ฐานันดรศักดิ์ยุโรป
จักรพรรดิ / กษัตริย์-จักรพรรดิ / ไคเซอร์ / ซาร์
กษัตริย์สูงสุด / มหาราช
กษัตริย์ / ราชินีนาถ
อาร์ชดยุก / เซซาเรวิช
แกรนด์พรินซ์ / แกรนด์ดยุก
คัวร์เฟือสท์ / เจ้าชาย / เจ้าหญิง / มกุฏราชกุมาร / อินฟันเต / โดแฟ็ง
ดยุก
เฟือสท์
มาร์ควิส / มาร์คกราฟ / ลันท์กราฟ
เคานต์ / เอิร์ล / กราฟ / บวร์คกราฟ
ไวเคานต์ / วีดาม
บารอน / ไฟรแฮร์
บารอเนต / อัศวินจักรวรรดิ
อัศวิน / เดม / เซอร์ / แซร์ / มาดาม / ลอร์ด / เลดี
เอ็สไควร์ / เอดเลอร์ / สุภาพบุรุษ / ยุงเคอร์
Ministerialis
ด ค ก

จักรพรรดิ (อังกฤษ: Emperor) หรือ พระราชาธิราช หมายถึง ประมุขชายผู้เป็นเจ้าครองจักรวรรดิ

รัฐหรืออาณาจักร (kingdom) ที่อยู่ภายใต้อำนาจอธิปไตยการปกครองอันเดียวกัน เช่น จักรวรรดิอังกฤษ จักรวรรดิเยอรมัน อันประกอบด้วยหลายชนชาติ แต่ละชนชาติจะมีพระมหากษัตริย์ของตนเองปกครองอยู่ด้วย จึงอาจพูดได้ว่าสมเด็จพระจักรพรรดิคือกษัตริย์ผู้ปกครองกษัตริย์ หากเป็นสตรีเรียกว่า จักรพรรดินีนาถ (Empress Regnant) สำหรับพระมเหสีของจักรพรรดิจะเรียกว่า “จักรพรรดินี” (Empress Consort) ส่วนสำหรับพระสวามีของจักรพรรดินีนาถจะเรียกว่า “เจ้าชายพระราชสวามี” (Price Consort)” โดยทั่วไปถือกันว่า “จักรพรรดิ” มีฐานันดรสูงกว่า “พระราชา”

ทั้งกษัตริย์และจักรพรรดิ ต่างเป็นพระประมุขของรัฐเหมือนกัน ยังไม่มีกฎเกณฑ์ตายตัวที่บ่งบอกถึงความแตกต่างในฐานันดรทั้งสองประเภทนี้โดยชัดเจน แต่ก็มีปัจจัยหลายประการที่เกี่ยวของได้แก่ การตีความของนักประวัติศาสตร์ ขนาดและลักษณะของอาณาจักรที่ทรงปกครอง และชื่อตำแหน่งที่ราชวงศ์นั้น ๆ เลือกที่จะเรียกตนเอง ลักษณะเฉพาะที่อาจนับเป็นปัจจัยให้ใช้ฐานันดรจักรพรรดิอาจสรุปได้หลายทางดังนี้

• จักรพรรดิ ในภาษาอังกฤษเรียกว่า Emperor และ/หรือได้รับการยอมรับเป็น “จักรพรรดิ” จากความสัมพันธ์ทางการทูตระหว่างประเทศ
• จักรพรรดิ เป็นประมุขของรัฐราชาธิปไตยอื่นด้วยโดยที่ไม่ถอดถอนความเป็นราชาของรัฐอื่นที่ตนปกครอง
• เป็นจักรพรรดิที่ถือว่าสืบเชื้อสายจากเทพเจ้าหรือดำรงตำแหน่งสูงทางศาสนาโดยการแสดงตนโดย
  • ทางพิธีการและความเชื่อมั่นทางศาสนา เช่น โรมโบราณ หรือจักรพรรดิญี่ปุ่น
  • ฝ่ายบ้านเมืองหรือพระราชามีอำนาจสูงกว่าศาสนจักร (จักรพรรดิสันตะปาปานิยม (Caesaropapism)) พระราชาในยุโรปที่เป็นคริสต์ศาสนิกชนจะถือตนเองเป็นเพียงกษัตริย์ (King) ไม่เรียกตนเป็นจักรพรรดิ พระเจ้าเฮนรีที่ 8 แห่งอังกฤษ ที่มีปัญหาขัดแย้งกับสมเด็จพระสันตะปาปาเคลเมนต์ที่ 7 ไม่ยอมลงรอยกับโรมก็ได้เรียกตำแหน่งของพระองค์โดยใช้คำว่า “อิมพีเรียม” (imperium) และพระราชาแห่งรัสเซียก็เรียกตนเองว่าซาร์ ซึ่งหมายถึงจักรพรรดิ เพราะถือพระองค์ว่าอยู่เหนือคริสตจักรรัสเซียออร์ทอดอกซ์ แต่พระองค์จะอยู่ภายใต้พระเจ้าเท่านั้น
• เป็นประเพณียุโรป (คริสเตียน) ที่พระราชาสามารถสืบย้อนพระราชวงศ์ไปถึงสมัยจักรวรรดิโรมัน หรือที่ได้รับการยอมรับจากจักรพรรดิโรมัน (ไบแซนไทน์) ในการสืบทอดอำนาจ

