บิชอป^[1] (อังกฤษ: Bishop) หรือ มุขนายก^[2][3] เป็นตำแหน่งการปกครองในคริสตจักรที่มีการจัดระเบียบองค์การแบบอิปิสโคปัล เช่น โรมันคาทอลิก อีสเทิร์นออร์ทอดอกซ์ ออเรียนทัลออร์ทอดอกซ์ หรือแม้แต่ในนิกายโปรเตสแตนต์บางคณะ เช่น แองกลิคัน ลูเทอแรน เมทอดิสต์

ประวัติ

ในศาสนาคริสต์ยุคแรก คริสต์ศาสนิกชนในแต่ละเมืองจะรวมกลุ่มกันเป็นประชาคม เรียกว่าคริสตจักร แต่ละคริสตจักรมีผู้ปกครองดูแลคนหนึ่งหรือเป็นคณะผู้ปกครอง จนถึงคริสต์ศตวรรษที่ 2 ผู้ปกครองดูแลคริสตจักรเริ่มมีบทบาทหน้าที่ชัดเจนขึ้น กล่าวคือ เป็นประธานในการโปรดศีลศักดิ์สิทธิ์ แก้ไขความขัดแย้ง และดูแลการเงินภายในคริสตจักร ในคริสต์ศตวรรษที่ 4 ฝ่ายอาณาจักรได้รับรองสถานะของคริสต์ศาสนา ทำให้มุขนายกเริ่มมีบทบาทในทางโลกด้วย เมื่อคริสตชนมีมากขึ้น ทำให้มีมุขนายกใหม่แต่งตั้งขึ้นเพื่อปกครองแต่ละเขต ซึ่งต่อมาเรียกว่า "มุขมณฑล" มุขนายกประจำมุขมณฑลแต่งตั้งบาทหลวงให้ปกครองดูแลโบสถ์คริสต์แต่ละแห่ง โดยมีพันธบริกรเป็นผู้ช่วย^[4]

นิกายคาทอลิก

คริสต์ศาสนิกชนโรมันคาทอลิกในประเทศไทยเรียกมุขนายกว่าพระสังฆราชกันมาตั้งแต่สมัยอยุธยา โดยเลียนแบบการเรียกประมุขสงฆ์ของชาวไทยซึ่งใช้มาก่อนตั้งแต่สมัยสุโขทัย^[5] ชาวคาทอลิกเชื่อว่ามุขนายกเป็นตำแหน่งที่สืบมาจากอัครทูตผู้ติดตามพระเยซูอย่างใกล้ชิดในสมัยที่พระองค์ยังคงดำรงพระชนม์ในโลกเมื่อ 2,000 ปีมาแล้ว มุขนายกทำหน้าที่เป็นประมุขคริสตจักรโรมันคาทอลิก เป็นหัวหน้าปกครองคณะบาทหลวง คณะนักบวชคาทอลิกชาย-หญิง และคริสต์ศาสนิกชนชาวคาทอลิกภายในเขตปกครองของตน^[6] ซึ่งเรียกว่ามุขมณฑล โดยมุขมณฑลในประเทศไทยเรียกว่าเขตมิสซัง และแบ่งออกเป็น 11 เขตมิสซัง

ผู้จะรับศีลอนุกรมเป็นมุขนายกจะต้องบวชเป็นบาทหลวงมาก่อน และต่อมาได้รับการแต่งตั้งจากพระสันตะปาปาโดยมีพิธีการอภิเษกเป็นมุขนายกซึ่งถือเป็นศีลอนุกรมขั้นสูงสุด

