ศิลปะพะเยา หรือ สกุลช่างพะเยา เป็นรูปแบบศิลปะจัดอยู่ในสกุลช่างหนึ่งในศิลปะล้านนา พบบริเวณจังหวัดพะเยา พบเป็นประติมากรรมเช่นพระพุทธรูปหินทราย สถูปเจดีย์หินทราย และจารึกต่าง ๆ ปัจจุบันได้มีการเก็บรวบรวมไว้หลายที่หลายแห่ง แต่มากที่สุดถูกเก็บไว้ที่วัดศรีโคมคำและวัดลี จังหวัดพะเยา^[1]

นิยาม

ศิลปะพะเยาได้รับการกล่าวถึงครั้งแรกโดยหม่อมเจ้าสุภัทรดิศ ดิศกุล โดยทรงจัดว่าศิลปะพะเยาเป็นตอนปลายของศิลปะเชียงแสนรุ่นหลัง อายุราวพุทธศตวรรษที่ 21–22^[2]

จากงานวิจัยเรื่อง "พระพุทธรูปหินทรายสกุลช่างพะเยา" ของศักดิ์ชัย สายสิงห์ ระบุว่าสกุลช่างพะเยาเริ่มสร้างงานศิลปกรรมตั้งแต่ราวพุทธศตวรรษที่ 19 เป็นต้นมา จนถึงช่วงครึ่งแรกของพุทธศตวรรษที่ 24 โดยในยุคแรกสร้างตามแบบพระสิงห์โดยใช้วัสดุเป็นหินทราย ต่อมาได้รับอิทธิพลสกุลช่างสุโขทัยเข้ามา โดยได้พัฒนาจนมีรูปแบบเฉพาะตัวในช่วงกลางพุทธศตวรรษที่ 21 คงดำรงไว้จนถึงช่วงครึ่งแรกของพุทธศตวรรษที่ 22 แล้วจึงเสื่อมโทรมลง

น.ณ. ปากน้ำ กำหนดอายุพระพุทธรูปหินทรายสกุลช่างพะเยาว่า ร่วมสมัยกับพระพุทธรูปหินทรายในสมัยอยุธยา สุพรรณบุรีและลพบุรี^[3]

ลักษณะ

พระพุทธรูปหินทรายสกุลช่างพะเยามีเอกลักษณ์คือ ทำพระพุทธรูปที่มีเม็ดพระศกมีลักษณะเป็นตารางสี่เหลี่ยมมีส่วนยอดเรียวแหลม เป็นลักษณะเฉพาะที่เกิดขึ้นเพราะวัสดุหินทรายซึ่งไม่สามารถสลักเป็นขมวดวงก้นหอยได้ ส่วนประกอบของพระพักตร์ ได้แก่ พระขนง พระนาสิก เชื่อมต่อกันเป็นสันนูน ไม่นิยมทำไรพระศก มุมพระโอษฐ์ทั้งสองข้างตวัดขึ้นสูง พระวรกายโปร่ง เพรียว มักทำประทับขัดสมาธิราบ ปางมารวิชัย พระพุทธรูปปางสมาธิ หรือพระพุทธรูปทรงเครื่องพบหลักฐานไม่มากนัก^[4]

อ้างอิง