การเลือกใช้ชื่อตำแหน่งโดยพระราชาได้กลายเป็นแนวคิดที่ต่างไปจากเดิมในภาษาอังกฤษ กล่าวคือความต่างที่ว่าพระราชาควรเป็นพระมหากษัตริย์หรือเป็นพระจักรพรรดิไม่ได้กำหนดไว้ตายตัวอีกต่อไป ต่างจากตำแหน่งพระราชาที่เป็น ฟาโรห์ เคาะลีฟะฮ์ สุลต่าน หรือข่าน ซึ่งยังมีการกำหนดแยกชัดเจนอยู่

ในประวัติศาสตร์ที่ผ่านมามีการใช้ฐานันดรพระราชาในระดับ “จักรพรรดิ” ทั้งในโลกซีกตะวันตกซึ่งเริ่มจากยุคโรมันและต่อด้วยยุคคริสเตียน ทางซีกโลกตะวันออกมีประเพณีที่แตกต่างจากตะวันตก ซึ่งได้เกิดขึ้นโดยไม่มีความเกี่ยวข้องกัน ทั้งจีนและญี่ปุ่นอ้างความเป็นจักรพรรดิว่าสืบเชื้อสายมาจากสรวงสวรรค์ เจงกิสข่านถือว่าพระองค์ได้อำนาจจากธรรมชาติอันยิ่งใหญ่ จักรพรรดิญี่ปุ่นสืบเชื้อสายมาจากพระอาทิตย์

• จักรวรรดิเปอร์เชีย (16 ปี ก่อน พ.ศ. – พ.ศ. 213) ดูรายพระนามพระมหากษัตริย์เปอร์เซีย
• จักรวรรดิแห่งพระเจ้าอเล็กซานเดอร์มหาราช (พ.ศ. 209 – พ.ศ. 262)
• จักรวรรดิโมริยะ (Mauryan Empire) (พ.ศ. 222 – พ.ศ. 358) ดู ราชวงศ์โมริยะ
• จักรวรรดิจีน (จักรวรรดิ พ.ศ. 322 – พ.ศ. 2454) ดู จักรพรรดิจีนและรายพระนามจักรพรรดิจีน
• จักรวรรดิโรมัน (พ.ศ. 516 – พ.ศ. 1019) ดู รายพระนามจักรพรรดิแห่งจักรวรรดิโรมัน

• จักรวรรดิไบแซนไทน์ (พ.ศ. 938 – พ.ศ. 1996) ดู รายพระนามจักรพรรดิไบแซนไทน์
  • จักรวรรดิละติน (พ.ศ. 1747 – พ.ศ. 1804)
  • จักรวรรดิไนเซีย (Empire of Nicaea – พ.ศ. 1747 – พ.ศ. 1804) “จักรวรรดิไบแซนไทน์” ที่ตั้งรัฐบาลพลัดถิ่นหลังจากถูก “จักรวรรดิละติน” ยึดคอนสแตนติโนเปิล ในสงครามครูเสดครั้งที่ 4
  • จักรวรรดิเทรบิซอนด์ (Empire of Trebizond -พ.ศ. 1747 – พ.ศ. 2004) การแตกแยกออกจากจักรวรรดิไบแซนไทน์อีกอาณาจักรหนึ่ง
  • ราชรัฐเอปิรุส (Despotate of Epirus – พ.ศ. 1747 – พ.ศ. 1902) ปกครองโดยจักรพรรดิทีโอดอร์ ดูกาส พ.ศ. 1770 – พ.ศ. 1773
• จักรวรรดิโรมันอันศักดิ์สิทธิ์ (พ.ศ. 1343 และ พ.ศ. 1505 – พ.ศ. 2349) ดู จักรพรรดิโรมันอันศักดิ์สิทธิ์
• จักรวรรดิบัลแกเรีย (พ.ศ. 1456 – พ.ศ. 1965) ดู รายพระนามพระมหากษัตริย์บัลแกเรีย
• จักรวรรดิเซอร์เบีย (พ.ศ. 1888 – พ.ศ. 1914) ดู จักรพรรดิเซอร์เบีย