ประเภทของมุขนายก

ตามประมวลกฎหมายพระศาสนจักรได้แบ่งมุขนายกออกเป็น 2 ประเภท^[7] ดังนี้

• มุขนายกประจำมุขมณฑล (diocesan bishop) คือบิชอปโดยทั่วไป เป็นมุขนายกที่พระสันตะปาปาแต่งตั้งให้เป็นประมุขปกครองมุขมณฑลแห่งใดแห่งหนึ่ง มุขนายกประเภทนี้แบ่งออกเป็น
  • มุขนายกมหานคร (metropolitan bishop) คือมุขนายกประจำมุขมณฑลที่ได้รับแต่งตั้งให้ปกครองภาคคริสตจักรด้วย ซึ่งเป็นหน่วยการปกครองที่รวมหลายมุขมณฑลไว้ด้วยกัน โดยมุขมณฑลหลักจะเรียกว่าอัครมุขมณฑล (archdiocese) มุขนายกมหานครจึงเป็นอัครมุขนายกด้วยเพราะเป็นประมุขอัครมุขมณฑล
  • มุขนายกปริมุขมณฑลหรือปริมุขนายก (suffragan bishop) หรือซัฟฟรากันบิชอป คือมุขนายกที่ปกครองมุขมณฑลที่เป็นบริวารของอัครมุขมณฑล

• มุขนายกเกียรตินาม (Titular bishop) หรือทิทิวลาร์บิชอป คือมุขนายกที่ไม่มีมุขมณฑลในปกครอง แต่ได้รับแต่งตั้งเป็นมุขนายกเพื่อเป็นเกียรติในการทำงานให้คริสตจักร มุขนายกประเภทนี้ได้แก่
  • มุขนายกผู้ช่วย (auxiliary bishop) หรืออ๊อกซิเลียรีบิชอป คือมุขนายกที่พระสันตะปาปาแต่งตั้งให้เป็นผู้ช่วยของมุขนายกประจำมุขมณฑล เพื่อช่วยปกครองมุขมณฑลหนึ่ง ๆ และจะได้รับแต่งตั้งจากมุขนายกประจำมุขมณฑลนั้นให้เป็นอุปมุขนายก (vicar general) หรืออย่างน้อยก็เป็นผู้ช่วยมุขนายก (episcopal vicar) ในมุขมณฑลที่ตนประจำอยู่
  • มุขนายกรอง (coadjutor bishop) หรือโคแอดจูเตอร์บิชอป คือมุขนายกผู้ช่วยที่มีอำนาจหน้าที่ตามกฎหมายเกือบเท่ามุขนายกประจำมุขมณฑล และยังมีสิทธิ์สืบตำแหน่งเป็นมุขนายกประจำมุขมณฑลองค์ต่อไป
  • มุขนายกกิตติคุณ (bishop emeritus) หรือบิชอปอิเมริทัส คือมุขนายกประจำมุขมณฑลที่ได้รับอนุมัติให้ลาออกจากตำแหน่งแล้ว (คือเกษียณตนเอง)

นอกจากนี้เหล่าประมุขมิสซังและเอกอัครสมณทูตก็ได้รับตำแหน่งเป็นมุขนายกเกียรตินามด้วย เพื่อให้มีเกียรติเสมือนมุขนายกประจำมุขมณฑล ตัวอย่างเช่น มุขนายก ฌ็อง-บาติสต์ ปาลกัว ประมุขมิสซังสยามได้เป็นมุขนายกเกียรตินามแห่งมาลลอส

ในประเทศไทย

เมื่อพระสันตะปาปาประกาศตั้งมิสซังสยามในปี พ.ศ. 2212 แล้ว ก็ได้ส่งมุขนายกเกียรตินามซึ่งล้วนแต่เป็นมิชชันนารีชาวฝรั่งเศสมาเป็นประมุขศาสนจักรโรมันคาทอลิกในประเทศไทย จนกระทั่ง วันที่ 11 พฤษภาคม พ.ศ. 2487 สมเด็จพระสันตะปาปาปิอุสที่ 12 จึงประกาศแต่งตั้งมุขนายกเกียรตินามคนไทย คือ มุขนายกยาโกเบ แจง เกิดสว่าง ประมุขมิสซังจันทบุรี เป็นมุขนายกเกียรตินามแห่ง Barcusus^[8] นับเป็นคนไทยคนแรกที่ได้ดำรงตำแหน่งมุขนายก^[9]

