Цэнтральная ўправа дзяржаўнай бясьпекі
| Цэнтральная ўправа дзяржаўнай бясьпекі | |
| Ústredňa štátnej bezpečnosti, ÚŠB | |
| Краіна |
 Славаччына |
|---|---|
| Створаная | 1 студзеня 1940 году |
| Распушчаная | увесну 1945 году |
| Штаб-кватэра | Браціслава |
Цэнтра́льная ўпра́ва дзяржа́ўнай бясьпе́кі (ЦУДБ; па-славацку: Ústredňa štátnej bezpečnosti, ÚŠB) — найвышэйшая паліцыйная ўстанова ў Першай Славацкай Рэспубліцы, якая займалася выведнай дзейнасьцю. Заснаваная была 1 студзеня 1940 году й існавала ажно да заняпаду дзяржавы ўвесну 1945. Гэтая ўстанова мела свой сьпіс ды рэестр тайных агентаў, супрацоўнічала з арганізацыямі ГСНП, напрыклад, з Глінкавай ґвардыяй і Глінкавай моладзьдзю, а таксама партыяй карпацкіх немцаў Нямецкай партыяй.
Управа ўзьнікла шляхам злучэньня чацьвёртага аддзяленьня Міністэрства ўнутраных справаў і выведнага аддзяленьня паліцыйнай управы ў Браціславе як Прэзыдыюма МУС Славаччыны. Прычынаю заснаваньня паслужыла адсутнасьць адзінай арганізаванай спэцслужбы.
Увесь дзяржаўна-рэпрэсіўны апарат дзяржавы быў падпарадкаваны выведнай службе: паліцыя, жандармэрыя, жупныя й акрэсавыя ўправы й натарыюсы[1]. Цэнтральная ўправа дзяржаўнай бясьпекі супрацоўнічала зь нямецкім Гестапам. Па Славацкім нацыянальным паўстаньні Цэнтральная ўправа дзяржаўнай бясьпекі ўдзельнічала ў дэпартацыі каля 3595 асобаў у нацысцкія канцэнтрацыйныя лягеры[2].
Некаторыя працаўнікі ўправы супрацоўнічалі з антыфашысцкім рухам супраціўленьня.
Гісторыя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Пра стварэньне Цэнтральнай управы дзяржаўнае бясьпекі было прынятае рашэньне яшчэ ўвосені 1939 году й было створанае на падставе пастановы ўраду № 51/1936 Сб. з. 1 студзеня 1940 году. Першым яго кіраўніком стаў Юзэф Мішык. ЦУДБ прыняў на сябе абавязкі выведных і палітычных аддзелаў паліцыі і іх супрацоўнікаў. У той час ЦУДБ усё яшчэ быў часткай Міністэрства ўнутраных справаў, таму нават ня мела ўласнай эканамічнай управы й аддзелу кадраў. Усе гэтыя дзеі выконваліся для яе адпаведнымі ўправамі Міністэрства ўнутраных справаў.
Функцыі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]ЦУДБ быў паліцыйным офісам, які займаўся антыдзяржаўнымі злачынствамі і абароннай выведкай. Ён ня меў наступальных задачаў, і ніводная ягоная частка не функцыянавала як выведная служба. Гэта вынікае з папярэдняй традыцыі Чэхаславацкай Рэспублікі, дзе наступальная выведка ажыцьцяўлялася збольшага ваеннымі выведнікамі, але з-за імкненьня Нямеччыны падпарадкаваць замежную палітыку Першае Славацкае Рэспублікі, адпала патрэба ў перасьледаваньні традыцыйных доўгатэрміновых мэтаў, напрыклад, Вугоршчына сталася хаўруснай дзяржавай.
Прадметам дзейнасьці ЦУДБ была контрвыведная дзейнасьць, незаконная дзейнасьць розных суполак супраць дзяржавы, назіраньне за асобамі, якія падазраюцца ў антыдзяржаўнай дзейнасьці (былыя аграрыі, камуністы, жыды), рэгістрацыя часопісаў і цэнзура, выдача візаў, малы памежны стык. ЦУДБ супрацоўнічаў з 2-м (выведным) аддзелам Міністэрства нацыянальнай абароны (МНА), для якога ажыцьцяўляў маніторынг грамадзянскіх асобаў, якія падазраюцца ў выведцы й антыдзяржаўнай дзейнасьці. Пасля далучэння Славаччыны да вайны супраць Савецкага Саюзу 2-гі аддзел МНА меў права запытаць у ЦУДБ інфармацыю, якая тычылася дзяржаўнае бясьпекі, і ЦУДБ быў абавязаны даць гэтую інфармацыю.
Філіі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Акрамя штаб-кватэры ў Браціславе ЦУДБ, ейныя філіі дзейнічалі і ў іншых частках Славаччыны. Гэта быў Прэшаўскі раённая цэнтральная ўправа дзяржаўнай бясьпекі, якая была створаная шляхам перайменавання былх філіяў праскай выведнай управы пры паліцыі Прэшава, а таксама зььявілася філія ў Зволене. Філіі ЦУДБ не ствараліся сыстэматычна, але па меры неабходнасьці.
Кіраўнікі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Ёзэф Мішык (чэрвень — лета 1940 году)
- Міхал Локшык (1-2 дні ў чэрвені 1940 року)
- Ян Амбра (лета 1940 году — 14 студзеня 1941 году)
- Пэтэр Старынскі (студзень 1941 году —24 верасьня 1942 року)
- Ёзэф Бэнюшка (верасень 1942 году — лістапад 1944 году)
- Павал Дэнк (лістапад 1944 року — вясна 1945 року)
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ Baka, I., 2010, Politický systém a režim Slovenskej republiky v rokoch 1939 - 1940. Vojenský historický ústav, Bratislava, s. 231
- ^ Plevza, V. a kolektív, Dejiny Slovenského národného povstania 1944 - 5. zväzok. Bratislava, Nakladateľstvo Pravda 1985, s. 579
Вонкавыя спасылкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Указ міністра ўнутраных справаў пра ўтварэньне Цэнтральнай управы дзяржаўнай бясьпекі (2 студзеня 1942 году)
- JOZEF ŠEVČÍK Ústredňa štátnej bezpečnosti – spravodajská služba Slovenskej republiky 1939 - 1945 (славацкая мова). — 2009.
- Артыкул па-ангельску
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
