Рэспубліка Беларусь прымала ўдзел у шматбаковым і двухбаковым узаемадзеянні на прадмет выхаду з югаслаўскага крызісу. У першыя гады канкрэтная пазіцыя краіны па гэтым пытанні адсутнічала. У наступным сітуацыя змянілася: дзяржава выступіла за мірнае ўрэгуляванне канфлікту. Ужо ў рамках Косаўскага пытання канца 1990-х Беларусь стала на бок афіцыйнага Бялграда.

Гісторык і палітолаг Павел Малашук вылучыў два этапы ў развіцці беларускай пазіцыі па Югаславіі:

1. 1991—1994: адсутнасць канкрэтнай пазіцыі;
2. 1994—1998: курс на мірнае ўрэгуляванне.

У 1992 годзе Рэспубліка Беларусь стала ўдзельнікам Хельсінкскага працэсу. Гэта падзея супала з уключэннем СБСЕ (АБСЕ) у мірны працэс па Югаславіі. У той момант афіцыйны Мінск мог падключыцца да ўрэгулявання канфлікту, але беларускія ўлады бяздзейнічалі і не выкарыстоўвалі гэты спрыяльны шанец. У сувязі з гэтым, краіна не сфармулявала выразную пазіцыю ў дачыненні да Міжнароднай канферэнцыі па былой Югаславіі і Міжнароднай кантактнай групы па Босніі і Герцагавіне^[1]. Мінск адстойваў тэзіс аб тым, што прымяненне сілы ў югаслаўскім канфлікце не з’яўляецца залогам яго паспяховага вырашэння, выступаў за яго мірнае рашэнне, аднаўленне членства СРЮ ў ААН і іншых міжнародных арганізацыях. Пазіцыя па рашэнні міждзяржаўных і ўнутрыдзяржаўных канфліктаў была адназначная: войны павінны вырашацца не сілавымі метадамі, а шляхам пераканання і сумеснымі дзеяннямі сусветнай супольнасці^[2]. Краіна выказвалася супраць узброенага ўдзелу ў канфлікце трэціх сіл^[3].

У студзені 1995 года група дэпутатаў Вярхоўнага Савета Беларусі і Федэральнага сходу Расіі па запрашэнні кіраўніка Рэспублікі Сербскай Радавана Караджыча наведала Югаславію. Адбыліся сустрэчы з дзяржаўнымі і палітычнымі лідарамі краіны, дэпутаты пабывалі на лініі размежавання супрацьлеглых бакоў у размяшчэнні расійскага батальёна міратворчых сіл ААН у г. Сараева, правялі шэраг перамоў і кансультацый. У афіцыйным заключэнні па выніках паездкі, накіраваным прэзідэнту Аляксандру Лукашэнку і старшыні Вярхоўнага Савета Мечыславу Грыбу, яны адзначалі, што «ўсе санкцыі, пачынаючы з тых, якія былі ўведзеныя на аснове рэзалюцыі Савета Бяспекі ААН № 820, прынятай 17 красавіка 1993 года, павінны быць неадкладна скасаваны», і прапаноўвалі актывізаваць намаганні Мінска ў Савеце Бяспекі ААН па ліквідацыі гэтых санкцый. Таксама гаварылася, што «развіццё падзей на Балканах паказала заўчаснасць дыпламатычнага прызнання з боку міжнароднай супольнасці незалежнасці Босніі і Герцагавіны». Прычым беларускія дэпутаты лічылі, што выправіць памылку можна толькі прызнаўшы права баснійскіх сербаў на стварэнне самастойнай дзяржавы альбо дзяржаўнага ўтварэння ў рамках канфедэрацыі або федэрацыі з Югаславіяй^[4].

Выступаючы 2 кастрычніка 1997 года ў агульнапалітычнай дыскусіі на 52-й сесіі Генеральнай Асамблеі ААН, міністр замежных спраў Рэспублікі Беларусь Іван Антонавіч заявіў^[2]:

Мы перакананы, што трывалы мір у былой Югаславіі магчымы толькі пры ўмове адмовы ад гвалту, урэгулявання супрацьлеглымі бакамі сваіх супярэчнасцяў мірнымі сродкамі шляхам перамоваў. Рэспубліка Беларусь прапануе Генеральнай Асамблеі ААН даць Саюзнай Рэспубліцы Югаславіі як адной з дзяржаў-заснавальніц магчымасць аднавіць свой удзел у рабоце Генеральнай Асамблеі і іншых органаў Арганізацыі Аб’яднаных Нацый.