ในปัจจุบันประเทศไทยมีมุขนายกมิสซังโรมันคาทอลิกที่ปฏิบัติหน้าที่อยู่ (ที่ยังไม่เกษียณ) 11 ท่าน ได้แก่^[10]

• เขตมิสซังกรุงเทพฯ - พระคาร์ดินัลฟรังซิสเซเวียร์ เกรียงศักดิ์ โกวิทวาณิช
• เขตมิสซังเชียงใหม่ - พระคุณเจ้าฟรังซิสเซเวียร์ วีระ อาภรณ์รัตน์
• เขตมิสซังนครสวรรค์ - พระคุณเจ้าเปาโล ธวัช สิงห์สา
• เขตมิสซังราชบุรี - พระคุณเจ้าซิลวีโอ สิริพงษ์ จรัสศรี
• เขตมิสซังจันทบุรี - ว่าง
• เขตมิสซังสุราษฎร์ธานี - พระคุณเจ้าโยเซฟ ประธาน ศรีดารุณศีล
• เขตมิสซังเชียงราย - พระคุณเจ้ายอเซฟ วุฒิเลิศ แห่ล้อม

7 เขตมิสซังนี้อยู่สังกัดภาคคริสตจักรเดียวกัน โดยมีอัครมุขนายกมิสซังโรมันคาทอลิกกรุงเทพฯเป็นมุขนายกมหานคร

• เขตมิสซังท่าแร่-หนองแสง - พระคุณเจ้าอันตน วีระเดช ใจเสรี
• เขตมิสซังอุบลราชธานี - พระคุณเจ้าสเตเฟน บุญเลิศ พรหมเสนา
• เขตมิสซังอุดรธานี - พระคุณเจ้ายอแซฟ ลือชัย ธาตุวิสัย
• เขตมิสซังนครราชสีมา - พระคุณเจ้ายอแซฟ ชูศักดิ์ สิริสุทธิ์

4 เขตมิสซังนี้อยู่ในสังกัดภาคคริสตจักรเดียวกัน โดยมีอัครมุขนายกมิสซังโรมันคาทอลิกท่าแร่-หนองแสงเป็นมุขนายกมหานคร

และมีมุขนายกกิตติคุณ 3 ท่าน ได้แก่^[11]

• เขตมิสซังกรุงเทพฯ - พระคาร์ดินัลไมเกิ้ล มีชัย กิจบุญชู
• เขตมิสซังจันทบุรี - พระคุณเจ้าลอเรนซ์ เทียนชัย สมานจิต
• เขตมิสซังราชบุรี - พระคุณเจ้ายอห์น บอสโก ปัญญา กฤษเจริญ
• เขตมิสซังท่าแร่-หนองแสง - พระคุณเจ้าหลุยส์ จำเนียร สันติสุขนิรันดร์
• เขตมิสซังนครสวรรค์ - พระคุณเจ้ายอแซฟ พิบูลย์ วิสิฐนนทชัย

นิกายออร์ทอดอกซ์

ในคริสตจักรออร์ทอดอกซ์ ลำดับมุขนายกจะอยู่ 3 ลำดับขั้น โดยไม่นับอัครบิดร ซึ่งถือเป็นตำแหน่งสูงสุดของคริสตจักร โดยผู้ที่จะได้รับเลือกให้เป็นมุขนายกนั้นจำเป็นบาทหลวงที่ถือโสดเท่านั้น ในคริสตจักรออร์ทอดอกซ์จะมีมุขนายกอยู่ 3 ขั้น โดยบางครั้งมุขนายกในคริสตจักรออร์ทอดอกซ์ก็จะไม่มีเขตมุขมณฑลปกครอง โดยถือว่าทำงานให้กับคริสตจักรเพียงอย่างเดียว

