Wertumnus

Vertumnus

bóg przemian, pór roku, dojrzewania plonów
Wertumnus pod postacią starej kobiety namawiający Pomonę do małżeństwa (mal. Francesco Melzi, XVI w.)
Występowanie	religia Etrusków
Atrybuty	wieniec na głowie, róg obfitości z owocami
Teren kultu	starożytny Rzym
Nazwa święta	Vertumnalia (25 sierpnia)
Rodzina
Żona	Pomona
Multimedia w Wikimedia Commons

Wertumnus (łac. Vertumnus, Vortumnus, Voltumnus) – w mitologii rzymskiej bóg z kręgu bóstw wegetacyjnych, pochodzenia etruskiego lub sabińskiego, będący uosobieniem przemian zachodzących w przyrodzie.

Należał do ważnych bóstw staroitalskich. Być może obecny też w plemiennych wierzeniach Sabinów, najpewniej był przejętym przez Rzymian odpowiednikiem Voltumny, uważanego przez Warrona za głównego boga Etrurii, czczonego przede wszystkim w Wolsiniach^[1].

Na gruncie ludowej etymologii^[2] uznawano go za boga przemian i pór roku oraz dojrzewania wszelkich plonów. Przekonanie, iż posiada zdolność przybierania rozmaitych postaci^[3], znalazło u Rzymian odbicie w powiedzeniu o ludziach niestałych jako „urodzonych pod znakiem Wertumnusa”^[4].

Według mitologicznego przekazu, zakochany w Pomonie, bogini sadów, owoców i kwiatów, dla jej uwiedzenia przybierał rozmaite postacie (starej kobiety, wojaka, rybaka, ogrodnika, oracza, żniwiarza itp.), pozyskując ją ostatecznie we własnej postaci – młodego boga.

Zachowało się niewiele jego wyobrażeń. Zazwyczaj przedstawiano go jako młodzieńca bądź brodatego mężczyznę z wieńcem kłosów (albo liści) na głowie, trzymającego róg obfitości z owocami. Święto ku jego czci – Vertumnalia, obchodzono 13 sierpnia. W ofierze składano mu pierwsze owoce, pąki kwiatów, kłosy pszenicy. Przeniesiony w 265 p.n.e. ze zdobytych i zburzonych Wolsiniów posąg Wertumnusa znajdował się w dzielnicy etruskiej (Vicus Tuscus) Rzymu, a na Awentynie miał on wspólną świątynię z Pomoną^[5].

Szczególnie niekonwencjonalnie namalował Wertumnusa w postaci alegorycznej Giuseppe Arcimboldo, nadając mu rysy cesarza Rudolfa Habsburga (1590). Popularny w sztuce temat Wertumnusa i Pomony malowali m.in. Paris Bordone (1550), Hendrik Goltzius (1613), David Teniers (1615), Rubens (1618), Luca Giordano (1682), Francesco Melzi, Adriaen van de Velde (1648), François Boucher (1765).

W literaturze polskiej Stanisław Trembecki nawiązał do tych bóstw w poemacie Sofijówka:

… pysznym rzędem Koryntska kolumna,
Niechaj dźwiga świątynię kochanki Wertumna…^[6].

Wspomniał je również Adam Mickiewicz w epopei Pan Tadeusz:

...Słowem, wygnała Marsa Ceres gospodarna
I Panuje z Pomoną, Florą i Wertumnem
Nad Dobrzyńskiego domem...^[6]

Współczesny poeta Andrzej Sosnowski jest autorem wiersza zatytułowanego Pomona i Wertumnus.

• Lucyna Stankiewicz: Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Ossolineum, 2008, ISBN 978-83-04-047686
• Bogowie, demony, herosi. Leksykon. Kraków: Znak, 1996, ISBN 83-7006-597-X
• Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Ossolineum, 1997, ISBN 83-0404-389-0
• Słownik kultury antycznej. Grecja – Rzym (pod red. L. Winniczuk). Wyd. 5. Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1988, ISBN 83-214-0406-5
• Władysław Kopaliński: «Wertumnus» w Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: PIW, 1987, ISBN 83-06-00861-8

• «Wertumnus» w Mitencyklopedia. Encyklopedia mitów i legend portalu Interia. mitencyklopedia.w.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-10)].

• p
• d
• e

Religia i mitologia rzymska

Główni bogowie	Apollo Ceres Diana Fortuna Janus Junona Jupiter Kwiryn Luna Mars Merkury Minerwa Neptun Pluton Roma Sol Wenus Westa Wulkan
Inni bogowie i pomniejsze bóstwa	Acca Larentia Adranus Angerona Anna Perenna Averruncus Aurora Bachus Bellona Bona Dea Caeculus Clitumnus Cloacina Coelus Consus Dis Pater Edulica Eskulap Fatum Faunus Ferentina Feronia Flora Geniusz Glykon Inuus Juturna Karmenta Kastor i Polluks Kupidyn Lactans Lacturnus Lary Lawerna Liber Libertas Libitina Limentinus Lua Lucina Luperkus Maja Majus Mana Genita Many Mater Matuta Momus Mutunus Tutunus Natio Nox Ops Orkus Pales Pax Penaty Picumnus Picus Pilumnus Pomona Portunus Prozerpina Salus Saturn Salacja Sancus Sator Segetia Silvanus Somnus Soranus Sterquillinus Summanus Sol Invictus Tages Talassius Tellus Terminus Tiberinus Veiovis Volturnus Wertumnus Wiktoria
Personifkacje	Abudantia Aequitas Aeternitas Aius Locutius Alacritas Annona Bonus Eventus Canens Caritas Claritas Clementia Concordia Constantia Copia Discordia Disciplina Fama Fames Fecunditas Felicitas Fides Gloria Hilaritas Honos Indulgentia Iucunditas Iustitia Iuventas Iuventus Laetitia Liberalitas Mens Moneta Mors Necessitas Nobilitas Patientia Perpetuitas Pietas Providentia Pudicitia Religio Roma Aeterna Quies Securitas Spes Tranquilitas Ubertas Veritas Virtus
Legendarni założyciele	Ankus Marcjusz Egeria Eneasz Numa Pompiliusz Romulus i Remus Serwiusz Tuliusz
Kapłani	augur Bractwo Arwalskie epulon flamen haruspik lituus pontifex maximus pontyfik przybory kapłańskie quindecemviri sacris faciundis rex Nemorensis rex sacrorum saliowie sodales Augustales Titii sodales westalka
Wierzenia i praktyki	Agonalia Ambarvalia auspicjum Bachanalia Caristia Carmentalia Carnalia Cerealia Compitalia Concordiae Consualia Decennalia Dies sanguinis Divalia Epulum Iovis Faunalia Feralia Floralia Fornacalia Genius loci hieromancja homo sacer Idy marcowe indigetes Iunonalia Księgi sybillińskie Larentalia Lucaria Ludi Apollinares Ludi Plebeii Ludi Romani Ludi saeculares Ludi Taurei Luperkalia lustrum Matronalia Merkuralia kult cezarów mitologia mit założycielski Nemoralia Neptunalia numen obnuntiatio Ofiary argejskie Paganalia Parilia pomerium Portunalia Quinquatria Robigalia Saturnalia świątynie rzymskie święto Herkulesa święta Terminalia Tubilustrium Vinalia Veneralia Vertumnalia Vestalia Vortumnalia Vulcanalia