Wachlarzoskrzydłe
| Strepsiptera[1] | |
| Kirby, 1813 | |
| Okres istnienia: kreda–dziś | |
 Samiec Stylops melittae | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd |
wachlarzoskrzydłe |
Wachlarzoskrzydłe (Strepsiptera) – rząd owadów o niejasnej pozycji systematycznej. U wachlarzoskrzydłych występuje zaawansowany dymorfizm płciowy, samce są uskrzydlone, samice (u większości gatunków) są wtórnie bezskrzydłe[2] i beznogie. Skomplikowany rozwój przebiega z przeobrażeniem zupełnym, często występuje poliembrionia i partenogeneza, niektóre gatunki są larworodne.
Wachlarzoskrzydłe są parazytoidami owadów; ich gospodarzami są przedstawiciele siedmiu rzędów owadów (rybików, karaczanów, pluskwiaków, prostoskrzydłych, modliszek, błonkoskrzydłych i muchówek) i 33 rodzin[3]. Są to owady niewielkich rozmiarów – imagines samców osiągają 1,5–6 mm. Na świecie opisano około 600 gatunków, są znane od okresu kredowego. Fauna Europaea wymienia około trzydziestu gatunków[4]. W Polsce wykazano siedem[5].
Zapis kopalny grupy sięga środkowej kredy – gatunek Cretostylops engeli opisano z birmańskiego bursztynu[6].
Historia badań
[edytuj | edytuj kod]Pierwszy gatunek wachlarzoskrzydłych, Xenos vesparum, został opisany przez Pietro Rossiego w 1793. Odtąd datują się nierozwiązane do dziś kontrowersje dotyczące systematyki Strepsiptera, określane nawet jako „problem Strepsiptera” w literaturze naukowej. Rząd Strepsiptera utworzył William Kirby; nazwa pochodzi od greckiego strepsi oznaczającego „zakręcony” i pteron oznaczającego skrzydło. John Obadiah Westwood jako pierwszy użył określenia „stylopizowany” („stylopized”) odnośnie do owadów spasożytowanych przez Stylops. Westwood był też pierwszym, który zaobserwował larwy pierwszego stadium wachlarzoskrzydłych.
Filogeneza
[edytuj | edytuj kod]Badania molekularne i analizy morfologiczne wykazują bliskie pokrewieństwo wachlarzoskrzydłych z Neuropterida i Coleoptera. Możliwe, że są grupą siostrzaną dla Coleoptera[7].
Zapis kopalny
[edytuj | edytuj kod]Wachlarzoskrzydłe znane są z inkluzji w birmańskim (100 MYO), kanadyjskim (75 MYO), bałtyckim (42-45 MYO) i dominikańskim (25 MYO) bursztynie, a także z węgla brunatnego datowanego na eocen. Opisano również larwy pierwszego stadium z eoceńskiego węgla brunatnego i kanadyjskiego bursztynu. Z łupków kopalni Messel znana jest skamieniałość robotnicy mrówki Camponotus z dwoma pupariami, inkluzja w bałtyckim bursztynie została opisana jako mrówka Prionomyrmex z (prawdopodobnie) głowotułowiem samicy widocznym w odwłoku.
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Grupa „bazalnych wachlarzoskrzydłych”
- Bahiaxenidae
- "Mengenillidae"
- †Mengeidae
- †Protoxenidae
Grupa (podrząd) Stylopidia
Nadrodzina Stylopoidea
- Stylopidae – pleszczykowate
- Xenidae
- Bohartillidae
- Corioxenidae
- Halictophagidae
- Callipharixenidae
- Elenchidae
- Myrmecolacidae
- †Protelencholacidae
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Strepsiptera, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ wachlarzoskrzydłe, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-04-18].
- ↑ Kathirithamby J. Host-Parasitoid Associations in Strepsiptera. „Annual Review of Entomology”. 54, s. 227-249, 2009. DOI: 10.1146/annurev.ento.54.110807.090525.
- ↑ Fauna Europaea : Taxon Details. [dostęp 2009-10-14].
- ↑ Huflejt T, Liana A. Materiały do poznania wachlarzoskrzydłych (Strepsiptera) w Polsce. „Nowy Pamiętnik Fizjograficzny”. 3 (1-2), s. 61-80, 2004.
- ↑ Hans Pohl, Rolf Georg Beutel. The evolution of Strepsiptera (Hexapoda). „Zoology”. 111 (4), s. 318-338, 2008-07-15. DOI: 10.1016/j.zool.2007.06.008.
- ↑ McKenna et al. 9-Genes Reinforce the Phylogeny of Holometabola and Yield Alternate Views on the Phylogenetic Placement of Strepsiptera. „PLoS ONE”. 7 (5), 2010. DOI: 10.1371/journal.pone.0011887.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Jeyaraney Kathirithamby. Strepsiptera. Twisted-wing parasites. The Tree of Life Web Project, http://tolweb.org/
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
