Potiljačna ili zatiljna kost (lat. os occipitale) je neparna kost, koja učestvuje u izgradnji baze i krova lobanje. Sastoji se od nekoliko delova, koji međusobno srastaju tek nakon rođenja jedinke, a koji su raspoređeni oko tzv. velikog otvora (lat. foramen magnum). Na njoj se opisuju bazilarni deo, dva bočna dela i ljuska potiljačne kosti.

Bazilarni deo (lat. pars basilaris) je smešten ispred velikog otvora. Oko 25. godine života on srasta sa telom klinaste kosti, usled okoštavanja hrskavice koja ih povezuje. Na bazilarnom delu, koji ima oblik četvrtaste ploče, opisuju se dve strane (gornja i donja), bočne ivice i dva kraja (prednji i zadnji).

Na gornjoj strani bazilarnog dela kosti nalazi se širok žleb, koji sa telom klinaste kosti obrazuje tzv. padinu (lat. clivus). Duž padine se prostiru delovi moždanog stabla (produžena moždina i most), kičmene arterije, bazilarna arterija i venski splet, kao i donji petrozni sinus.

Donja strana sadrži ždrelnu kvržicu (lat. tuberculum pharyngeum), na kojoj se pripajaju ždrelna fascija i prednja veza kičmenog stuba. Bočno od nje pruža se parni mišićni greben (lat. crista muscularis), koji služi za pričvršćivanje prednjeg pravog mišića glave. Osim toga, na donjoj strani su prisutni prednja kondilarna jamica i jedan deo potiljačnih kondila.

Bočne ivice se pružaju koso unutra i unapred, a preko njih se bazilarni deo zglobljava sa slepooočnom kosti. Prednji kraj se spaja sa telom klinaste kosti, a zadnji kraj učestvuje u izgradnji ruba velikog potiljačnog otvora.

Bočni delovi (lat. partes laterales) spajaju ljusku i bazilarni deo potiljačne kosti, i istovremeno grade bočne ivice velikog otvora. Na njima se opisuju dve strane (gornja i donja) i dve ivice (spoljašnja i unutrašnja).

Gornja strana sadrži jugularnu kvrgu (lat. tuberculum jugulare), na kojoj postoji žleb za prolaz pomoćnog, jezično-ždrelnog i živca lutaoca. Osim toga, na gornjoj strani postoji i otvor podjezičnog živca i jugularni nastavak (lat. processus jugularis).

Na donjoj strani je prisutno zglobno ispupčenje, koje nosi naziv potiljačni kondil (lat. condylus occipitalis), a koje služi za povezivanje kosti sa prvim vratnim kičmenim pršljenom.

Spoljašnja ivica je podeljena na prednji i zadnji deo. Prednji deo je slobodan i sadrži dubok jugularni usek, koji sa analognim usekom na temporalnoj kosti gradi jugularni otvor kroz koji prolaze venski sudovi i živci. Preko zadnjeg dela se potiljačna kost zglobljava sa mastoidnim nastavkom slepoočne kosti.

Unutrašnja ivica bočnih delova učestvuje neposredno u izgradnji velikog otvora.

Ljuska potiljačne kosti (lat. squama occipitalis) ima oblik široke ploče, na kojoj se opisuju dve strane (spoljašnja i unutrašnja) i dve ivice (obodna i prednja).

Unutrašnja strana je udubljena i pomoću tzv. krstastog ispupčenja (lat. eminentia cruciformis) je podeljena na četiri polja. U izgradnji ispupčenja učestvuju vodoravni i horizontalni greben, a na mestu njihovog ukrštanja se nalazi unutrašnja potiljačna kvrga (lat. protuberantia occipitalis interna). Dve gornje jame odgovaraju potiljačnim režnjevima velikog mozga, dok su donje priljubljene uz hemisfere malog mozga.

Spoljašnja strana je ispupčena i na njenoj sredini je prisutna spoljašnja potiljačna kvrga (lat. protuberantia occipitalis externa). Čitava strana se deli na gornji deo (potiljačno polje ljuske) i donji deo (vratno polje ljuske). Prvi ulazi u sastav krova lobanje, a drugi je neravan jer sadrži brojne linije na kojima se pripajaju mišići glave i vrata: najviša (lat. linea nuchalis suprema), gornja (lat. linea nuchalis superior) i donja linija potiljače (lat. linea nuchalis inferior).

Obodna ivica ljuske je veoma nazupčena i sadrži tri ugla: gornji (koji se zglobljava sa uglovima desne i leve temene kosti) i dva bočna ugla (preko kojih se ljuska spaja sa slepoočnom i temenom kosti).

Prednja ivica gradi zadnji rub velikog potiljačnog otvora, kroz koji prolaze produžena moždina, kičmene arterije, kičmeni koren pomoćnog živca, prednje i zadnje arterije kičmene moždine i bazilarni venski splet.

Dr Danica Obradović, dr Ljilja Mijatov-Ukropina, dr LJubica Stojšić: "Osteologija za studente medicine", Novi Sad 2000. ISBN 86-489-0274-6