Zdzisław Trześniowski

Tatar

major piechoty
Data i miejsce urodzenia	19 lutego 1868 Kotoryny
Data i miejsce śmierci	25 czerwca 1921 Kraków
Przebieg służby
Lata służby	1914–1921
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	1 Pułk Piechoty, 3 Pułk Piechoty, 1 Pułk Strzelców Lwowskich, 7 Pułk Piechoty Legionów, 240 Ochotniczy Pułk Piechoty, 20 Pułk Piechoty
Stanowiska	dowódca plutonu, dowódca kompanii, dowódca batalionu
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa (bitwa pod Łowczówkiem), wojna polsko-ukraińska (obrona Lwowa), wojna polsko-bolszewicka
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Zdzisław Trześniowski ps. „Tatar” (ur. 19 lutego 1868 w Kotorynach, zm. 25 czerwca 1921 w Krakowie) – major piechoty Wojska Polskiego.

Urodził się 19 lutego 1868 w Kotorynach^[1][2]. Był synem Witolda (powstaniec styczniowy)^[3][1][2]. Został urzędnikiem kolejowym^[1]. Działał w Związku Walki Czynnej^[1]. Pełnił funkcję komendanta oddziału Związku Strzeleckiego w Stanisławowie^[1].

Po wybuchu I wojny światowej w 1914 wstąpił do Legionów Polskich^[1]. Został dowódcą plutonu w składzie kompanii kadrowych^[4], które 4 sierpnia 1914 wyruszyły jako oddział strzelecki pod dowództwem Mieczysława Norwida-Neugebauera z Krzeszkowic na teren Królestwa. Od 8 sierpnia 1914 był dowódcą IV plutonu 2 kompanii w III batalionie 1 pułku piechoty w składzie I Brygady^[1]. W sierpniu walczył pod Kielcami i nad Nidą^[2]. Został mianowany chorążym piechoty 29 listopada 1914, a wkrótce awansowany na stopień podporucznika piechoty 9 października 1914^[1]. Od 22 października 1914 był dowódcą 2 kompanii w III batalionie 1 p.p.^[1]. Pod koniec grudnia 1914 brał udział w bitwie pod Łowczówkiem^[1]. Awansowany na stopień porucznika piechoty 1 stycznia 1915^[1]. Po zachorowaniu na tyfus przebywał na leczeniu w trakcie 1915, także w drugiej połowie tego roku, gdy po powrocie do pułku ponownie miał kłopoty zdrowotne^[1]. Od lutego 1917 służył w 3 pułku piechoty w składzie II Brygady^[1]. Służył tam w batalionie rekruckim^[1]. Po kryzysie przysięgowym z lipca 1917 służył w Polskim Korpusie Posiłkowym^[5][1]. Został wówczas awansowany na stopień kapitana piechoty 1 września 1917 oraz mianowany dowódcą kompanii^[1]. Po przejściu frontu w bitwie pod Rarańczą w połowie lutego 1918 został internowany przez Austriaków i przebywał w obozach Huszt i Dulfalvie na Zakarpaciu^[1].

