954) Савіцкі (1940—1985) Свілельскі (1940—1970) Старадворскі (кастрычнік — лістапад 1940) Старчунскі (лістапад 1940 — 1959) Шыркаўскі (1985—2013) Юнькаўскі (з 1940) Ярэўскі (1970—2023)

Віцебская вобласць
Раёны	Аршанскі Бешанковіцкі Браслаўскі Верхнядзвінскі Віцебскі Гарадоцкі Глыбоцкі Докшыцкі Дубровенскі Лепельскі Лёзненскі Мёрскі Пастаўскі Полацкі Расонскі Сенненскі Талачынскі Ушацкі Чашніцкі Шаркаўшчынскі Шумілінскі
Гарады	Барань Браслаў Верхнядзвінск Віцебск1 Гарадок Глыбокае Дзісна Докшыцы Дуброўна Лепель Мёры Наваполацк1 Новалукомль Орша Паставы Полацк Сянно Талачын Чашнікі
Пгт	Арэхаўск Асвея Багушэўск Балбасава Бешанковічы Бягомль Варапаева Ветрына Відзы Езярышча Копысь Коханава Лёзна Лынтупы Обаль Падсвілле Расоны Сураж Ушачы Шаркаўшчына Шуміліна Янавічы
1горад абласнога падпарадкавання