У 1995 годзе ў Адрыятычным моры перахоплены карабель са стралковай зброяй і боепрыпасамі, які накіроўваўся да зоны баявых дзеянняў. Тады дзейнічала забарона ААН на пастаўку зброі ўдзельнікам канфлікту, а сілы НАТА правяралі ўвесь падазроны транспарт. Паводле дакументаў, зброю набылі камерсанты-пасярэднікі, але крыніцу паставак вызначылі аператыўна — Беларусь. Аляксандр Лукашэнка заявіў, што краіна легальна прадала ўзбраенне, але яе пакупнікі затым перапрадалі яго^[5].

Па косаўскім пытанні Беларусь заняла бок СРЮ. Сваю палітыку ў адносінах да падзей краіна каардынавала з Расіяй^[2]. 29 верасня ў г. Нью-Ёрк Антановіч сустрэўся з міністрам замежных спраў СРЮ Жывадзінам Ёванавічам, абмеркаваўшы косаўскую сітуацыю. Югаслаўскі бок высока ацаніў падтрымку Беларусі^[3]. 6 кастрычніка 1998 года беларускі лідар Аляксандр Лукашэнка заявіў, што гатовы аказаць Бялграду «ўсялякую дапамогу»^[6].

Дзяржава выступала супраць любых ваенных аперацый супраць Югаславіі. Упершыню пра гэта было заяўлена 8 кастрычніка Нацыянальным сходам. У заяве ад 14 кастрычніка беларускі МЗС заклікаў НАТА адмовіцца ад планаў сілавога ўмяшання, паколькі «ўжыванне сілы ў дачыненні да суверэннай дзяржавы без санкцыі Савета Бяспекі ААН з’яўляецца грубым парушэннем Статута ААН, супярэчыць асноватворным прававым прынцыпам міжнародных адносін і падрывае сістэму бяспекі і даверу на еўрапейскім кантыненце. Ваеннае ўмяшанне НАТА ва ўнутрыдзяржаўны канфлікт не толькі не ліквідуе яго прычыны, а наадварот, паглыбляе супрацьстаянне бакоў у Косаве». 20 лютага 1999 года прэзідэнт краіны заявіў, што галоўнае ў дадзенай сітуацыі — захаваць перамоўны працэс. Лукашэнка таксама паўтарыў тэзіс аб захаванні тэрытарыяльнай цэласнасці Югаславіі і недапушчальнасці ваеннай інтэрвенцыі^[3].

24 сакавіка, калі альянс НАТА ўсё ж разгарнуў вайну супраць Бялграда, ён назваў дзеянні Захаду «крайнімі і найбольш контрпрадуктыўнымі мерамі». Малашук адзначаў, што заява беларускага прэзідэнта ў сувязі з пачаткам бамбардзіровак была размешчана на першых старонках усіх цэнтральных югаслаўскіх газет і перадавалася па ўсіх каналах нацыянальнага тэлебачання СРЮ. У Югаславіі дадзенае выступленне было ўспрынята як магутны псіхалагічны фактар маральнай падтрымкі^[7].

З асуджэннем аперацыі таксама выступілі Палата прадстаўнікоў і пастаянны прадстаўнік Рэспублікі Беларусь у ААН Аляксандр Сычоў. На фоне ваеннай аперацыі Мінск замарозіў адносіны з НАТА. 26 сакавіка краіна разам з Расіяй і Індыяй унесла на разгляд СБ ААН праект рэзалюцыі, у якой асуджалася ваеннае ўмяшанне краін альянсу^[7].

Са снежня 1998 года ў Косаве дзейнічала спецыяльная група медыцынскіх экспертаў-патолагаанатамаў з мэтай расследавання злачынстваў супраць мірнага насельніцтва. У яе склад ад Беларусі ўвайшлі намеснік галоўнага дзяржаўнага судова-медыцынскага эксперта Кузмічаў і загадчык Цэнтральнай медыка-крыміналістычнай лабараторыі галоўнага бюро Дзяржаўнай службы судова-медыцынскай экспертызы Ляўковіч. Паралельна беларускія спецыялісты (10 чалавек) працавалі і ў якасці назіральнікаў місіі АБСЕ^[3].

13 красавіка 1999 года ў прадмесці Бялграда прыбыла калона аўтамашын з гуманітарнай дапамогай з Расіі і Беларусі. Гэтаму папярэднічалі амаль тры дні цяжбы на венгерскай мяжы. Улады Венгрыі адмаўляліся прапусціць канвой на сваю тэрыторыю. Канфлікт быў вырашаны толькі пасля перамоваў у Будапешце, якія правёў міністр па надзвычайных сітуацыях РФ Сяргей Шайгу^[8].

