Tarixi dövlət
Qarluq xaqanlığı
Paytaxt	Suyab
Dövlət dini	Şamanizm sonra İslam
İdarəetmə forması	Monarxiya

Qarluq xaqanlığı (qaz. Қарлұқ қағанаты) 756-940-cü illərdə iqtidarda olmuş türk xaqanlığı.

Qarluqlar VIII əsrin ortalarına qədər Qərbi Altayda və İrtış çayı sahillərində yaşayırdılar. Onların dili qıpçaqlara yaxın idi. Qarluqlar ilk əvvəl II Şərqi Türk xaqanlığına tabe olsalar da, vaxtaşırı uyğurlarla ittifaqa qarşı çıxır, qonşu əraziləri qarət edirdilər.

734-cü ildə Bilgə xaqanın ölümündən sonra II Şərqi Türk xaqanlığı əvvəlki qüdrətini itirdi. Artıq VIII əsrin 40-cı illərində qarluqlar yabqu tərəfindən idarə olunurdular. 744-cü ildə qarluq, uyğur və basmil türk tayfaları birləşərək II Şərqi Türk xaqanlığına son qoydular.

VIII əsrin 50-ci illərində qarluq tayfa ittifaqı daha da güclənir. Qısa müddət ərzində onlar İli, Çu və Talas çayları vadisini ələ keçirərək, Talas və Suyab şəhərlərini zəbt edirlər. 766-cı ildə qarluqların yabqusu qərargahını Çu çayının kənarında yerləşən Suyab şəhərinə (Tokmak şəhəri) keçirdi.

766-940-cı illər arasında qarluqlar Yeddiçayarası ərazidə hakim qüvvə idilər. Lakin 940-cı ildə Şərqi Türküstanda yaşayan türkmənşəli yaqma tayfası bu əraziyə basqın etdi və dövlətin mərkəzi Balasaqun şəhərini tutaraq, Qarluq xaqanlığına son qoydular.

Qarluqlar 766-1215-ci illər arasında Orta Asiyada varlığını davam etdirən Türk boylarıdır. “Qar” adı ərəb mənbələrində “Harluk”, farsca əsərlərdə ” Halluh”, çin mənbələrində isə “Geluolu” formalarında istifadə edilmişdir. Qədim Türk çağlarında Karluklara “Üç Oğuz”, yəni “Üçboy” da deyilmişdir.

"Divanü Lüğat-it-Türk"də bir parçada deyilir: "Qarluq" "Köçəri türklərdən bir dəstə adıdır. Oğuzlardan ayrıdırlar. Oğuzlar kimi türkməndirlər".

• 746 - Bilgə Yabqu Tun Apa Yigen Çor (毗伽葉護頓阿波移健啜)^[1]
• 753 - Tun Bilgə Yabqu (頓毗伽葉護)^[1]