Po odzyskaniu wolności przebywał we Lwowie od października 1918^[1][2], gdzie organizował zalążek armii polskiej, podległy Sztabowi Generalnemu Wojsk Polskich w Warszawie na czele z gen. Tadeuszem Rozwadowskim. Pod koniec października 1918 był komendantem kadry PKP we Lwowie^[6]. U schyłku wojny, w obliczu zajęcia Lwowa przez Ukraińców w dniu 31 października 1918 w organizowanej polskiej obronie Lwowa w trakcie wojny polsko-ukraińskiej został mianowany dowódcą kadry i stacjonującego w mieście – dotychczas przy PKP – batalionu uzupełniającego (zapasowego)^{[7][8][9][10]}. Od wieczora tego dnia był pierwszym dowódcą I Załogi Obrony Lwowa w szkole im. Henryka Sienkiewicza^{[11][12][13][14][15][1]}. Organizował swój batalion, przyjmując też ochotników^[16]. 1 listopada odparł w szkole atak Ukraińców i tym samym wywołał mobilizację wśród polskich mieszkańców Lwowa, wpłynął na morale, zagrzewając ich do walki^[3]. W nocy 1/2 listopada przebił się przez linie ukraińskie i zajął w Rzęśnie Polskiej magazyny z zapasami broni i wyposażenia i wykazał się nieposłuszeństwem wobec rozkazu kpt. Czesława Mączyńskiego nakazującego wracać do Lwowa^{[16][17][18][19]}. Od 2 do 4 listopada był komendantem Rzęsny^[20][13]. Po wydaniu wreszcie nakazu jego aresztowania Trześniowski powrócił do miasta wieczorem 4 listopada, wyjednał darowanie mu niesubordynacji^[21][22]. Został też mianowany dowódcą Szkoły Marii Magdaleny, a następnego dnia powierzono mu szersze kompetencje tj. dowództwa I grupy wojsk polskich i pełnił tę funkcję od 5 do 22 listopada^{[21][23][3][13][22]}. Tejże I grupie podlegały obrony odcinków (sektorów) I i II (dom Techników i Szkoły Marii Magdaleny) na linii ulic Pełczyńskiej, Lenartowicza, Potockiego^{[24][25][13][26][27]}. 9 listopada jego grupa brała udział w zorganizowanym ataku strony polskiej na miasto^{[28][29][30][31]}. Ponowne silne akcje bojowe jego grupa podjęła 16 listopada^[32]. Jego grupa przypuściła też – bez odgórnego rozkazu – atak na Cytadelę, nie zakończone pełnym sukcesem i okupione stratami^[33], (on sam był komendantem grupy Cytadela)^[34][35][36]. Brał udział do końca walk o miasto tj. do nadejścia odsieczy^[37][38]. W ostatnim dniu 21 dnia jego grupa była jedną z czterech atakujących nieprzyjaciela, co skutkowało jego wycofaniem z miasta^[39]. W tym czasie jego żołnierze walczyli jeszcze o Cmentarz Łyczakowski, a po spotkaniu z 5 pułkiem piechoty powrócili do koszar^[40]. Jego grupa została wtedy uznana za rezerwę skupioną w koszarach Jabłonowskich i pełniła straż nad magazynami^[41], patrolowała ulice w celu utrzymania porządku i bezpieczeństwa w mieście, prowadziła straż na odwachu^[42].

Po oswobodzeniu Lwowa przez Polaków został zweryfikowany do stopnia majora piechoty z dniem 24 listopada 1918^[43][1]. Tego samego dnia został dowódcą batalionu 1 pułku Strzelców Lwowskich^[3][13][1]. W tym charakterze walczył w dalszym ciągu wojny z Ukraińcami^[44]. 12 kwietnia 1919 został przyjęty do Wojska Polskiego^[1]. W tym samym miesiącu przed komisją sejmową była rozpatrywana sprawa niesubordynacji Trześniowskiego wobec Mączyńskiego z początku listopada 1918^[23]. Od 2 maja 1919 do 2 czerwca 1920 sprawował stanowisko dowódcy 7 pułku piechoty Legionów^[1]. Następnie, podczas wojny polsko-bolszewickiej od 12 lipca 1920 dowodził III batalionem 240 pułku piechoty w składzie Małopolskich Oddziałów Armii Ochotniczej^[3][1]. Wraz z 240 p.p. został włączony do 20 pułku piechoty, w składzie którego także został dowódcą batalionu^[1]. Walczył pod Glinianami^[1].

16 czerwca 1921 został przeniesiony do rezerwy w stopniu majora^[1][2]. 25 czerwca 1921 około południa dokonał zabójstwa pełniącego w zastępstwie funkcję dowódcy 20 pułku piechoty podpułkownika Henryka Madurowicza z broni palnej w krakowskim garnizonie w Krowodrzach, a następnie sam popełnił samobójstwo^{[45][46][47][48][2][1]}. Zdarzenie odbiło się głośnym echem w Krakowie, tym bardziej, że niezrozumiałe były motywy sprawcy, zaś obaj oficerowie byli darzeni uznaniem oraz znane były ich zasługi i zalety^[48]. Sprawie tej towarzyszyła aura tajemnicy i braku pełnego wyjaśnienia, a okoliczności były cenzurowane wskutek działania strony wojskowej^[2]. W prasie początkowo informowano, że w południe w kancelarii pułku podpułkownika Madurowicza zastrzelił podporucznik tudzież major Sienicki – co potem zdementowano i przypisano zabójstwo majorowi Trześniowskiemu – a powodem miała być niepochlebna opinia, jaką rzekomo wydał Trześniowskiemu podpułkownik Stanisław Schuster-Kruk w podaniu o awans^{[45][46][47][49][50]}. W konsekwencji miało to skutkować spodziewanym zwolnieniem Trześniowskiego ze służby wojskowej^[47]. Wobec tego miał on udać się do kancelarii wojskowej zamierzając spotkać ppłk. Kruka i dokonać zemsty na nim^[51]. Wobec nieobecności tegoż (przebywał wtedy w mieszkaniu prywatnym) Trześniowski polecił ordynansowi wezwać podpułkownika^[48]. Następnie wdał się w krótkę sprzeczkę z ppłk. Madurowiczem, którego chwilę potem zastrzelił z rewolweru w serce, a następnie sam odebrał sobie życie strzałem w skroń^[51]. O z góry przyjętym zamiarze dokonania morderstwa miał świadczyć znaleziony przy Trześniowskim list, w którym wyjaśnił powody swojego czynu oraz prosił o pochowanie jego ciała we Lwowie, gdzie żyła jego rodzina^[51].

