Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « Håye », loukîz cial.

Ene håye ou ene håbe, c' est on plantaedje di bouxhons po retourer on tchamp k' on-z î meteut des biesses (rodjès biesses ou tchvås).

Pacô, c' esteut djusse po catchî çou k' gn a padrî (metans, ene måjhon).

El Walonreye, les håye sont voltî fwaite d' årdispenes. Mins gn a eto des håyes di faws po retourer les cortis. Les aites estént pacô reclôs divins des håyes di påkîs.

Ene sôre di grande håye, troes mete hôte, lomêye åvrûle, si rescontere e l' Hôte Årdene.

• 
  di bouxhon d' djårdén
• 
  d' årdispenes, al florixhåjhe

E l' Afrike bijhrece, les håyes sont fwaite avou des acaciås, ou pus voltî avou des fikîs amazirs ou des ôtes sôres di cactusses ås spenes.

• usteyes al mwin :

Loukîz a : ALW 9, notule 129.

• ritaeyî :

Loukîz a : ALW 9, notule 130.

• trô dins ene håye :

Loukîz a : ALW 9, notule 131.

• ristoper ene håbe :

Loukîz a : ALW 9, notule 132.

Divinltins, on rtaeyive les håyes purade avou on cizea d' håye ou cizete d' håye. Asteure, gn a des hårboes electrikes.

Les håyes metowe tot do long des voyes doevnut esse ritaeyeyes on côp l' an.

Po leyî ene plaece ås oujheas po poirter a ni, on pout rtaeyî les håyes pa bokets, ene anêye so troes, metans. On pout eto leyî monter èn åbe (tchinne, tchårnale) ou deus å mitan d' ene håye.

Les håyes des belès prôpietêyes sont rtaeyeye tos les moes, et todi bén cwårêyes.

• 
  après on rtaeyaedje al grosse machene, les bwès sont schetés
• 
  divant: al mwin; après: al grosse machene, a hôteur

Cwand les håyes siervèt a retourer ene pasteure avou des biesses, il est reki d' aler ristoper les bocås (trôs el håye) divant d' î låtchî les vatches.

Dins les rmimbrumints, come gn a yeu el Walonreye dins les anêyes 1970 a 2000, on-z a råyî toplin des håyes.