• เจ้าผู้ปกครองเวียดนามพระองค์แรกที่ใช้ฐานันดรจักรพรรดิ (หว่างเด๊) ได้แก่จักรพรรดิดิญ โบะ หลิญ ผู้สถาปนาราชวงศ์ดิญเมื่อ พ.ศ. 1509 ดู รายพระนามจักรพรรดิเวียดนาม
• ญี่ปุ่น (พระจักรพรรดิที่เรียกเป็นภาษาญี่ปุ่นในปัจจุบันว่า “เท็นโน” นับแต่ประมาณ พ.ศ. 1200 เป็นต้นมา) ดู จักรพรรดิญี่ปุ่นและรายพระนามจักรพรรดิญี่ปุ่น
• จักรวรรดิมองโกล (พ.ศ. 1749 – พ.ศ. 1911) ดู ข่านแห่งมองโกลและรายพระนามพระมหากษัตริย์มองโกเลีย
• จักรวรรดิออตโตมัน (พ.ศ. 1842 – พ.ศ. 2465) ดู รายพระนามสุลต่านแห่งออตโตมัน
• จักรวรรดิเอธิโอเปีย (จักรวรรดิ พ.ศ. 1813 – พ.ศ. 2518) ดู รายพระนามจักรพรรดิเอธิโอเปีย
• จักรวรรดิแอซเท็ก (พ.ศ. 1918 – พ.ศ. 2064) ดู เฮวยี ตลาโทอานิ (Hueyi Tlatoani)
• จักรวรรดิอินคา (พ.ศ. 1981 – พ.ศ. 2076) ดู รายพระนามซาปา อินคา (Sapa Inca)

• จักรวรรดิเปอร์เชีย (อิหร่าน) (พ.ศ. 2044 – พ.ศ. 2522) ดู รายพระนามพระมหากษัตริย์เปอร์เซีย
• จักรวรรดิโมกุล (พ.ศ. 2059 – พ.ศ. 2400) ดู รายพระนามจักรพรรดิแห่งจักรวรรดิโมกุล
• จักรวรรดิรัสเซีย (พ.ศ. 2264 – พ.ศ. 2460) ดู จักรพรรดิรัสเซีย
• จักรวรรดิดุรรานี (พ.ศ. 2290 – พ.ศ. 2366)
• ราชวงศ์ทาลเปอร์ (พ.ศ. 2326 – พ.ศ. 2386)
• จักรวรรดิซิกข์ (พ.ศ. 2342 – พ.ศ. 2392) ดู จักรพรรดิซิกข์
• จักรวรรดิฝรั่งเศส ดู จักรพรรดิฝรั่งเศส
  • จักรวรรดิฝรั่งเศสที่หนึ่ง (พ.ศ. 2347 – พ.ศ. 2357 และ พ.ศ. 2358)
  • จักรวรรดิฝรั่งเศสที่สอง (พ.ศ. 2395 – พ.ศ. 2413)
• จักรวรรดิเฮติ ดู จักรพรรดิเฮติ
  • จักรวรรดิเฮติที่หนึ่ง (พ.ศ. 2347 – พ.ศ. 2349)
  • จักรวรรดิเฮติที่สอง (พ.ศ. 2392 – พ.ศ. 2402)
• จักรวรรดิออสเตรีย (ต่อมาจักรวรรดิออสเตรีย-ฮังการี) (พ.ศ. 2347 – พ.ศ. 2461) ดู จักรพรรดิออสเตรีย
• จักรวรรดิเม็กซิโก ดู รายพระนามจักรพรรดิเม็กซิโก
  • จักรวรรดิเม็กซิโกที่ 1 (พ.ศ. 2364 – พ.ศ. 2366)
  • จักรวรรดิเม็กซิโกที่ 2 (พ.ศ. 2407 – พ.ศ. 2410)
• จักรวรรดิบราซิล (พ.ศ. 2365 – พ.ศ. 2432) ดู จักรพรรดิบราซิล
• จักรวรรดิเยอรมัน (พ.ศ. 2414 – พ.ศ. 2461) ดู จักรพรรดิเยอรมัน
• จักรวรรดิอินเดีย (ภายใต้จักรวรรดิบริติช) (พ.ศ. 2419 – พ.ศ. 2491) ดู จักรพรรดิอินเดียและจักรพรรดิอังกฤษ
• จักรวรรดิเกาหลี (พ.ศ. 2440 – พ.ศ. 2453) ดู จักรพรรดิเกาหลี
• จักรวรรดิจีน (พ.ศ. 2458 – พ.ศ. 2459) ดู จักรพรรดิจีน
• จักรวรรดิแมนจูเรีย (ภายใต้จักรวรรดิญี่ปุ่น) (พ.ศ. 2475 – พ.ศ. 2488) ดู จักรพรรดิแมนจูเรีย