• Форум История Казахстана

• Qarluqlar

Türk xalqlarının əhəmiyyətli dərəcədə yaşadıqları ölkələr və regionlar
Müasir dövlətlər	BMT üzvü olan dövlətlər Azərbaycan • Qazaxıstan • Qırğızıstan • Türkmənistan • Türkiyə • Özbəkistan (Qaraqalpaqıstan) Qismən tanınanlar Şimali Kipr Türk Respublikası
Türk xalqlarının əhəmiyyətli dərəcədə yaşadıqları və ya türk dillərindən birini rəsmi dil kimi tanıyan ölkələr və ya regionlar	50 %-dən artıq Bayan-Ölqiy vilayəti (Monqolustan) • Cənubi Azərbaycan (İran) • Qaqauziya (Moldova) • Sincan-Uyğur Muxtar Rayonu (Çin Xalq Respublikası) • Rusiya regionları: Başqırdıstan • Tatarıstan • Tıva • Çuvaşıstan • Saxa (Yakutiya) 10—50 % Krım Muxtar Respublikası (Ukrayna) • Əfqanıstan • İran • Kipr • Rusiya regionları: Altay Respublikası • Həştərxan vilayəti • Dağıstan • Kabarda-Balkariya • Qaraçay-Çərkəz • Orenburq vilayəti • Samara vilayəti • Tümen vilayəti • Ulyanovsk vilayəti • Çelyabinsk vilayəti • Xakasiya • Tacikistan • Suriya 5—10 % Bolqarıstan • Gürcüstan • İraq • Monqolustan • Rusiya 1—5 % Almaniya • Şimali Makedoniya • Moldova • Kosovo və Metoxiya (Serbiya)• Lixtenşteyn • Avstriya • Niderland
Tarixi dövlətlər	Qədim dövr Böyük Hun İmperiyası • Qaoçe Ulu Bəyliyi • Göytürk xaqanlığı • Qırğız xaqanlığı • Avar xaqanlığı • Qərbi Göytürk xaqanlığı • Şərqi Göytürk xaqanlığı • Xəzər xaqanlığı • Böyük Bolqar xanlığı • Toxaristan Yabquluğu • Birinci Bulqar dövləti • İdil Bulqar dövləti • Türgiş xaqanlığı • Kimək xaqanlığı • Uyğur xaqanlığı • Oğuz dövləti • Qarluq xaqanlığı • Qaraxanlılar dövləti • Qansu Uyğur idikutluğu • Qarahoca Uyğur idikutluğu • Peçeneqlər • Tulunilər dövləti • Kumanlar • Ağşidlər dövləti • Qəznəvilər dövləti • Böyük Səlcuq İmperiyası • Anadolu bəylikləri • Rum sultanlığı • Xarəzmşahlar dövləti • Börilər • Ağsunqurilər • Zəngilər • Eldənizlər • Ərbil bəyliyi • Salqurlular • Müəzzilər dövləti (Dehli Məmlükləri) • Dehli sultanlığı • Cığatay xanlığı • Rəsulilər sülaləsi • Altun Orda/Qıpçaq xanlığı • Ağ Orda • Məmlük dövləti (Qahirə Məmlükləri) • Xələclər sülaləsi • Osmanlı İmperiyası • Tuğluqoğulları sülaləsi • İlyasşahilər sülaləsi • Bəhməni sultanlığı • Benqal sultanlığı • Teymurilər dövləti • Qaraqoyunlu • Ağqoyunlu • Şəki hakimliyi • Malva sultanlığı • Özbək xanlığı • Şeybani xanlığı/Boz Orda • Qazan xanlığı • Qırım xanlığı • Noqay Ordası • Qasım xanlığı • Qazax xanlığı • Moğolustan • Böyük Orda • Həştərxan xanlığı • Bidər sultanlığı • Bicapur sultanlığı (Adilşahlar sülaləsi) • Sibir xanlığı • Buxara xanlığı • Səfəvi imperiyası • Xivə xanlığı • Yarkənd xanlığı • Qütbşahlar • Böyük Moğol İmperiyası • Mehdioğlu xanlığı • Tarku şamxallığı • Kokand xanlığı • Əfşarlar dövləti • Daşkənd dövləti (1784) • Azərbaycan xanlıqları • Azərbaycan sultanlıqları • Künduz xanlığı • Nişapur xanlığı • Buxara əmirliyi • Qacarlar • Dunqan xanlığı • Yettişar (Yeddişəhər) xanlığı • Bəlx xanlığı • Kumul xanlığı Yeni dövr Qərbi Frakiya Müstəqil Hökuməti • Qırım Xalq Cümhuriyyəti • Alaş Orda • Araz Türk Cümhuriyyəti • Cənub-Qərbi Qafqaz Türk Cümhuriyyəti • Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti • Şərqi Türkistan İslam Respublikası • İkinci Şərqi Türkistan Respublikası • Azadıstan • Böyük Millət Məclisi Höküməti (Türkiyə Cümhuriyyəti) • Hatay dövləti • Tıva Xalq Respublikası • Azərbaycan Milli Höküməti • Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti • Tatarıstan (müstəqillik cəhdi, səsvermə) • Qaqauziya Respublikası • Qırğız Respublikası • Özbəkistan Respublikası • Azərbaycan Respublikası • Türkmənistan Respublikası • Qazaxıstan Respublikası