Zobacz też: tautologia (logika).

Tautologia (gr. ταὐτός tautós „ten sam” i λόγος lógos „mowa”^[1][2]) – konstrukcja językowa, w której poszczególne wyrazy powtarzają swoje znaczenie. Tautologia jest zaliczana do redundantnych połączeń wyrazowych^[3][4].

W literaturze nie czyni się konsekwentnego rozróżnienia między terminami „tautologia” i „pleonazm”. Niektóre klasyfikacje rezerwują termin „tautologia” dla związków wyrazowych, których elementy pozostają w stosunku współrzędnym (w opozycji wobec pleonazmów, w których część gramatycznie podrzędna zawiera elementy znaczenia wyrazu nadrzędnego). W praktyce wielu autorów postrzega te pojęcia jako równoważne^[5][6].

Tautologia bywa świadomie wykorzystywana przez twórców literackich do celów ekspresji artystycznej. W innych sytuacjach posługiwanie się tautologiami uchodzi za formę nieporadności językowej, choć niektóre wyrażenia tego typu mają sankcję normatywną na mocy zwyczaju językowego^[7].

Przykłady tautologii:

• źródło i geneza hymnu
• ale jednak wydaje mi się, że
• i jeszcze w dodatku
• ocena poprawności i prawidłowości
• tylko i wyłącznie
• ten sam izoefekt

Tautologie powstają przeważnie wskutek niepełnego uświadomienia sobie znaczeń wyrazów użytych w zdaniu przez nadawcę komunikatu^[8]. Poprawianie tego rodzaju uchybień polega przeważnie na usunięciu jednego z wyrazów, który nie wnosi do wypowiedzi żadnej nowej informacji.

• pleonazm
• tautonim
• truizm
• ideologia zerowej redundancji