• จักรวรรดิแอฟริกากลาง (พ.ศ. 2519 – พ.ศ. 2522) ดู จักรพรรดิแอฟริกากลาง

• 
  ฟรันทซ์ โยเซ็ฟที่ 1 จักรพรรดิ (ไคเซอร์) แห่งออสเตรีย กษัตริย์ฮังการี
• 
  นโปเลียนที่ 1 จักรพรรดิฝรั่งเศส กษัตริย์อิตาลี
• 
  จอร์จที่ 5 กษัตริย์สหราชอาณาจักร จักรพรรดิอินเดีย
• 
  วิกตอเรีย ราชินีนาถสหราชอาณาจักร จักรพรรดินีนาถอินเดีย
• 
  วิลเฮ็ล์มที่ 2 จักรพรรดิ (ไคเซอร์) แห่งเยอรมัน กษัตริย์ปรัสเซีย
• 
  นิโคลัสที่ 2 จักรพรรดิ (ซาร์) แห่งรัสเซีย แกรนด์ดยุกฟินแลนด์
• 
  แคทเธอรีนมหาราชินี จักรพรรดินีนาถ (ซารีนา) แห่งรัสเซีย
• 
  อัลฟอนโซมหาราช กษัตริย์แห่งเลออน จักรพรรดิแห่งสเปน
• 
  ฌูเอาที่ 6 กษัตริย์โปรตุเกส จักรพรรดิบราซิล
• 
  วิตโตรีโอ เอมานูเอเลที่ 3 กษัตริย์อิตาลี จักรพรรดิ (เนกัสซา นากัส) แห่งเอธิโอเปีย
• 
  สแตฟัน อูรอสที่ 4 จักรพรรดิ (ซาร์) แห่งเซอร์เบีย
• 
  ซีแมออนที่ 1 จักรพรรดิ (ซาร์) แห่งบัลแกเรีย
• 
  ฟรันทซ์ที่ 1 จักรพรรดิ (ไคเซอร์) แห่งโรมันอันศักดิ์สิทธิ์
• 
  เมห์เหม็ดที่ 5 จักรพรรดิ (ปาดีซะฮ์ / สุลต่าน) แห่งออตโตมัน (ตุรกี)

• 
  เปดรูที่ 2 จักรพรรดิบราซิล
• 
  มัคซีมีลีอานที่ 1 จักรพรรดิเม็กซิโก
• 
  ฌักที่ 1 จักรพรรดิเฮติ
• 
  มอกเตซูมาที่ 2 จักรพรรดิ (เฮวยี ตลาโทอานิ) แห่งแอซเท็ก
• 
  ปาชาคูติ จักรพรรดิ (ซาปา อินคา) แห่งอินคา

• 
  เฮลี เซลาสซีที่ 1 จักรพรรดิ (เนกัสซา นากัส) แห่งเอธิโอเปีย
• 
  โบคัสซาที่ 1 จักรพรรดิแอฟริกากลาง

• 
  เจงกีส ข่าน จักรพรรดิ (คากาน) แห่งมองโกล
• 
  จิ๋นซีฮ่องเต้ จักรพรรดิ (ฮ่องเต้) แห่งจีน
• 
  ฮิโระฮิโตะ จักรพรรดิ (เท็นโน) แห่งญี่ปุ่น
• 
  โคจง จักรพรรดิ (ฮวางเจ) แห่งเกาหลี
• 
  บ๋าว ดั่ย จักรพรรดิ (ฮว่างเด๋) แห่งเวียดนาม
• 
  ชาห์ เรซา จักรพรรดิ (ชาฮันชาห์) แห่งอิหร่าน
• 
  บาฮาดูร์ ชาห์ที่ 2 จักรพรรดิ (แบดชาห์ / ชาฮันชาห์) แห่งโมกุล (อินเดีย)
• 
  คังเต๋อ จักรพรรดิแมนจูเรีย
• 
  ทุลีป จักรพรรดิซิกข์

เชิงอรรถ

บรรณานุกรม

• ไคเซอร์ (โรมันอันศักดิ์สิทธิ์, ออสเตรีย, เยอรมนี)
• ซาร์ (รัสเซีย, เซอร์เบีย, บัลแกเรีย)
• พระเจ้าจักรพรรดิ (จักรพรรดิตามคติพุทธศาสนา)
• พระราชาธิราช
• คากาน (มองโกเลีย)
• ปาดีซะฮ์
  • ชาฮันชาห์ (อิหร่าน, โมกุล)