14 красавіка 1999 года, у разгар паветранай кампаніі НАТА, у Бялград з візітам прыбыў Аляксандр Лукашэнка. У сталічным аэрапорце яго сустрэў асабіста прэзідэнт Югаславіі Слабадан Мілошавіч. На працягу шасці гадзін лідары абедзвюх краін абмеркавалі многія двухбаковыя і міжнародныя пытанні, у тым ліку па ўрэгуляванні крызісу на Балканах. На праведзенай прэс-канферэнцыі па выніках перамоваў было выказана, што югаслаўскі бок гатовы размясціць у Косаве міжнародных назіральнікаў, акрамя прадстаўнікоў тых краін, якія ўдзельнічаюць у агрэсіі супраць Югаславіі. Бялград таксама афіцыйна заявіў пра сваё жаданне далучыцца да Саюзу Расіі і Беларусі^[9].

Газета «Правда» адзначыла, што Лукашэнка стаў першым лідарам, які наведаў Бялград пасля пачатку заходніх бамбардзіровак. Камандаванне НАТА з неахвотай, але ўсё ж дало паветраны калідор для прэзідэнцкага самалёта^[9]. Аднак альянс так і не гарантаваў бяспеку палёту. Больш за тое, падчас знаходжання Лукашэнкі ў Югаславіі на Бялград ажыццёўлены авіяналёты (падчас перамоваў паветраныя сірэны гучалі двойчы)^[10].

Карэспандэнт газеты «Независимая газета» Антон Хадасевіч пісаў пра гэты візіт, што Лукашэнка ў рамках паездкі ў Бялград прадстаўляў інтарэсы не столькі Мінска, колькі Масквы. Больш за тое, перад гэтым кіраўнік дзяржавы нібыта атрымаў адабрэнне прэзідэнта Расіі Барыса Ельцына^[11]. Выданне «Свободная пресса» адзначала, што за кошт гэтага Лукашэнка заваяваў аўтарытэт у Сербіі^[12].

Беларускі палітычны аглядальнік Валер Карбалевіч на фоне візіту Лукашэнкі ў Сербію ў 2019 годзе ўзгадаў паездку 20-гадовай даўніны^[11].

На наступны дзень, 4 снежня, прэзідэнт Сербіі Аляксандр Вучыч сустракаецца ў Сочы з Пуціным. Дык вось цяперашні шырока разрэкламаваны беларускімі дзяржаўнымі СМІ візіт Лукашэнкі ў Бялград – гэта ў пэўным сэнсе спосаб, умоўна кажучы, выцерці нос прэзідэнту Расіі. Кім быў Пуцін у красавіку 1999 года, калі Лукашэнка ўжо здзяйсняў «гераічныя ўчынкі»? Ды нікім. Хай задумаецца над гэтым перад 7 снежня [дзень сустрэчы Пуціна і Лукашэнкі па пытаннях інтэграцыі дзвюх краін].

У 2000 годзе быў скінуты Слабадан Мілошавіч. У афіцыйным Мінску дастаткова спакойна паставіліся да змены ўлады^[13].

Пазіцыі Беларусі і новых югаслаўскіх уладаў па пытанні пра лёс экс-лідара разыходзіліся. Апошнія фактычна пагадзіліся з арыштам Мілошавіча і выдачай яго Гаазе. Арышт былога прэзідэнта, які адбыўся 1 красавіка 2001 года, быў рэзка адмоўна ўспрыняты беларускім кіраўніцтвам. Аляксандр Лукашэнка назваў яго «абуральным і недэмакратычным фактам». Кіраўніцтва краіны падтрымала ў гэтым пытанні традыцыйна апазіцыйная Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя (Народная Грамада)^[13].

Старшыня партыі Мікалай Статкевіч у інтэрв’ю карэспандэнту «Савецкай Беларусі», якое было дадзена незадоўга да арышту экс-кіраўніка Югаславіі, адзначыў, што «сама наяўнасць патрабаванняў аб выдачы Слабадана Мілошавіча ў Гаагу выглядае, прынамсі, некарэктна». Да таго ж, на думку палітыка, югаслаўскія ўлады цалкам па сілах маглі самастойна вызначыць ступень адказнасці зрынутага лідара. Кіраўнік БСДП (НГ) лічыў таксама, што ў выпадку калі «цяперашняя ўлада ў Югаславіі ўсё ж вырашыцца на выдачу Мілошавіча, то немінуча страціць свой твар і частку свайго аўтарытэту, паколькі гэта ёсць яшчэ і пытанне самадастатковасці і суверэннасці дзяржавы»^[14].

15 снежня 2016 года ў царкве Святой Тройцы ў Бялградзе была асвечана мемарыяльная дошка са спісам рускіх добраахвотнікаў, якія загінулі ў войнах у былой Югаславіі. На цырымоніі прысутнічаў таксама пасол Беларусі ў Сербіі Уладзімір Чушаў^[15].

• Беларуска-югаслаўскія адносіны

• П. В. Малашук. Белорусско-югославское сотрудничество на международной арене // Вестник Полоцкого государственного университета. — 2012. — № 1. — С. 102-111.