Primatlar
Vikipediya, azad ensiklopediya
Primatlar | ||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Elmi təsnifat | ||||||||||||
Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: ParaHoxozoa Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Tetrapodomorpha Klad: Eotetrapodiformes Klad: Klad: Stegocephalia Sinifüstü: Klad: Klad: Amniota Sinif: Klad: Theriimorpha Klad: Theriiformes Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Yarımsinif: Klad: İnfrasinif: Maqndəstə: Boreoeutheria Dəstəüstü: Qranddəstə: Euarchonta Mirdəstə: Dəstə: Primatlar |
||||||||||||
Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
|
Primatlar (lat. Primates) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin məməlilər sinfinə aid heyvan dəstəsi. Bu dəstəyə meymunlar və insan da daxildir. Dəstədə 400-dən çox növ mövcuddur.
Yarımdəstə və fəsilələri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Yaşburunlar (Strepsirrhini)
- Cırtdan lemurlar (Cheirogaleidae)
- Lemurlar (Lemuridae)
- Lepilemurlar (Lepilemuridae)
- İndrilər (Indridae)
- Əlayaqlılar (Daubentoniidae)
- Lorilər (Lorisidae)
- Qalaqolar (Galagidae)
Quruburunlar (Haplorhini)
- Uzuntopuqlar (Tarsiidae)
- Oynağanlar (Callitrichidae)
- İlməquyruqlar (Cebidae)
- Gecə meymunları (Aotidae)
- Sakolar (Pitheciidae)
- Hörümçəyəbənzərlər (Atelidae)
- Əntərmeymunlar (Cercopithecidae)
- Hibbonlar (Hylobatidae)
- Hominidlər (Hominidae)
Primatların xarakterik xüsusiyyətləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Primatkimilər dəstəsinə daxil olan canlılar formasına və boyuna görə müxtəlifdir. Müasir primatlar Asiya, Afrika və Amerikanın tropik və subtropik ərazilərində, Zond və Filippin adalarında yaşayırlar. Ətrafları 5 barmaqlıdır, bu da onlara ağacdan möhkəm tutmağa imkan verir. Beyin yarımkürələri iri olur. Göz çuxurları kəllənin ön tərəfində yerləşir. Müəyyən edilmişdir ki, primatlar cücüyeyən məməlilərin qədim qruplarından əmələ gəlmişdir. Bu dəstəyə ibtidai primatlar (yarımeymunlar) və ali primatlar (meymunlar) daxildir.
İbtidai primatlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]İbtidai primatların barmaqları caynaqlıdır. Lemurlarl Madaqaskar və Kanar adaları üçün səciyyəvidir. Madaqaskarda onların bir neçə növünün nəsli kəsilmək üzrədir. Afrika və Asiya meşələrində lorilər yaşayır.
Ali primatlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]Ali primatlara 100-dən çox növ daxildir. Bunların ön beyin yarımkürələri iri və qırışlıdır. Cənubi Amerika meşələrində ilişkənquyruq adlı meymunlar hündür ağacların başında sürətlə qaça bilir. Əntər meymunlar Afrikada və Cənubi Asiyada yaşayırlar. Onlar böyük sürülər şəklində yaşayırlar və nizamlı davranırlar. Sürüyə başçı-dominant rəhbərlik edir. İnsanabənzər meymunlar daha çox inkişaf etmişdir. Onların başı yumru, ön beyin qabığı mürəkkəb quruluşludur, üzündə tük azdır, ayaqlarının altı və əlinin içi tüksüzdür. İnsanabənzər meymunlar tropik meşələrdə yaşayır. Qorilla və şimpanzelər həm yerdə, həm də ağacda yaşayırlar. Hibbonlar (Asiya və İndoneziya) və oranqutanlar çox vaxt ağacda olur, yerə nadir hallarda enir. Oranqutanlar Sumatra adasında daha çox yayılmışdır.
Aqil insanın formalaşması
[redaktə | mənbəni redaktə et]Aqil insan növündən əvvəl neandertal, sinantrop, pitekantrop və avstralopitek adlı insan növləri olmuşdur. Güman edilir ki, müasir insan Afrikada əmələ gəlmişdir. Onun sosioloji varlığa çevrilməsində əmək böyük rol oynamışdır.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2000.
- ↑ Wilson D. E., Reeder D. M. Class Mammalia Linnaeus, 1758. // Animal Biodiversity: An Outline of Higher-level Classification and Survey of Taxonomic Richness / red. Z. Zhang 2011. C. 3148, burax. 1. S. 56–60. ISBN 978-1-86977-849-1, 978-1-86977-850-7
Xarici keçidlər
[redaktə | mənbəni redaktə et] Lüğətlər və ensiklopediyalar | ||||
---|---|---|---|---|
Taksonomiya | ||||
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.