อัครมุขนายก

ถือเป็นตำแหน่งสูงสุดของมุขนายกในคริสตจักรออร์ทอดอกซ์ (ในคริสตจักรรัสเซียออร์ทอดอกซ์, โรมาเนียออร์ทอดอกซ์ และบัลแกเรียออร์ทอดอกซ์ อัครมุขนายกไม่ถือว่าเป็นตำแหน่งที่สูงสุด) โดยในตำแหน่งนี้จะเป็นตำแหน่งที่ดูแลอัครมุขมณฑล (Archdiocese) แต่ในบางคริสตจักรที่ไม่มีอัครบิดร จะเป็นตำแหน่งที่ดูแลคริสตจักร เช่นคริสตจักรออร์ทอดอกซ์แห่งไซปรัส สำหรับในบางคริสตจักร ตำแหน่งนี้สามารถได้รับเลือกเป็นอัครบิดรได้

มุขนายกมหานคร

หรือ เมโตรโปลิตัน (Metropolitan) เป็นตำแหน่งที่รองลงมาจากตำแหน่งอัครมุขนายก (ในคริสตจักรรัสเซียออร์ทอดอกซ์, โรมาเนียออร์ทอดอกซ์ และบัลแกเรียออร์ทอดอกซ์ จะถือว่าเป็นตำแหน่งที่สูงกว่าอัครมุขนายก) สำหรับในตำแหน่งนี้ปกครองดูแลเขตมุขมณฑลมหานคร (Metropolis) ในคริสตจักรที่ถือว่าเมโตรโปลิตันเป็นตำแหน่งสูงสุด ผู้ที่อยู่ในตำแหน่งนี้อาจได้รับเลือกให้เป็นอัครบิดรได้

มุขนายก

เป็นตำแหน่งแรกของระบบอิปิสโคปัล ในตำแหน่งนี้จะมีหน้าที่ดูแลมุขมณฑล (Diocese) สำหรับในตำแหน่งนี้อาจจะได้รับการเลื่อนขั้นเป็นเมโตรโปลิตัน หรืออัครมุขนายกตามเห็นควร

นิกายโปรเตสแตนต์

คริสต์ศาสนิกชนโปรเตสแตนต์ในประเทศไทยเรียก bishop โดยทับศัพท์ว่าบิชอป^[12] ในนิกายลูเทอแรนและแองกลิคันถือว่าบิชอปเท่านั้นที่มีอำนาจในการสถาปนาบิชอป ปุโรหิต และดีกัน

ในนิกายลูเทอแรน บิชอปมาจากการเลือกตั้งโดยสมัชชาซีนอดซึ่งสมาชิกมีทั้งฆราวาสและนักบวช บิชอปแต่ละท่านมีวาระดำรงตำแหน่ง 6 ปี และดำรงตำแหน่งต่อไปได้ตามแต่ข้อกำหนดในธรรมนูญของคริสตจักรนั้น ๆ

นิกายแองกลิคัน บิชอปมีลักษณะคล้ายกับมุขนายกโรมันคาทอลิกคือทำหน้าที่เป็นประมุขของมุขมณฑล ต่างกันเฉพาะนิกายแองกลิคันอนุญาตให้บิชอปสมรสได้ นอกจากนี้บางภาคคริสตจักรยังอนุญาตให้สถาปนาสตรีเป็นบิชอปได้^[13][14] สตรีคนแรกที่ได้สถาปนาบิชอปคือศาสนาจารย์บาร์บารา ฮาร์ริส^[15] บิชอปซัฟฟรากันประจำมุขมณฑลอีปิสโคปัลแมสซาชูเซตส์ ได้รับสถาปนาเมื่อวันที่ 11 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 1989

อ้างอิง