Major Trześniowski został pochowany 28 czerwca 1921 bez honorów wojskowych^[52]. Spoczął na Cmentarzu Obrońców Lwowa (kwatera I, miejsce 24)^[3][53]. Z inicjatywy okręgu lwowskiego Związku Legionistów Polskich w 1935 powstał komitet budowy nagrobka-pomnika mjr. Tatar-Trześniowskiego, którego ustanowienie zaplanowano po uprzednio przeprowadzonej ekshumacji i przeniesieniu w inne miejsce na Cmentarzu Obrońców Lwowa^[54].

Jego żoną została Bronisława z domu Majerska, z którą miał cztery córki i dwóch synów^[2]. Jeszcze 7 lipca 1921 interpelację w sprawie okoliczności śmierci kpt. Trześniowskiego złożył poseł Ignacy Daszyński^[2].

Po śmierci Zdzisława Trześniowskiego przy jego grobie odbywały się corocznie uroczystości upamiętniające^[55]. W 19. rocznicę podjęcia walk w obronie Lwowa, 31 października 1937 jedna z ulic we Lwowie została uroczyście nazwana imieniem kpt. Zdzisława Tatara-Trześniowskiego^[3]. W wydaniu „Gazety Lwowskiej” z 3 listopada 1937 napisano, iż Zdzisław Trześniowski będzie zawsze dla Lwowa tym, kim dla Warszawy był Piotr Wysocki 29 listopada 1830 w chwili wybuchu powstania listopadowego^[56]. Po utworzeniu państwa Ukrainy ulica została przemianowana na Boberśkoho^[57].

Obraz portretowy porucznika Zdzisława Tatar-Trześniowskiego z czasów służy legionowej namalował Karol Zyndram Maszkowski^[58].

W 1937 imię Zdzisława Trześniowskiego przyjęto do nazwy Koła Nr. 5 Związku Rezerwistów we Lwowie^[59].

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 2878^[1]
• Krzyż Niepodległości z Mieczami – pośmiertnie (17 marca 1938, za pracę w dziele odzyskania niepodległości)^[60][1]
• Krzyż Walecznych – trzykrotnie^[1]
• Krzyż Zasługi Wojskowej – Austro-Węgry^[61]

• Jan Gella: Ruski miesiąc 1/XI-22/XI 1918. Ilustrowany opis walk listopadowych we Lwowie z 2 mapami. Lwów: ok. 1919, s. 1-234.
• Czesław Mączyński: Boje lwowskie. Cz. 1. Oswobodzenie Lwowa (1-24 listopada 1918 roku). T. I. Warszawa: 1921, s. 1-338.
• Czesław Mączyński: Boje lwowskie. Cz. 2. Oswobodzenie Lwowa (1-24 listopada 1918 roku). T. II. Warszawa: 1921, s. 1-279.
• Semper fidelis. Obrona Lwowa w obrazach współczesnych. Lwów / Warszawa: Straż Mogił Polskich Bohaterów / Oficyna Wydawnicza Volumen, 1930 / 1990, s. 1-258.
• Witold Hupert: Walka o Lwów (od 1 listopada 1918 do 1 maja 1919 roku). Warszawa: Księgarnia Wojskowa Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1933, s. 1-265.
• Józef Białynia Chołodecki: W obronie Lwowa i Wschodnich Kresów. Polegli od 1-go listopada 1918 do 30-go czerwca 1919 r.. Lwów: Straż Mogił Polskich Bohaterów, 1926, s. 27-46.
• Dalsze szczegóły w sprawie morderstwa pułk. Madurowicza. „Goniec Krakowski”. Nr 173, s. 5-6, 29 czerwca 1921.